«Не вераць нам, — падумаў Янка. — Ніхто нам не верыць. А цётка з барадой, чаго добрага, вёску падпаліць. Тады, можа, павераць».
— Давайце ў Яся зброю папросім, — прапанаваў Мацей. — Ён дасць.
Янка ўзняў вочы.
— Хадзем. Папросім, можа, і дасць.
— А-а, гэта вы, — сказаў Ясь, калі ўбачыў іх.
— Ясь, дай нам зброю. Тую, з якою воі ў паход хадзілі,— адразу запатрабаваў Янка.
Думаў, што Ясь пачне распытвацца: «Чаму ды навошта?» Не.
— Такую зброю трэба заслужыць, — сказаў Ясь нечакана.
Вядома, ён, Янка, заслужыць. Ўсё-ўсё зробіць, каб заслужыць. І на самае высокае дрэва залезе, і праз самае багністае балота пройдзе. Няхай толькі загадае Ясь.
— Як заслужыць? Скажы.
— Трэба мае загадкі адгадаць.
«Вось дык прыдумаў Ясь! Відаць, пацяшаецца», — падумаў Янка.
— Ясь, не збыткуй з нас.
— Я не збыткую. Загадкі — не гульня, не забаўка. Загадкамі сталасць правяраецца. Не тады плаваць вучацца, калі вада ў рот плыве.
— Як правяраецца?
— Ёсць такі даўні звычай: дзяўчыне, якая замуж збіраецца, сем загадак задаюць. Трэба ж ведаць, на што здатная. На разумнай гаспадыні ўся хата трымаецца.
— Мне мама расказвала, — падала голас Алеся, — што адну дзяўчыну русалкі заказыталі. Сустрэлі каля ракі, абхапілі рукамі і не пускаюць. Дзяўчына ў слёзы: «Адпусціце мяне». Русалкі ёй кажуць: «Калі адгадаеш сем загадак, адпусцім». Не адгадала. Заказыталі, бедную.
Янка паціснуў плячыма. Ну і што? Ён не дзяўчына. Няхай дзяўчаты загадкі адгадваюць. А яму трэба навучыцца поле араць, дзідай валодаць і, канешне, літары пісаць, словы з іх складваць.
— Надакучыла пра гэтыя загадкі слухаць, — сказаў Янка.
— Будзь спярша выслухачом, а пасля паведачом, — папракнуў Ясь. — Да канца паслухай. Не ведаю, ці праўда, што так рабілася, але да маіх вушэй дайшло. Калісьці, кажуць людзі, нават палонных забівалі, калі тыя загадак не маглі адгадаць. А чужынцам-заваёўнікам, якія даніну бралі не толькі шкуркамі, мёдам, але і людзьмі, тых аддавалі, хто загадак не мог адгадаць.
Янка не думаў, што такое можа быць. Аддавалі чужынцам тых, хто загадак не мог адгадаць… Вось як! Разумнейшых шкадавалі аддаваць. Не збыткуе Ясь, не пацяшаецца. Не такі ён. Не.
— У некаторых народаў загадкі былі і як абрад ініцыяцыі,— паведаміў Ясь.
Янка не зразумеў.
— Гэта што?
— Выпрабаванне на сталасць. Адгадаў сем загадак — значыць, вырас, узмужнеў. На такога можна спадзявацца.
— Такому нават зброю можна даць?
— Вядома. У такога чалавека ёсць галава на плячах.
— А нам дасі, калі адгадаем?
— Дам. Толькі адгадайце сем загадак.
— І мне можна адгадваць? — запытаў Мацей.
— Можна.
— І мне? — запытала Алеся.
— Можна і табе.
Янка пачухаў патыліцу. Хітра прыдумаў Ясь. Выпрабаванне на сталасць… Што ж, няхай загадвае.
Ён выдыхнуў з грудзей паветра. Нібы ў ледзяную ваду збіраўся скокнуць.
— Загадвай.
— А што гарыць без полымя? — сказаў Ясь. «Што гарыць без полымя? Дровы? Не. Ад дроў вунь якое полымя. Што ж?»
Янка ўзняў вочы — кальнулі, асляпілі праменьчыкі сонца. «А што ж гарыць без полымя?» Зразумела.
Адкрыў рот, каб сказаць, ды Мацей апярэдзіў:
— Сонца.
Янка зірнуў на яго.
— Мог бы памаўчаць.
— Ясь сказаў, што і мне можна адгадваць.
Сапраўды, можна і яму, і Алесі. Няўжо зброя, з якою воі ў паход хадзілі, Мацею дастанецца? Ён жа кіне яе, як толькі цётку з барадой убачыць. Сонца гарыць без полымя. Сонца… А калі… Калі яшчэ не ўзышло яно? Тады таксама быццам агонь на небе. Неба блішчыць, зіхаціць.
— Ясь, зара гарыць без полымя.
— А што расце без кораня?
Без кораня… Без кораня… Дрэва? Дрэвы без карэнняў не растуць. Нават у травінак-былінак ёсць карэньчыкі. Кожная расліна, кожнае дрэва мае свой корань. Цяжкую загадку загадаў Ясь.
Без кораня… Вясною з бацькам былі на полі, збіралі камяні. Сказаў тады бацька: «Збіраеш, збіраеш, а ўсё з зямлі вылазяць, растуць». Няўжо камень расце без кораня?
— Камень, — няўпэўнена сказаў ён.