— Я іх зараз у казіны рог сагну, — прамовіў Казімір Міронавіч.
— Калі ласка, — сказаў Пятрусь. І я сказаў:
— Калі ласка.
Язык зусім не слухаўся мяне. Хоць бяры ды трымай рукою, каб не ляпаў абы-што.
Казімір Міронавіч закрыў чорную кнігу, працягнуў Палыну. Той схапіў яе, а Казімір Міронавіч дастаў з кішэні сухі мох, два крэменьчыкі, паклаў мох на зямлю, стукнуў крэмень аб крэмень, выбіваючы іскры. Мох загарэўся. Вядзьмак схапіў яго і з усяе сілы дзьмухнуў:
— Ф-у-у…
Нас з Петрусём абхінула чорным дымам. Дым круціўся, як змяя, якой прышчамілі хвост. Няўжо нам канец? Няўжо з гэтым дымам занясе да чарцей у балота? Пацешацца, хвастатыя…
— Малекула-калекула! — крыкнуў на ўвесь голас Казімір Міронавіч.
Дым разышоўся. Як і не было. І твар у Петруся стаў гэткі ж, які быў раней. Выходзіць, цяпер і ў мяне не выцягнуты, як трубка.
— Што? Умею? — паціраючы рукі, запытаў вядзьмак.
— Лоўка ў вас выходзіць, — сказаў я.
— Малекула-калекула, — крыкнуў Палын.
— Ты сам малекула-калекула, — прамовіў Пятрусь.
Палын заскрыгатаў зубамі.
Я думаў, што Палын накінецца на нас альбо аблае. Не, не аблаяў. Прамаўчаў.
— Казімір Міронавіч, адпусціце нас, — папрасіў Пятрусь. — Мы дамоў пойдзем. Як-небудзь знойдзем дарогу.
— Вось чаго вам хочацца!
— Па пацуку за каўнер — і няхай ідуць, — усклікнуў Палын.
Я адвярнуўся, каб не глядзець на яго. Стаіць, крыўляецца. А што, калі вядзьмак паслухаецца яго, па пацуку за каўнер нам кіне? Самлею са страху.
Казімір Міронавіч нечакана прагаварыў:
— Адпушчу вас, калі выканаеце тры мае заданні.
Я ведаў, што розныя нячысцікі добрым казачным героям заўжды даюць непасільныя заданні. На днях чытаў, як у казцы «Аддай мне, што дома не пакінуў» вядзьмак, які перакінуўся панам, сказаў сыну паляўнічага Янку, каб напарсткам да раніцы вычарпаў возера за маёнткам, рыбу выбраў, а дно жоўтым пяском пасыпаў. Пасля загадаў пабудаваць за ноч такі палац, каб у ім было гэтулькі пакояў, колькі дзён у годзе, каб столь ззяла, як неба, а на ёй свяцілі сонца, месяц і зоры, каб вакол палаца працякала рака, а на ёй ляжаў мост — залатая маснічына, сярэбраная маснічына, каб над мостам вісела вясёлка і ўпіралася канцамі ў ваду. Пасля гэтага загадаў аб'ездзіць каня, у якога сам перакінуўся.
Напэўна, і Казімір Міронавіч дасць нешта падобнае. Ну і няхай. Няхай пасылае будаваць залаты мост.
— Мы згодныя, — сказаў я. Вядзьмак ледзь прыкметна ўсміхнуўся.
— Раскажыце такую гісторыю, каб я ў яе не паверыў. Гэта маё першае заданне. Лёгкае? Га?
Ці лёгкае? Вядома, можна рознага нагаварыць. Але ж будзе ківаць галавою. Маўляў, так.
— Чаго насы павесілі? — вытрашчыў вочы Палын. — Расказвайце, бо крапівы ў штаны напхаю.
— Слухайце, — прамовіў Пятрусь. — Раскажу вам, адкуль узяўся мядзведзь. Раней, даўным-даўно, ён быў такім жа чалавекам, як і мы. Людзей тады было мала, і жылі яны па лясах. Там палявалі на звяроў і птушак, улетку збіралі грыбы і ягады, капалі карэнне і запасілі на зіму. Але найбольш запасілі арэхі і мёд. Пчол тады было багата. Яны самі вадзіліся ў дуплах і ў зямлі — у норах.
— Годзе, — перапыніў Казімір Міронавіч. — Казка гэта. Яна называецца «Мядзведзь». Мне яе расказваў мой найлепшы сябар — кульгавы чорт. Прапрадзед кульгавага чорта гультая ў мядзведзя перавярнуў. А людзі, даведаўшыся, казку склалі. Казка ў казцы. Цікава? Ха-ха-ха…
— З'елі булку з маслам? — замахаў рукамі Палын. — Зараз вас Казімір Міронавіч у казіны рог сагне.
Хацеў я сказаць яму, каб прыкусіў язык, ды вядзьмак апярэдзіў мяне:
— Я сёння добры. Так і быць. Можаце іншую гісторыю расказаць.
Пранесла. Што ж расказаць яму? А калі казку «Адкуль пайшлі паны на Палессі?» Пачну так, як напісана, а пасля па-свойму. Вылупіць вочы. Няўжо не вырвецца ў яго «не веру»?
— Даўно гэта было. Нават старыя людзі таго ўжо не памятаюць. І расказваюць яны тое, што чулі ад бацькоў і дзядоў,— пачаў я.
Неўпрыкметкі зірнуў на Казіміра Міронавіча. Натапырыў вушы. Чуў гэтую казку, успамінае, ад каго. Няхай. Усё роўна наша возьме.
Я працягваю далей:
— Густымі палескімі лясамі прабіраўся адвячоркам чорт у сваё балота. Быў ён страшэнна хмуры, бо за цэлы доўгі дзень не ўдалося зрабіць людзям ніякай шкоды. А які ж з яго пасля гэтага чорт? Цяпер хоць ты і не паказвайся ў пекла — засмяюць!
Вядзьмак цмокнуў губамі.
— Ведаю. Той чорт схапіў за чуб пана, які ехаў дарогаю з Варшавы, і пачаў па лесе насіць, стукаючы галавою аб дрэвы.
— Не так, — сказаў я. — Цягнецца чорт па дарозе і бачыць: сядзіць пад кустом ваш сябар — кульгавы чорт. Тады ён быў зусім маленькі. Тады чорцікам яго звалі.
Вядзьмак, гляджу, бараду пальцамі перабірае. А Палын аж рот разявіў.
— Схапіў чорт чорціка за хвост і ў лес папёр.
— Добра! — не стрываў Пятрусь.
А Казімір Міронавіч ушчарэпіўся рукамі за бараду, вусны сцяў.
— Цягне чорт чорціка па лесе. Аж зямля гудзе. Дзе аб сасну, дзе аб бярозу, дзе аб сукаватую яліну.
— Аб сукаватую-у? — прамовіў вядзьмак.
— Не толькі аб яліну, але і аб дуб. Набіў чорцік гэтулькі гузакоў, што ні адзін чорт не злічыў бы. Нарэшце прыцягнуў чорт чорціка на паляну, на якой чэрці свой баль спраўлялі, пасадзіў на смалісты пень. Чорцік як сеў, так і прыліп.
— Прыліп? — прахрыпеў Казімір Міронавіч.
— Прыліп. Чорт вырашыў адарваць яго. Схапіў за правую нагу і давай цягнуць. Выцягнуў так, што правая за левую стала даўжэйшая. З таго часу закульгаў чорцік.