— Кепска, што адкінулі. Няхай капала б па кроплі. Плакаў. Чулі?
— Дык гэта хлеб плакаў? — азваўся я.
— Ён. Не даспадобы, што кроў капала. Балела яму.
Хлеб плакаў… Нібы жывы. Балела. Плакаў без слёз. А гэтаму ў радасць.
— Чаму вы так зрабілі? — запытаў Пятрусь.
— Бачылі, якім было поле?
— Бачылі,— сказаў Пятрусь. — Пустыя каласкі на зямлі ляжалі.
Казімір Міронавіч, нібы спартсмен, які перасёк фінішную прамую, узняў угору рукі.
— Я так зрабіў. Мае чары зрабілі. Пацукова кроў на хлеб капала, а поле спёкай сушыла. Плакаў хлеб… Плакаў…
Ну й злыдзень! Хацеў, каб збажына загінула. Хіба мае такую сілу? Можа, проста хваліцца? Можа… Не. Мы ж у казцы.
— Калі б яшчэ крыху кроў на бохан пакапала, то не ўзняўся б хлебны каласок, — перапыніў мае думкі Казімір Міронавіч.
— Хто вы? — усклікнуў я.
— Вядзьмак.
Пра ведзьмакоў я, канешне, чуў. Паданні-легенды пра іх і ў нашай вёсцы з даўніны засталіся. Бывае, збяруцца жанчыны і давай баяць. Асабліва часта расказвалі пра Бардуна, які жыў у Клімавічах. Што нібыта нават калекаў на ногі ставіў. Прывязуць на возе чалавека, які зусім не можа хадзіць, а ён пашэпча, нешта дасць выпіць, і чалавек як нанава на свет народзіцца. Сам ідзе дамоў. Але не толькі добрае рабіў Бардун. Прыцемкам зайшоў да яго адзін мужчына і давай смяяцца. Маўляў, не веру я табе, дурыш людзям галаву. Узлаваўся Бардун: «Сёння ж да мяне прыйдзеш, папросішся». Засмяяўся мужчына: «Чаго я да цябе поначы пасунуўся?» — «Бяда прымусіць. Калі сядзеш на лаву, тры разы ў шыбу пастукае», — прагаварыў Бардун. Развіталіся яны. Прыйшоў мужчына дамоў, сеў на лаву. Рот адкрыў, каб расказаць жонцы, што ў Бардуна быў, а ў акно тры разы запар: стук, стук, стук. Нібыта птушка дзюбай. «Чуў?» — запытала жонка ў свайго гаспадара. А ён сядзіць з разяўленым ротам, ні слова не вымавіць. Толькі галавою трасе. «Чаго рот разявіў?» — накінулася на яго жонка. Ён трасе галавою, вачыма на яе лыпае. Скумекала яна, што бяда. Давай прасіць: «Закрый рот. Закрый рот». Ён і так і сяк, нават рукою за сківіцу ўзяўся — не дасць рады, не закрываецца рот. Жонка ў плач, за руку яго, як малое дзіцё, і павяла да Бардуна. А той стаіць на парозе, чакае. «Казаў, што сёння прыйдзеш да мяне», — усміхаецца.
Я тады слухаў і пасмейваўся ў рукаў, бо пра такіх, як Бардун, нават у газетах можна прачытаць. Напрыклад, пра бабку Вангу з Балгарыі. Яна ў дзяцінстве, калі грымнула і паласнула маланка, аслепла, пасля чаго стала прадказваць падзеі, навучылася падрабязна апісваць мясціны, дзе ніколі не была. Дый у нас падобных людзей нямала. Некаторыя, не дакранаючыся, між далоняў трымаюць у паветры шарык, невядомай сілай разгойдваюць і спыняюць маятнік гадзінніка, вылечваюць гіпнозам. Мабыць, і Бардун валодаў гіпнозам.
Калі б дома я сустрэўся з гэткім чалавекам, то зусім не баяўся б яго. Нават папрасіў бы, каб які-небудзь фокус паказаў. А тут… Вакол ні жывой душы. Толькі гэты злы дух, які пацуку горла перарэзаў. Ад такога лепей далей трымацца.
— Казімір Міронавіч, чаму вы хацелі, каб збажына на полі загінула? — запытаў Пятрусь.
— Таму, што кепскія людзі ў гэтым баку жывуць. Чыталі, што на слупе напісана? Направа пойдзеш — станеш абыякавы, сумленне страціш. З імі страціш. Ні кропелькі не застанецца.
— Якія яны, тыя людзі? — пацікавіўся я. Казімір Міронавіч зарагатаў.
— Якія? Усе рабыя.
Ці паверыў я яму? Канешне, не. Хіба магчыма, каб там усе да аднаго былі рабыя? Яны ж не інкубатарскія.
— Не верыце вы мне, — лыпнуў на нас вачыма вядзьмак. — Зараз пакажу, на што я здатны.
— Можа, не трэба? — прамовіў Пятрусь.
— Трэба. Вас яшчэ да пят страхам не праняло. — Вядзьмак гучна свіснуў.
Я падумаў, што свістам чарцей склікае. Я чакаў, што зараз выбегуць рагатыя, пачнуць скакаць вакол нас, плюючыся, крыўляючыся. Ды не. З лесу выбег… Ландыш. Ляціць, язык высалапіўшы. Пад пахай трымае тоўстую кнігу з чорнымі вокладкамі.
— Вунь Ландыш, — шапнуў мне Пятрусь.
— Гэта не Ландыш, — пачаў вядзьмак. Мы з Петрусём у адзін голас:
— Хто ж ён?
— Брат Ландышаў. Брат па душы. Яго зваць Палын.
Яшчэ адзін брат. Ужо Палын. А калі паглядзець, выліты Ландыш. Доўгі, худы, твар белы, нібы пад зямлёю год прасядзеў, не вылазіў.
Палын падбег да нас, выструніўся.
— Казімір Міронавіч, я стралою ляцеў. Вядзьмак кіўнуў галавою.
— Старайся. Хто стараецца, для таго не толькі ўсе дзверы, але і душа адчыняецца.
Палын зыркнуў на нас з Петрусём.
— Яны? Іх вы чакалі?
— Яны.
— У іх усе зубы? Мо пералічыць?
Палын выцягнуў руку, наставіў пальцы: худыя, доўгія, з вялізнымі, даўно не стрыжанымі пазногцямі. Пад кожным пазногцем, як кажуць, па пуду гразі.
Я адхіснуўся. Што, калі ў рот пальцамі палезе?
— Не бойцеся, — закалаціўся ад смеху Казімір Міронавіч. — Палын рахманы, як авечка. Ён і блыху не пакрыўдзіць.
— Блыху не пакрыўджу. Навошта яе крыўдзіць? Няхай скача, як ёй хочацца.
«У яго не ўсе дома, без клёпак у галаве. Вялік пень, ды дурань», — падумаў я.
Вядзьмак узяў у Палына кнігу з чорнымі вокладкамі, разгарнуў і, пазіраючы на нас з Петрусём, пачаў нешта хутка-хутка шаптаць. Я глянуў на Петруся — і вочы на лоб палезлі. Твар у майго сябра выцягнуўся, стаў падобны на трубку.
— Гы-гы-гы… — зарагатаў Палын. — Ну й страхалюды!
Я зразумеў, што і ў мяне твар выцягнуўся, як у Петруся. Хацеў сказаць Казіміру Міронавічу, каб не здекаваўся над намі, ды нечакана само сабою зляцела з языка:
— Дзякуй вам, Казімір Міронавіч.
— Што? — наставіў вуха вядзьмак.
— Дзякуй вам, — паўтарыў я. І Пятрусь падзякаваў:
— Дзякуй вам.