— З кім гэта ты там балакаеш? — пачулася са двара, і неўзабаве з веснічак выйшаў сам Тупік, здаравенны бялявы дзяцюк у сіняй кашулі з чырвонымі нашыўкамі-пятліцамі, у чорных галіфэ і злінялай — толькі чорны брыль блішчаў, як намазаны, — вайсковай шапцы. Яшчэ ялавыя боты яго таксама гарэлі адглянцаванай ваксай. На кашулі пры баку тырчала кабура з наганам. Выгляд у яго быў просты, але разам з тым і грозны, ваяўнічы, а твар дабрадушны, нават крыху вясёлы. Адкрытыя, усмешлівыя светлыя вочы пазіралі на Міколу добразычліва. Вось хіба толькі левая нага псавала і ваяўнічы выгляд, і статнасць гэтага чалавека: кульгаў на яе міліцыянер, кульгаў даволі прыкметна, і было бачна, што хадзіць яму цяжка.
— Ваш Сняжок цукар любіць, — неяк вінавата падаўся ад каня Мікола. — Браў так лагодненька…
— Ён у мяне ласун! Прывучы — услед пабяжыць за цукрам, толькі свісні. Сняжок любіць добрых людзей. Якога бандзюку дык і блізка не падпусціць.
Услед за Тупікам выйшла і Гэлька. Яна сарамліва апусціла вочы, калі сустрэлася з Міколам позіркам. У даматканай, з вышыўкамі на падоле сукенцы, якая ладна аблягала яе стан, Гэлька падышла да міліцыянера, падала яму паўбохана хлеба, загорнутага ў сінюю паперыну.
— Вам жа ў дарогу ехаць. Вось, вазьміце, Кузьміч, толькі з печы… — І яна яшчэ больш засаромелася, залілася чырванню. — Гэта сястра дала, і я вас прашу.
— Ад хлеба не адмоўлюся, бо, лічы, да вечара прыйдзецца таўчыся ў сядле. Ды і свае ж мы, Гіленка, — ласкава паглядзеў ён на дзяўчыну. — Ці не сястра сказала, што ты мая нявеста? — І да Міколы: — Думаю, цукар і сам даўно не смактаў, га?
— Даўно… Але мама, як пойдзе ў горад за пенсіяй, прынясе.
— Ну, ну…
Лоўка, быццам і не было ў яго пакалечанай нагі, Тупік ускочыў у сядло, паклаў хлеб у сумку і павярнуўся да Гэлькі.
— Дык падумай добра над маёй прапановай… і просьбай, — ласкава зірнуў ён на яе, сцішыўшы голас. — Вучыцца ніколі не позна, а веды за плячыма не носяць. Дуй у наш лікбез — і лішняга не балакай. Ніякай адгаворкі не прыму!
— Калі ж далёка.
— Дык жа не кожны дзень! Аўторак, чацвер…
— Падумаю…
— Толькі не доўга.
— Калі ж во і грады зарастаюць, а там і бульбу трэба неяк дагледзець, на дзень дам, абгонім бульбу.
— Хіба што… Канём яно куды спарней.
— Дык, значыць, дамовіліся! Чакаю…
Тупік цмокнуў губамі, і Сняжок з месца ўзяў трухам. Ён і бег неяк асабліва ёмка, плаўна, бы слаўся па зямлі, выцягнуўшы прыгожую грывастую шыю. А Мікола глядзеў услед і зайздросціў: вось бы яму ды гэтак праехаць у сядле на такім хвацкім кані!
Гэлька пайшла на двор, з гэтага толькі боку абгароджаны высокім абчасаным коллем, а Мікола заўважыў, як ад рэчкі сюды ішла Анюта. Яе ён бачыў колькі разоў толькі здаля і таму наўмысна не спяшаўся, нават прысеў і пачаў назіраць за вялізным пухнатым чмялём, які лётаў з кветкі на кветку белага дзяцельніку і аднастайна гудзеў, замаўкаючы толькі тады, калі ўсоўваў свой хобат у суквецце і прагна, аж раздзімаўся, смактаў салодкі нектар.
— Глядзі, які вялізны! Большы за шаршня, — сказаў ён, калі дзяўчынка наблізілася да яго. — А прыгожы — як вясёлка!
— Некалі мне на чмялёў глядзець… Во — бачыш? — Яна паказала тоўстую торбу, што несла ад рэчкі.— Вы рыбу ды ракаў цягаеце, а я хоць шчаўя насашчыквала.
