— Во я яму драбок цукру хачу даць.
— Вазьмі, Сняжок, — дазволіў ласкава гаспадар, гледзячы ўжо кудысьці ўдалячыню, думаючы аб нечым сваім.
Сняжок стрыгануў вушамі і, як і ў першы раз, пацягнуўся пысай да Міколавай рукі, узяў пачастунак, потым хрумстаў, хітаў галавой і закрываў вочы. І зноў цягнуўся да Міколы, раздзімаў ноздры і фыркаў — прасіў.
— Можна, я яшчэ дам?
— Можна… Давай і пасвіствай, ён прывыкне да твайго свісту, будзе ўслед бегчы… — І раптам, зірнуўшы на Міколавы штаны, з кішэні якіх той зноў дастаў бела-чорны драбок, спытаў: — Слухай, брацішка, адкуль у цябе ўзяліся гэтыя шыкоўныя штаны? І цукар…
— Штаны мама пашыла… Са старых бацькавых…
— А цукар?
— Было трохі,— пачаў Мікола і не здолеў больш хлусіць, апусціў вочы, ліхаманкава думаючы, як лепш выкруціцца з такога няёмкага становішча: сказаць чыстую праўду ён баяўся, ведаў, што за гэта могуць пакараць тыя, у чорных балахонах, але ж і маўчаць ён не мог…
— Я вам вось што скажу… Былі ў нас на хутары нейкія людзі ноччу, вячэралі, пілі гарэлку. А якія — не ведаю, — сказаў Мікола так разважліва, быццам даўно рыхтаваўся да гэтага. — Цукар я ў іх на возе ўзяў, шмат яго там.
— А якія яны, тыя людзі? — бліжэй падступіў да яго Тупік. — Ды не бойся ж ты мяне, скажы. Я, брацішка, цябе не выдам. У мяне наконт гэтага — магіла! Сяброў не выдаю.
— Двух не ведаю, а аднаго пазнаў. Крывы Панас з нашай вёскі прывёў іх. Толькі я думаю, дзядзечка, што яны спярша заязджалі на хутар Красоўскага, бо праз брод ехалі, каля млына. І ад нас пакіравалі на балота, сляды вунь і цяпер знаць…
— Правільна гаворыш, брацішка! Усё правільна… Я па слядах сюды і прыехаў… А вось тое, што Крывы Панас наводчык — не здагадваўся.
— Вы іх зловіце?
— Так, так, гэта ўжо нітачка. І да клубочка дабяромся, брацішка! — паляпаў лагодна па плячы Міколу. — Ты ведаеш, што ў Загацці магазін абабралі?
— Не…
— Абабралі, гады. Толькі соль ды газу і пакінулі.— Міліцыянер правёў рукамі па шырокім рамяні, папраўляючы сінюю гімнасцёрку, дадаў ужо таксама цішэй: — Ты, Мікола, от што… Нікому не гавары, што прызнаўся мне пра Панаса, я за ім паназіраю, свайго чалавека прыстаўлю, а то, чаго добрага, даведаецца — вам нездабраваць тут…
— Ага! — узрадаваўшыся, што Тупік нібы прачытаў яго думкі, сказаў Мікола. — Ён так і казаў — ваш хутар разам з вамі. Мусіць, спаляць, я так разумею…
— Правільна разумееш… Толькі цяпер — дудкі! Не ўдасца ім свае злачынствы хаваць, не тыя часы!
Міколу яшчэ хацелася расказаць пра вінтоўку і патроны, але ён вырашыў, што тайна гэтая не толькі яго, але і Алесева, і таму прамаўчаў. І так нагаварыў нямала. І быў рады, што Тупік спакваля павесялеў.
— Дык я пайду…
— Ідзі… Толькі пра цукар, калі хто яшчэ спытае, балакай, што маці з раёна прынесла.
Мікола аж засмяяўся.
— А я так і думаў казаць усім, хто спытае…
Ен бег да рэчкі, рады, што зноў пабыў ля любімага каня і, як здагадваўся, дужа памог Тупіку, якога таксама любіў і паважаў за незвычайную яго работу, за смеласць. Цяпер-то ўжо не выкруціцца Крывы Панас са сваімі зладзюгамі. От толькі шкада, што Анюта не выйшла, не ўбачыла яго новых штаноў, не паспытала цукру. А ёй Мікола адкалоў з сярэдзіны ладны драбок, зусім чысты…
Не справіўся ён дабегчы да рэчкі, як Тупік абагнаў яго на сваім кані, пераехаў брод — а на Казе ёсць віры, што коні хаваюцца! — і галопам памчаўся да хутара. А Мікола наўмысна падышоў да дому з другога боку, ад хмызняку. І пачуў — хоць пад канец — такую гаворку:
— Значыць, сюды ніхто не прыязджаў на фурманках? — пытаўся Тупік у Мірона.
— Не-а, — круціў той галавою і глядзеў у зямлю. — Не чутно было такога…
— Ну то і добра, што не чутно. Мая справа спытаць, ваша — адказаць… Паеду далей. Не павінна ж дзяржаўнае дабро так от згінуць, як камень у вадзе, няпраўдачка, недзе ж ды нарэшце вытыркнецца…
— Дзіва што! — рады, што гутарка скончана, што міліцыянер зноў садзіцца ў сядло, ускінуў галаву Мірон. — І хто б гэта мог, га? Мусіць, далёкія, не нашы людзі.
