Юлашки вӑхӑтра Эсрел керменӗнчи лару-тӑру самаях улшӑнса пынӑ пек туйӑна пуҫларӗ. Ҫакӑ, паллах, хуҫа хӑйне мӗнле тыткаланинче те сисӗнет: вӑхӑта ытларах хула тулашӗнче ирттерет, ӗҫӗнче йывӑрлӑхсем пурри ывӑнтарать ӑна, харкашуллӑ калаҫусем сике-сике тухаҫҫӗ, тарҫӑсене силлесе тӑкасси нимӗн те мар уншӑн.
Ольга ҫакна асӑрхатех ӗнтӗ. Уйрӑмах ӑна Алмаса сумлӑ хӑна вырӑнне хурса йышӑнни тӗлӗнтерчӗ. Хуҫа хӑйне ырӑ ҫын евӗрлех тыткаларӗ. Те чеелӗх, те такамран хӑрани ҫапла хушрӗ. Алмаса уйрӑм ҫар ӗртӳҫине лартни те Ольгӑна самаях шухӑша ячӗ. Керменте пурӑнакансенчен Улӑп ятне илтсессӗн ун пирки тӗплӗнрех ыйтса пӗлме тӑрӑшрӗ, анчах йӗркеллӗ каласа паракан тупӑнмарӗ.
Пуҫа шухӑшлама тунӑ, ӗҫлеттермелле ӑна, пурӑннӑ чухне усӑ курса юлмалла. Шел пулин те, чылайӑшӗ пуҫ хӑватне хӑйпе пӗрле леш тӗнченех илсе каять. Ун пек ҫыннӑн пурнӑҫри йӗрӗ те часах ҫухалать.
Эсрел мӗншӗн-ха Улӑп ятне илтсенех сӑнран хӑвӑрт улшӑнать? Ҫак канӑҫсӑр ыйту Ольгӑна унччен хӑйне апат пӗҫерсе ҫитерекен Ахмата аса илтерчӗ…
Ҫамрӑк арӑм упӑшки ҫӗр каҫма хӑй патне пырасса кӗтрӗ, кӗтсе илеймерӗ. Черет ҫитмерӗ-ши? Вӑхӑчӗ темшӗн ытла та хуллен шӑвать-ҫке, те питӗ кӗтнӗрен ҫавӑн пек туйӑнать. Пӗрремӗш хут ҫапла. Кирлӗ чухне юратман ҫынна та курас килет иккен.
Акӑ, каҫ енне кӗтнӗ ура сасси илтӗнсе кайрӗ. Эсрел ҫывхарни уттинченех паллӑ. Ун айӗнче урай хӑми те чӗриклетсе авӑнать.
Арҫын вӑл, тӗрӗссипе каласан, ҫитӗнсе ҫитнӗ ача кӑна. Ҫакӑ вӑл уйрӑмах хӗрарӑм ҫумӗнче паллӑ. Ачашлӑх ытамне лексен хаярлӑх та ҫухалать. Эсрел те ҫавах, паян уйрӑмах: Ольга ҫине тӑнипе, упӑшки ҫумӗнче туйӑмне ирӗке янипе унӑн кӑмӑлӗ самаях ҫемҫелчӗ. Ҫепӗҫ аллипе Эсрелӗн ҫӑра ҫӑмлӑ сарлака кӑкӑрне шӑлкаласа илнӗҫемӗн ҫамрӑк арӑм калаҫӑва хуллен ҫар ӗҫӗ еннелле пӑрса ячӗ.
— Алмас турхана хӑвна усӑллӑ ӗҫе явӑҫтарни япӑх мар-ха. Кусене вара, Остаппа Махмуда, мӗншӗн ахалех ҫитерсе усрамалла. Е эсӗ вӗсене килӗсене ярасшӑн-и?
— Ҫук, ун пирки калаҫу та ҫук. Вӗсене ярсанах хырҫӑ тӳлеме пӑрахас хӑрушлӑх пур. Хальлӗхе вара ашшӗсемпе калаҫма та ҫӑмӑл.
— Тен, вӗсене хӗҫ тыттармалла та хула сыхланӑ ҫӗрте усӑ курмалла? Эпӗ ӑнланнӑ тӑрӑх, халӗ санӑн кашни вӑйлӑ арҫын шутра.
— Тӗрӗс ӑнланатӑн эсӗ, Ольган-ханум. Кун пирки Озала калӑп-ха.
— Унӑн ахаль те ӗҫ нумай, кунӗпех ҫарӑҫсемпе аппаланатӑр вӗт. Кун пек пӗчӗк ӗҫе хам та пултарӑп. Патша арӑмӗ мар-и-ха эпӗ? Кирлӗ чухне хам та хӗҫ тытӑп.
Арҫынна упӑшкипе пӗрешкел шухӑшлакан арӑм мӗншӗн ан килӗштӗр? Ольга ыттисем пек мар. Лешсем вӗсем Эсрел ӗҫӗ пирки сӑмах та чӗнмеҫҫӗ, ытларах юрату ӗҫне мала хураҫҫӗ. Ольгӑн вара пурте вырӑнлӑ, ӑсӗпе те аптрамасть.
Махмудпа Остап иккӗшӗ те пысӑк ӑру пуҫлӑхӗсен ачисем. Апла вӗсене кӑштах сумлӑрах ӗҫ хушмалла, калӑпӑр, Эсрел керменне сыхлама шанмалла. Ахмата вара апат пӗҫернӗ ҫӗре илмелле. Шухӑшланӑ — хуҫа килте ҫук чухне пурнӑҫа та кӗртнӗ. Ҫумра шанчӑклӑ ҫынсем пурри ытлашши мар. Меллӗрех май тупса Ольга Ахматран Улӑп пирки ыйтса пӗлчӗ. Эсреле хӑратма пултаракан вӑй та пур иккен. Ҫакна хуҫа хӑй те чухлать-и, тен. Ахальтен мар ҫарне паян-ыран вӑрҫа кӗрес пек тытать. Сӑннисем те тимӗр вӗҫлӗ, хӗҫсем ҫирӗп хурҫӑран. Ҫыннисем пӗри тепринчен тӗреклӗ: ачаран ҫар ӗҫне вӗрентсе ӳстернӗскерсемпе пӗрле ытти ҫӗртен суйласа илсе килнӗ каччӑсем. Алӑ вӑйӗпе кӑна ҫапӑҫас-тӑк Эсрел ҫарне ҫӗнекен ниҫта тупӑнас ҫук. Ҫапах ал-ура вӑйӗнчен ирттерекен япала та пур иккен, вӑл — ӑс-тӑн хӑвачӗ. Мӗн кӑна тумаҫҫӗ ҫынсем пӗри теприн шухӑшне пӗлес тесе: вӑлтса ыйтакан та, вӑрттӑн итлесе тӑракан та пур. Урӑхла мелпе усӑ куракан та тупӑнать.
Акӑ Архан урампа пыракан Ахмата тӗл пулчӗ те калаҫмалли пур тесе айккинерех кайса тӑма чӗнчӗ. Тен, тӑван енрен килнӗ хыпарсене пӗлтерӗ тесе Ахмат кӑмӑлпах пӗрле утрӗ. