Чый голас? Здаецца, бацькаў.
— Яначка…
Але, бацькаў. Выходзіць, дачакаліся збавення. А не верылася.
— Татка… — прамовіў Мацей.
— Ш-ш-ш… — шыкнуў бацька. — Цішэй.
— Ты адзін? — прашаптаў Янка.
— Са мною і Ясь, і ўсе нашы воі.
Бацька ціхенька свіснуў. З-за дрэў адна за адной сталі выбягаць цёмныя постаці. Міналі іх, спяшаліся туды, дзе крыжакі.
— Дзеці! Дзеці мае! — не тоячыся, прагаварыў бацька.
— Рукі баляць, — пажаліўся Мацей.
— Зараз. Зараз развяжу. Бацька ўкленчыў каля іх.
— Татка, чаму ў цябе рукі дрыжаць? — запытаў Мацей.
— Усё. Канец крыжакам, — пачуўся Ясеў голас.
Цёмная ноч ахутвала лес. Дзесьці выў адзінокі воўк.
Мінуў час. Плячо, якое параніў Янку дзідай крыжак, загаілася. «На табе што на сабаку зажывае», — пасмяяўся з яго Мацей. Жыццё, як кажуць, ішло сваім парадкам.
Аднаго разу Мацей, Янка і Алеся сабраліся на Каўпаку, на гары, якая адразу за вёскай. Праўда, не там, дзе рэчка, а з другога боку.
Каля Каўпака зелянее балота. Яно называецца Камарова. Чаму так? Магчыма, таму, што камароў процьма. На гэтым балоце звычайна пасвяць кароў. Што ж, вёска абшчынаю жыве, і балота абшчыннае. Сама іхняя вёска складаецца з «дымоў», ці інакш, двароў, а таксама з дворышчаў. Па пяць — дзесяць сем'яў, звязаных сваяцтвам, уваходзіць у адно дворышча. Бывае, што ў дворышчы жывуць, як іх называюць, і «прышлыя» людзі. Яны з іншых краёў прыйшлі і звычайна селяцца ў асобных дварах, але сохі, косы, іншы інвентар ва ўсіх агульныя, бо і гаспадарку сумесна вядуць, і прадукты размяркоўваюць пароўну. Усе дворышчы, уся вёска складае адну абшчыну. І лес, і вада, і частка ворнай зямлі абшчынныя, сумесныя. З даўніх дзён так павялося. Вось і гэтае балота каля Каўпака абшчыннае. Ёсць яшчэ адно абшчыннае балота, дзе кароў пасвяць. Яно каля Шчары, там, дзе брод. Яго называюць Плытніцай. «Чаму Плытніцай?» — аднаго разу пацікавіўся Янка ў бацькі. Бацька паглядзеў на яго: «Сам не здагадаешся? Сказаць?» Ён усклікнуў, бо здагадаўся: «Не трэба. Там плытка. Там брод». «А чаму вёска Парэччам называецца?» — запытаў. «Некаторыя кажуць: таму, што каля рэчкі стаіць. Іншыя з імі не пагаджаюцца: каля нашай вёскі шмат парэчак», — прагаварыў бацька.
І праўда, шмат. І за рэчкаю, і каля вёскі, на балоце. Цяжка туды дабрацца. Але калі залезеш, то і сам ад пуза наясіся, і дамоў прынясеш.
Побач з іхняй вёскай яшчэ адна вёска — Васілевічы. Цікава глядзець на яе з Каўпака. Хаткі па грудках паразбягаліся, людзі соваюцца, на коніках пхнуцца. Многае ўбачыш з Каўпака, нават тую дарогу, якая праз Васілевічы вядзе ў Слонім. І гавары колькі хочаш, пра што хочаш. Ціха, ніхто не тузае, не кліча. Вось як сёння.
— Наш Алекса каторы дзень не ўстае, — першай распачала гаворку Алеся. — Мама яго з лыжкі корміць.