— Мусіць… Але мы і далёкіх дастанем. Зямля — яна, як не балакай, круглая, нідзе не дзенешся.
— Ды ўжо ж… Тупік паправіў на баку кабуру, каб бліжэй была, крута павярнуў каня і рушыў у кірунку Пабярэжжа.
Мікола зайшоў дамоў, надзеў старыя штаны, узяў мех, сякеру і пайшоў следам: якраз у тым баку быў Мокры Лог, а за ім і расцяробы, нізкае тарфяное поле, утыканае пнямі ды высокімі купінамі з цёмна-зялёным, высачэзным мохам. Хто і калі высек там лес, Мікола не ведаў, адно было вядома — адусюль туды хадзілі за смалякамі.
Мокры Лог сустрэў яго прыемнай прахалодай, водарам разнатраўя, ляшчынніку, што шырокім кустоўем абляпіў пакатыя схілы яра, на дне якога тоненькай ніткай працякаў-пабліскваў раўчук. А выцякаў ён з-пад вялізнага, аброслага аксамітным зялёным мохам валуна ў канцы яра. Той валун, здавалася, і ляжыць там, каб стрымліваць цяжар зямлі, каб не засыпала яна кволую крыніцу: дужа ж крута ўгору падымаўся там яр і пераходзіў у бор, лагодны, вечна шумлівы, векавы…
Раўчук сцякаў, як і ўсе малыя і вялікія ручаіны гэтага кутка, у раку Бярозу, і калі тая ў веснавое разводдзе залівала паплавы на многія кіламетры, то і ў Мокрым Лозе раўчук ператвараўся ў сапраўдную рэчку: тады ў яго заходзіла вада з Бярозы, а разам з ёю — плоткі, акуні і іншая драбяза, каб пажыраваць на свежым месцы. Асабліва ж многа было тады на пясчаным дне печкуроў — тоўстых, лянівых. А на кручок яны ішлі так ахвотна, што толькі спраўляйся здымаць…
Усё гэта зараз прыгадалася Міколу. Ён нават спыніўся ля раўчука і паглядзеў у яго празрыстыя струмені, але ніякай рыбы цяпер там не было. Толькі ледзь прыкметна перакатваліся жаўтаватыя пясчынкі ды, часам, кратаўся ў прыіленых ямінках шыцік-вусацік, з якога потым вылупіцца прыгажун матыль і адразу рынецца ў атаку на камароў, якіх тут, у засені, як маку ў макаўцы. Глядзіць цяпер на шыціка Мікола і аж самаму не верыцца, што з гэтага чорнага сучка-сховішча вылятаюць такія вясёлкавыя матылі…
І раптам яму пачуліся чыесьці крокі. Ён узняў галаву і, нават не верачы вачам, убачыў, як з адхону ўніз спускаецца Анюта. Сумнення быць не магло — яна ішла за ім следам. У адной руцэ Анюта трымала руды мех, а ў другой — невялічкую сякерку, як заўважыў Мікола, з добра-ткі вышчарбленым іржавым лязом.
Крыху не дайшоўшы да яго, спынілася, зірнула ва ўпор, ледзь прыкметна ўсміхнулася.
— Ну, што глядзіш так, быццам не пазнаў…
— Пазнаў,— усміхнуўся Мікола. — Проста нечакана ты неяк, раптоўна…
— І зусім не нечакана і не раптоўна… Я ўбачыла, што ты пайшоў па смоль, і… вось дагнала. — Памаўчала і, нібы ў апраўданне, дадала: — Баюся я тут адна хадзіць, змрочны нейкі ён, Мокры Лог, страшны…
Яна перайшла раўчук, стала зусім блізка.
— А чаму ты ходзіш па смоль, хіба ў вас больш некаму?
— Айчым пасылае, — азірнуўшыся, нібы і праўда тут яе хто можа падслухаць, з сумам сказала Анюта, і Міколу зноў стала шкада яе, гэту кволую, не для такой работы, дзяўчынку.
— А я сам хаджу… От пераапрануўся ў старое, — сказаў нібы абыякава, — каб не падраць новых штаноў. Хочаш, я табе заўсёды буду памагаць? Пойдзем!
Анюта з удзячнасцю глянула на яго ласкавым позіркам цяпер тужлівых сініх вачэй і працягнула сякеру.
— Бачыш, чым дзяўбу пні…
Ён узяў сякеру, пакруціў яе ў руках і раптам кінуў пад куст ляшчэўніку.
— Хай адпачне гэты дзед, у яго ўжо і зубы з'еліся! — сказаў са смехам і — сам нават здзівіўся сваёй смеласці — схапіў Анюту за руку і пайшоў побач, адчуваючы цяпло яе маленькай, мяккай рукі, якое нібы ўлівалася ў яго, поўніла шчасцем, будзіла ў ім невядомыя для яго пачуцці дабра і душэўнай цеплыні. У гэтую хвіліну яму хацелася зрабіць для яе штосьці вялікае, сказаць штосьці незвычайнае, але пакуль што не было для яго тут ніякіх такіх важных спраў, а язык бы прысох да паднябення.
Сказаў звычайнае, што прыйшло ў галаву: