Ён уздыхнуў.
- Яшчэ трохi - i ад мяне толькi бурбалкi на вадзе засталiся б...
- Ды ну! Раскажы!
Ён зноў уздыхнуў.
- Дык вось выскачыў я з хаты пад ранiчку - на хвiлiнку... У бур'ян. Яшчэ толькi шарэць пачынала. Сонны, як муха, выскачыў. Працэнтаў на дзевяноста яшчэ спаў. Толькi адно вока трохi расплюшчыў, каб не зачапiцца за што. Стаў у бур'яне i нават вока заплюшчыў - сплю... I тут чую галасы - за парканам у Кнышоў. Прыглушаныя... Сон адразу - як рукою. "Тыж толькi глядзi мне, каб нiхто не бачыў..." Гэта яна, Кнышыха. А ён: "Не вучы вучонага..." А яна: "Вучоны! А потым перадачы насi, ага?" А ён: "Ну, не баба, а чорт ведае што! Турма народаў!" А яна: "Маўчы, пусцяльга! Калi б не я..." А ён: "Нiчога-нiчога. Я свайго дачакаюся! Пабачыш, якi я пусцяльга!"А яна: "Iдзi ўжо! Разбалбатаўся! Суседзяў збудзiш". I - ррып! Гэта ён за фортку выйшаў. Бачу - iдзе па вулiцы. Азiраецца, як злодзей. На плячы вясло, мяшок з нечым, у руцэ серп, як шабля, паблiсквае. Разгубiўся я: што рабiць? Куды гэта ён? Але зразумела - па нейкай сваёй шпiёнскай справе! Па цябе бегчы - не паспею. Вунь ён ужо дзе. А школа? Ну, думаю, яшчэ толькi гадзiны чатыры - паспею. Не даруе мне айчына, калi я такую справу правароню. Можа, ён зараз нейкае дзяржаўнае злачынства будзе рабiць. Недарэмна ж яго Кнышыха турмою, перадачамi палохала. А я пра ўласную скуру дбаю. Не, трэба iсцi. Схапiў вясло, вудачкi (для канспiрацыi) - i за iм. А тут з-пад ганка Сабакевiч выскачыў. Я спачатку прагнаць яго хацеў, а потым думаю: няхай, сабака ў такiх справах заўсёды можа спатрэбiцца. Узяў яго з сабою. На беразе пачакалi ў карчах, пакуль Кныш адплыў, а тады i мы следам. Вось тут мне i не пашчасцiла. Як назло, усе добрыя чоўны дзед на бераг павыцягваў - учора смалiў. На вадзе была толькi тая гнiлая пласкадонка, з якой мы падводную лодку зрабiць хацелi. Не было калi мне - я на тую пласкадонку, Сабакевiч за мной i - гайда! Плыву цiха, асцярожна i ўвесь час пiльную: i каб Кныша не згубiць, i каб ён мяне не прыкмецiў (за чаратамi хаваюся). Заўважаю - плывём мы ў бок Высокага вострава. Далёка ўжо ў плаўнi забралiся. Ажно раптам бульк - на табе! Прыгледзеўся, у чоўне, якраз на сярэдзiне днiшча - дзюрка (руку можна прасунуць), i вада адтуль свiшча, аж булькае. Як з той трубы, што ў арыфметычных задачах, памятаеш - "з адной трубы ўлiваецца, а з другой вылiваецца". Тая рознiца, што ў мяне толькi ўлiваецца... Ой-ой-ой! Праз хвiлiны дзве будзе поўны човен i... Да вёскi плысцi позна. Дый лотаць там такая i трава, ты ж ведаеш - умомант рукi i ногi аблытае, i iдзi сабе на корм ракам. Ну, ды пра сябе я не думаў. Сабакевiча шкада: булькне сабачка - i анiгадкi! Сядзiць ён на носе мокры, дрыжыць усiм целам i пазiрае на мяне жаласлiва. Гэта ж ён вiнаваты. Дзюрка была заткнутая нейкай анучай. А Сабакевiч смыкаў яе, смыкаў i выцягнуў - дагуляўся. Я бачыў, як ён яе шматаў, але не падумаў... Што тут казаць, позна я схамянуўся. Махаю вяслом, аж хэкаю. Пра Кныша ўжо не думаю, трэба ратаваць Сабакевiча, прыставаць да якога-небудзь вострава. А навокал чарот толькi, зямлi не вiдна. А вада ўсё прыбывае i прыбывае, ужо лыткi мне халодзiць. Я галавою ва ўсе бакi кручу - сушу-зямлю шукаю. Нарэшце заўважыў нейкi астравок i з усiх сiл да яго. Ледзьве паспеў. Ад майго чоўна над вадою засталося толькi сантыметры два: такая сабе "рамачка" плыла - усярэдзiне вада, навокал вада, узровень аднолькавы. I я ў гэтай "рамачцы", як партрэт. Яшчэ трошкi - i быў бы гэты партрэт у чорнай рамачцы... Схапiў я Сабакевiча на рукi - i на бераг.
Уласна, берага не было. Адразу ж па пуп угразнуў. I адразу мне той ставок успомнiўся, у якiм мы ад Кантрыбуцыi ратавалiся. Такая ж твань. Нi дрэўца на востраве, нi кусцiка. Нават сушы сапраўднай няма. Адна гразь. Ну, ды выбiраць не прыходзiлася. Дзякуй i таму, што ёсць. Жыць на iм я не збiраўся. Мне толькi човен трэба выцягнуць i дзюрку заткнуць. Можа, яшчэ, думаю, i за Кнышом паспею. Пасадзiў Сабакевiча на самую сухую лапiну i - за работу. Схапiў човен за нос, пачаў цягнуць. Ого-го! Вочы вылазяць. Жылы вось-вось палопаюцца. А човен - нiбыта яго цвiкамi да дна прыбiлi - нi з месца.
Зайшоў я з кармы - пачаў пхаць. Куды там! Ногi па мулкiм дне коўзаюцца. Я раз-пораз з галавой у ваду - i толькi.
Бiўся-бiўся, стараўся-стараўся, вады ўжо паўвядра накаўтаўся, а толку няма. I такое мяне зло ўзяло - сеў я проста ў ваду i ледзь не заплакаў. Ты ж мяне ведаеш, я нiколi не плачу, а тут слёзы самi коцяцца.
Вось у нерат ускочыў. Ну!
Тады плюнуў, падхапiўся i зноў - пхаю i цягну.
Сонца ўжо даўно ўзышло, свецiць на поўную катушку, а я, нiбы той жук, у брудзе боўтаюся. Зусiм з сiлы выбiўся.
Гэта ж колькi ўжо часу прайшло, думаю. Урокi ўжо, можа, хутка. Ну, ды пра кантрольную я не думаю. Што мне кантрольная! Галоўнае - дзяржаўная справа... Я тут, у багне, як чарвяк, а той шпiёнiшча, можа, ужо... А я ж мог яго высачыць. Мог жа! Не даруе мне айчына. I, скрыпнуўшы зубамi, я зноў бяруся за справу. Я i вылiваць ваду з чоўна спрабаваў, думаеш, не! Ды дзе яе выльеш, калi яна зноў адразу ж набiраецца. Гэта тое ж самае, што раку вычарпаць.
А сонца ўжо высока-высока ўгары. Гэта ж ты, думаю, ужо ўстаў, чаравiкi паваксаваў, новую сарочку апрануў, гальштук завязаў.
Лупатае жабяня паблiзу на лотаць села i крумкае - бы смяецца. Тут Сабакевiч на яго як гаўкне, яно толькi - шубоўсь у ваду. Сабакевiч мяне ўвесь час маральна падтрымлiваў - гаўкаў, хвастом махаў. Мабыць, адчуваў, што праз яго я так мучаюся.
I раптам мне ў галаву iдэя стрэльнула. I чаго, скажы ты, гэтыя iдэi адразу ў галаву не страляюць!
Такая просценькая iдэя - заткнуць дзюрку, а потым ужо выбiраць ваду. Я ж, дурань, выбiраў не заткнуўшы.
Нарваў я жменю травы нейкай - якая толькi i расла на востраве, - намацаў дзюрку, заткнуў. Зноў пачаў выбiраць. О! Пайшла справа! Хоць не хутка, але пайшла. Сантыметр за сантыметрам барты чоўна з-пад вады вырастаюць. Ужо i на бераг цягнуць можна. Крэкчучы, пацягнуў. Пацягнулася. Ёсць! Цяпер трэба човен нахiлiць - ваду вылiць, бо ўжо не выбiраецца. Ох i важка было. Нарэшце ваду вылiў, дзюрку добра заткнуў. Сабакевiча ў човен, сам за вясло i ходу. Ох ужо i гроб - пырскi аж да неба ляцелi. Толькi ўвесь час на дзюрку паглядваў - цi не цячэ.
Сонца ўжо высока, а ўсё ж спадзяюся: можа, падманвае сонца, можа, не пачалiся яшчэ ўрокi? Па вёсцы бег, ажно сэрца выскоквала. Не падманула сонца...
Ява ўздыхнуў i замоўк.
Я пазiраў на яго з усiм спачуваннем, на якое толькi быў здольны.
Вось якая неспадзяванка з iм атрымалася, што перавярнула ўсё яго жыццё дагары нагамi. I не раскажаш нiкому, не паяснiш! Бо нашы "шпiёнскiя" справы патрабуюць абсалютнай канспiрацыi. Калi мiлiцыянер таварыш Палянiчка не паверыў нам, дык хто ж паверыць! У нас быў адзiн выхад - знайсцi найперш доказы, факты, злавiць за руку. I Ява, бедалага, змушаны быў усiм, i ў школе, i дома, сказаць адно - што пайшоў замест урокаў лавiць рыбу. I панёс за гэта кару.