Слухаюць Янка і Мацей, затаіўшы дыханне, хоць і ведаюць, што Алекса не ўстае, што з лыжкі кормяць, бо так па ўсёй вёсцы гавораць. Ды ўсё роўна цікава.
— Мама казала, што яна яго хутка паставіць на ногі. Мядзведжым тлушчам вылечыць.
— Не памрэ Алекса? — запытаў Мацей.
— Будзе жыць. Яму трэба адляжацца. А ці ведаеце вы, што трэба зрабіць, калі ўвойдзеш у хату, дзе ляжыць памерлы чалавек, які займаўся чарадзействам?
— Што? — наставіў вушы Мацей.
— Трэба ўкленчыць і прашаптаць: «Хай цябе чэрці схопяць».
— Няўжо? — здзівіўся Мацей.
— А як ты думаў,— прамовіў Янка.
І яму рупіць сваё слоўца ўставіць. Шмат наслухаўся пра злых чарадзеяў, ведзьмакоў, варажбітак. Доўгімі зімовымі вечарамі, калі хлопцы і дзяўчаты расказваюць, сабраўшыся ў чыёй-небудзь хаце, ён, прытуліўшыся дзе-небудзь у куточку, слухае, наставіўшы вушы. Пасля з хаты боязна высунуцца. Здаецца, толькі ступіш за парог, а цябе вядзьмак за руку цап і да сябе пацягне. Прыходзіцца чакаць, пакуль хто-небудзь з хлопцаў ці дзяўчат дамоў не пойдзе. Месіш снег разам. А потым у сваю хату як мага, праз цёмныя сені стралою. Так, замірае душа, калі слухаеш, але і цікава, зманліва.
— Яначка, раскажы што-небудзь, — папрасіў Мацей.
— Гэта было ў Васілевічах, — знарок няспешна пачаў Янка. Так дарослыя пачынаюць. Не на ўвесь рот гавары, а толькі ў палавінку.
— Няўжо ў Васілевічах? — сцепануўся Мацей.
— Можа, не расказваць? — зірнуў на яго Янка. — Раскажу, а пасля цэлую ноч вачэй не заплюшчыш.
Мацей замахаў рукамі.
— Яначка, заплюшчу. Раскажы.
— Гэта было ў Васілевічах, — зноў пачаў ён. — Адзін злы вядзьмак ніяк не мог памерці. Ох і мучыўся! Зубамі так скрыгатаў, што куры паразбягаліся.
— Вой! — войкнула Алеся.
— О-о! — окнуў Мацей.
Янка неўпрыкметкі зірнуў на іх. Сцяліся ў камячкі, нібыта верабейкі.
— Яшчэ як мучыўся. Валасы на сабе рваў.
Янка перапыняе аповед. Словы, здаецца, знаёмыя, не раз чутыя, а мурашкі па целе прабягаюць. Бывае ж такое: сам на сябе страх наганяеш. Ды хіба спынішся, калі пачаў?
— Валасы на сабе рваў,— паўтарыў Янка. Мацей і Алеся глядзяць, раты параскрывалі.
— Тады ведзьмакоў сын узяў асінавыя клінкі, забіў у шчыліну між дошкамі ў столі і адну дошку адарваў.
— Навошта? — пацікавіўся Мацей.
— Каб праз тую дошку мог прыйсці чорт па ягоную грэшную душу.
Нейкі час яны маўчаць, са страхам пазіраюць на кусты ядлоўцу, якія растуць на гары. Што, калі там рагаты чорт схаваўся? Што, калі выскачыць, зойдзецца ў дзікім смеху?
Ціха. Усё-ткі не выскачыў. Няйначай, недзе далёка, у балоце, злыдзень, сядзіць.
— Яначка, яшчэ што-небудзь раскажы, — папрасіла Алеся.
Гэткіх гісторый Янка шмат ведае. Але знарок моршчыць лоб, чухае патыліцу. Няхай лепей папросяць.