— Нясі папружку.
Бач, якая хітрая. Хоча, каб на сваю спіну прынёс.
— Пятрусь, уцякайма! — крыкнуў я.
Мы з Петрусём, як мышы, за хлеў. А маці наўздагон гукнула:
— Арыштант! Вярніся-а!.. Я прыпусціўся мацней.
Мы з Петрусём сядзелі на беразе возера. Над намі ляталі кнігаўкі, выводзячы сваё «кігі-і-кігі-і…». Крык сумны, трывожны. Гэтак жа сумна, трывожна і на душы. Хоць плач.
Чаму ж мне так не шанцуе? З учарашняга дня пачалося. Здавалася, знайшлі спосаб, як абараніцца, і на табе! Усё з ног на галаву перавярнулася. Прыспічыла ж цётцы Ганне цяпер ехаць да сваякоў. Няхай раней паехала б, хоць на паўгадзіны раней. Па-іншаму склалася б. Не хаваліся б у кустах. Хто б мог падумаць, што прынясе яе ліха? Чаму так? Чаму?
— Ігнат, чаго нос павесіў? — падаў голас Пятрусь.
— Па-твойму, танцаваць трэба? — агрызнуўся я.
А Пятрусь, не зважаючы, распавёў:
— «Што хутчэй за ўсё на свеце?» — пытаецца настаўніца. «Ваша самапіска, Ніна Рыгораўна», — кажа вучань. «Чаму?» — здзівілася настаўніца. Вучань ёй у адказ: «Вельмі ж хутка двойкі яна выводзіць».
Я зірнуў на Петруся.
— Гэта што?
— Смяшынка. Паслухай яшчэ адну. Бацька звяртаецца да сына: «Ты чаму цалюткі дзень сабак ганяеш?» — «Ды не ганяю я іх. Яны за мною бегаюць», — абурыўся сын.
Я ўсміхнуўся. Цікавая смяшынка. Можна сказаць, узятая з самога жыцця.
А Пятрусь хлопец што трэба. Нездарма расказвае смяшынкі. Разумее, што ў мяне на душы. Што я сёння рабіў бы, калі б не ён? Нудзіўся б у адзіноце? Ад страху тросся б?
— Яшчэ паслухай, — падміргнуў мне Пятрусь. — «Чаму ты гісторыю не вучыш?» — пытаецца настаўнік. Вучань у адказ: «Дык яна ж старажытная, а я вырашыў па-новаму жыць».
— Ха-ха-ха… — не стрымаўся я. — Такому за дасціпнасць можна пяцёрку паставіць. Умее выкруціцца.
У Петруся, што называецца, язык развязаўся. Ён кіўнуў галавою і сказаў:
— «Дзіма, які зімовы дзень табе найбольш даспадобы: сонечны ці марозны?» — пытаецца настаўнік. Дзіма, не задумваючыся, адказаў: «Марозны». Настаўнік колькі хвілін глядзіць на яго, а пасля зноў пытаецца: «Чаму менавіта марозны? Растлумач». Дзіма ўсміхнуўся: «Бацька тады кажа: «Сядзі дома, бо ў дарозе вушы адмарозіш».
Я пырснуў смехам:
— Гэта па-нашаму.
У мяне як гара з плеч звалілася. Горкасць, крыўда засталіся дзесьці ззаду. Нават здалося, што кнігаўкі крычаць не самотна, а насуперак усяму, з выклікам. Вось што можа звычайная маленькая смяшынка. А мо не смяшынка? Мо сябар так можа?
— Яшчэ раскажы, — папрасіў я Петруся. Пятрусь прыставіў палец да вуснаў.
— Тс-с… Нешта трэснула.
Я азірнуўся. Над кустамі матылёк кружыцца. Чаму ён так трапечацца? Чаго дамагаецца? Радуецца сонцу, жыццю?
— Ты хіба не чуў? — перапыніў мае думкі Пятрусь.
Я паціснуў плячыма.
— Не. Магчыма, проста так трэснула.
— Проста так нічога не бывае.
— Пятрусь, табе здалося. Аднаго разу вось што было са мною. Сяджу вечарам у хаце. Адзін, як цвік. Бацька і маці да суседзяў пайшлі. Сяджу, а на кухні: «Трэсь, трэсь». Быццам хто палатно рве. Прыслухаўся я. Зноў чую: «Трэсь, трэсь». Не па сабе стала, прабеглі дрыжыкі па спіне. Але ўсё-ткі "пайшоў на кухню, уключыў святло. Анікога на кухні. Здалося мне, што там трашчыць.
— Трэба ўцякаць. Заяц бярэ нагамі,— сказаў Пятрусь.
Чаму я тады не паслухаўся яго? Чаму не ўскочыў, не прыпусціўся? Чаму не азірнуўся яшчэ раз? Быццам зацьменне на мяне найшло.
— Вельмі ж баязлівы ты стаў,— кажу. — Лепей раскажы смяшынку.
Пятрусь уздыхнуў.
— «Што табе найбольш спадабалася ў школе?» — пытаецца маці ў першакласніка.
Я так і не даведаўся, што адказаў першакласнік, бо ў кустах затрашчала, а пасля нада мною вырас нейкі вялізны цень. Я хацеў закрычаць, ды мой рот затулілі далонню, пасля засунулі ў яго анучу. Аж у сківіцах забалела. Я рвануўся, імкнучыся вызваліцца, і ўбачыў барадаты твар алхіміка.
— Хлопчык, не трапячыся, — супакойваў ён, звязваючы мне рукі.
Прагучала хоць ціха, але з пагрозай. Я сцяўся, угнуў галаву.
— Вось так. Добра. Добранька, — прамовіў Мірон Казіміравіч, заціскаючы вузел.
Я глянуў убок. Каля куста, на траве, курчыцца Пятрусь. А Ландыш, нагнуўшыся, звязвае рукі. Пятрусь мог бы цяпер дома сядзець, кніжку пра гэткіх жа бандытаў чытаў бы. Пабег за мною…
— Хлопчык, не пары гарачкі. Не ўздумай уцякаць, — папярэдзіў мяне Мірон Казіміравіч.
Як уцячэш са звязанымі рукамі? Дый за плячо трымае. Пальцы, што сталёвыя абцугі.
— Лоўка мы падкраліся, — сказаў Мірон Казіміравіч. — Смяшынкамі сябе цешылі.
— Хоць на жыватах паўзлі, але злавілі,— прахрыпеў Ландыш.
Я ўявіў, як Мірон Казіміравіч і Ландыш, выгінаючыся гадзюкамі, паўзуць у густой траве. Дыханне затаілі, вочы блішчаць… Мяне аж скаланула.
— Не дрыжы. Супакойся, — прамовіў Мірон Казіміравіч.
Здаецца, без злосці. Нават ласкава. Але ў маёй душы ўсё перавярнулася. Калі б цяпер развязаў рукі, адпусціў, то я бег бы на злом галавы.
— Дрыжыць ён? — хіхікнуў Ландыш. — Душа ў пятках сядзіць. Бедненькі…