— І я па шчаўе хаджу…
— А чаго сюды?
— Сняжка цукрам частаваў,— пахваліўся Мікола. — Ён мне галавою ківаў — дзякаваў.
— Каню — цукар? — аж акругліліся яе вялікія сінія вочы. — Ды ты што — з глузду з'ехаў?
— Гэта каб прывучыць да сябе.
— Пэўна ж — дурны. Знайшоў каго прывучаць. Ты вось спярша глянь на сябе…
— А што? — не зразумеў яе Мікола.
— Ды тое — паглядзі на сябе харашэнька…
— Аню-ю-юта! — пачуўся з двара хрыплы голас айчыма. — Табе другой работы няма, як языком мянціць? Што ў цябе там за кавалер? — У фортцы паказалася калматая галава з густымі чорнымі бровамі і калючымі вочкамі.— А-а, пан Гурэцкі? Гэлька з тым бобікам шуры-муры, а гэта — кату па пяту — і ўжо таксама хлопцы наўме… А ну — марш дамоў!
Анюта ўвабрала голаў у плечы і пакорліва пайшла за веснічкі. А Мікола яшчэ доўга стаяў і глядзеў на высокія, завостраныя ўгары колікі, на дубовыя вароты і аблезлую зялёную фарбу на брамцы. У яго жыцці тут сёння адбыліся дзве важныя падзеі: ён пазнаёміўся з Тупікам, з яго прыгожым Сняжком і з Анютай, неяк адразу ўсхвалявала яго, уразіла. Яму прыемна было глядзець у яе адкрыты прыгожы твар, у вялікія сінія вочы. А які лагодны, пявучы яе голас!
Не, ён ніколечкі не крыўдзіцца на Анюту за яе абразлівыя словы…
«Чаму яна сказала — паглядзі на сябе?» — падыходзячы да рэчкі, думаў ён.
А выгляд у яго быў сапраўды несамавіты: выцвілая сіняя кашуля на локцях парваная, каравыя штаны караткаватыя, босыя ногі парэпаліся ад вады і гразі, а даўно нястрыжаныя чарнявыя валасы звісалі аж на вушы касмылямі. Ды і рукі не дужа што чыстыя. Каб іх адмыць, да белага, трэба змыліць цэлы кавалак мыла, якога ў хаце анізвання…
Ён упершыню, мабыць, падумаў, што яму і сапраўды трэба неяк апранацца лепш, папрасіць Мірона, каб ён абстрыг яго, як свайго Алеся, «пад баранчыка». Няхай. Валасы падрастуць — зраўняюцца «барозны» на галаве…
Рэчку перайшоў бродам, дзе камяніста-пясчанае дно густа парасло лапушыстай капустай, у якой, ведаў, любілі хавацца ракі, малыя мянёчкі і сліжы. Вось і цяпер пад нагою адчулася нешта жывое, пругкае. Хоць ведаў, што гэта рыбіна, але ногі самі імкліва вынеслі яго на бераг — вусцішна. Мог быць то сліж, а магла напаткацца і «каза», рыбка, вельмі падобная на сліжа, толькі танейшая, з нейкім вострым зубам на губе, якім, бывае, пратне аж да крыві…
Падыходзячы да свайго хутара, пачуў сварку. Ізноў Міроніха сварылася са сваім Міронам. І што гэта яны кожны дзень «грызуцца», як казаў іх старэйшы сын Алесь? Няўжо нельга жыць спакойна, ціха, як, скажам, «паны» Ваўчкі? На хутары Красоўскага заўсёды ціха, быццам там ніхто і не жыве.
Тут Мікола вельмі памыляўся, бо яшчэ не ведаў усяго, што рабілася на тым спакойным хутары.
— А божухна-а, а навошта ж я з такім лайдаком звязалася, а навошта ж я загубіла сваю жытачку-у! — даволі прыемным грудным голасам, быццам спявала, на ўвесь двор галасіла Міроніха. Перад ёй, схіліўшы малую калматую галаву, стаяў дробненькі, лядашчы, згорблены, як пабіты сабака, Мірон, камячыў у руках шапку і толькі лыпаў сваімі блакітнымі вочкамі.
— Дык я от іду ўжо, дапраўдачкі — іду, — апраўдваўся ён, баючыся павярнуцца і ісці, каб не атрымаць у плечы добрага кухталя.