- Ну, а ў цябе як? - запытаў Ява, не пазiраючы на мяне.
Эх, лепш бы ён не пытаўся. Адчуваючы сябе так, быццам я нешта ўкраў у яго, i пазычыўшы ў сабакi вочы, прызнаўся пра тую няшчасную чацвёрку.
- Ну што ж, я рады за цябе. Вiншую! - сказаў ён. - Гэта добра. Добры, значыць, у цябе настрой у лагеры будзе. Калi едзеш?
Ну навошта, навошта ён кроiць маё сэрца?! Мы ж разам марылi паехаць у пiянерлагер да мора. У "Маладую гвардыю" ў Адэсу. З такiмi цяжкасцямi бацькi даставалi нам пуцёўкi. Мы з Явам нiколi, не былi на моры. Толькi ў кiно ды па тэлевiзары бачылi. А як нам хацелася да мора! Сiняя далячынь, белыя караблi, чайкi, альбатросы лётаюць. "Курс норд-ост!" - крычыць капiтан. У мiнулым годзе мы двойчы ўцякалi да мора. I нас двойчы лавiлi на станцыi.
I вось, калi мара была ў нашай кiшэнi, вось такое здарылася з Явам. Дзед Варава яшчэ ўчора занёс i здаў у школу пуцёўку. Давядзецца мне аднаму ехаць. Але хiба гэта тое! Хiба я сам адчую так усе марскiя радасцi, як бы мы адчулi iх разам з Явам? Дык навошта ж ён гаворыць?! Радасць, не раздзеленая з сябрам, - гэта не радасць, нават не паўрадасцi, а нейкi мiзэрны чацвяртак.
Толькi я хацеў яму гэта сказаць, як з гарода пачуўся сярдзiты голас дзеда Варавы:
- Свiння галодная. Нясi ўжо. Там языком паменцiш. Двоечнiк!
Ява ўздрыгнуў, стулiўся ўвесь, схапiў начоўкi.
А я паплёўся дахаты.
Бацька сядзеў за сталом i, як заўсёды, чытаў газету. Мацi на машынцы страчыла матроску, даўно мне паабяцаную, спецыяльна для пiянерскага лагера. Падняла галаву, лагодна ўсмiхнулася (вельмi яе ўсцешыла мая чацвёрка, яна i не чакала). Пастаяў я трохi на парозе, тады падышоў да яе i, адчуваючы холад унутры (як тады, калi я ўпершыню скочыў з вярбiны ў рэчку), сказаў:
- Не трэба, мама... Не паеду я ў лагер.
Мацi моўчкi здзiўлена падняла бровы.
- Што? - адклаў газету бацька.
- Не паеду я ў лагер, - яшчэ цiшэй, але цвёрда паўтарыў я.
- Як гэта не паедзеш? Чаму? - запытала мацi.
- Расхацелася...
- Гэта ён, разумееш, жартуе, - падмiргнуў мне бацька.
- Нiчога я не жартую. Не паеду. Точна.
- Можа, ты захварэў? - прыжмурыўся бацька. - Цэлы год, разумееш, галаву мне дурыў з тым лагерам, а цяпер, разумееш, калi пуцёўка ёсць, - конiкi выкiдваеш. Гэта ж такi, разумееш, лагер... Як Артэк. Дзецi, разумееш, розных народаў... I ты з iмi... дурань! Нiколi ж, разумееш, у жыццi не бачыў.
- Не выдумляй, сынок, - падхапiлася мацi. - Яшчэ i дакторка казала, што табе да мора трэба. Гланды ў цябе...
- Няма ў мяне нiякiх гландаў. Не паеду я.
- Паедзеш, паедзеш, - у голасе бацькi ўжо звiнеў метал.
- Не паеду.
- Ты як, разумееш, з бацькам размаўляеш? Ой, глядзi, вазьму дзягу!
- Ну i бярыце. Толькi ў нас у краiне не б'юць дзяцей. Дзяцей б'юць толькi iмперыялiсты, падпальшчыкi вайны.
- Ты... ты... ты, - ускiпеў бацька i ўжо замахнуўся дзягай, але тут мацi кiнулася на абарону, абхапiла бацьку рукамi i, адштурхоўваючы, пачала цяснiць яго ў iншы пакой. Выцягнуўшы шыю, бацька выглядваў з-за матчынай спiны i крычаў:
- Ну, цяпер, разумееш, ты такi не паедзеш! Вось! - i ён выхапiў з кiшэнi пуцёўку i пачаў iрваць. - Вось! Вось! Замест таго каб, разумееш, у моры хлюпацца, будзеш... будзеш... Гульнi табе тут, разумееш, не будзе! Не будзе! Я табе пакажу, разумееш, характар паказваць! Малы яшчэ. У мяне таксама, разумееш, характар ёсць. Вось! Вось!
Не пуцёўку - маё сэрца ён iрваў на кавалкi. Белымi папяровымi кавалачкамi бязгучна падалi на падлогу сiняе мора, белыя караблi, чайкi i альбатросы.