— Каб ты ўжо не вярнуўся, лайдак, паўдня на дварэ, а ён і лясёнкі травы не адкасіў,— ужо цішэй гаварыла яна Мар'і, якая выйшла іх прымірыць. — Хлеба акраец, скварку дала, пляшку малака наліла, а ён умалоў усё і спіць сабе пад кустам. Дзе твая каса, злыдзень? Чым ты цяпер касіць будзеш?
Касу яна, як заўсёды, цішком адкрала ў яго і прыхавала ў садзе, у кустоўе бэзу.
— Ну то ўжо не муч, дапраўдачкі, аддай касу, бо пайду ўжо. Да вечара скашу лагчынку ў Мокрым Лозе. Там табе дзесяць лясёнак будзе, дапраўдачкі…
Высокая, чорнавалосая, са смуглявым, як у цыганкі, тварам, з праніклівымі чорнымі вачамі, даволі статная, Міроніха была адходлівая і дабрадушная. Было ў яе паглядзе нешта прыемнае, прыцягальнае. Сапраўды, здавалася дзіўным, як гэта «прыгажуня Клаўдзя» — так называлі яе ў вёсцы, — першая дзяўчына ў Калінаўцы, пад вокнамі якой вечарамі ўздыхаў ці адзін калінаўскі кавалер, раптам узяла ды «выскачыла», як казалі людзі, за недарэку Мірона з Пабярэжжа. Злыя языкі мянцілі, што старая Марфа, Міронава маці, нейкім зеллем напаіла Клаўдзю, прывабіла, і прыкіпела дзяўчына да яе нягеглага, малога Міронкі.
Як бы там ні было, а сыны ў іх пайшлі ў маці — смуглявыя, рослыя, прыгожыя. Асабліва — Алесь. У свае пятнаццаць год ён быў амаль роўны з бацькам, і ўся хатняя работа — дровы, смалякі на зіму (гэта ж галоўнае асвятленне, бо газай на хутарах і не пахла), вада — ляжала на ім.
Сама Міроніха была пры зямлі, пры печы, гатавала і на сям'ю, і ставіла чыгун то шалупіння, а то і проста лебяды малому пражорліваму падсвінку, якога трымалі ў закутку пры хаце. Гэта яна ўспарола рыдлёўкай і пасадзіла сотак дзевяць бульбы, насеяла буракоў, морквы, цыбулі… Адным словам, працавала яна за дваіх. Мірону ж трэба было за лета накасіць па кустах ды лясных прагалах сена карове на зіму. Былі яны як бы аднаасобнікі, жылі бедна. Асабліва кепска было з пасцеллю і адзежай: пасля пажару засталіся ў чым былі. Займалі яны пакой з вялізнай печчу, на якой узімку спалі ўсе ўпокат на нейкім рыззі…
Калі ж на хутар пераехалі Мікола з маці, у якіх тое-сёе было з хатняга нажытку, цэлы сувой суровага палатна, то хлопцам пашылі з таго палатна штаны, пафарбаваўшы іх настоем на кары альхі і крушыны. Палатно было носкае, толькі, калі намакала, рабілася калянае, лубела, як брызент. Выдзеліла Мар'я ім і старэнькую рабую коўдру, пашытую з двух кавалкаў калісьці добрага сукна, дала сёе-тое і з посуду, драўлянае вядро, у якое Міроніха цяпер даіла сваю сівулю…
За гэта Міроніха дзялілася з Мар'яй малаком, якога карова давала ў самы травастой аж тры вядры ў дзень. Асабліва як непадалёку адрасла калгасная ярына — авёс і ячмень. Туды карова наведвалася штодня, і ніякі калгасны вартаўнік яе не ўпільнуе, бо яна была чуйная і хітрая: як толькі ўбачыць ці пачуе чужога чалавека — адразу збягае ў хмызняк. Цяпер жа на хутары, без статка, яна як здзічэла, давалася даіцца толькі гаспадыні. Казалі, што за ёй, сівуляй, аднойчы гналіся на кані, каб злавіць ды накласці на Мірона штраф за патраву, але не дагналі. А потым, ведаючы беднасць «паноў», махнулі рукою. Яшчэ жартавалі, што хоць сівуля і лазіць у шкоду, але асцярожна, лішняга не стопча, бярэ з краю, дзе і трава расце густа і збажына рэдкая…
Вось якая дзіўная сямейка жыла на хутары Гурэцкага з не меней дзіўнай каровай…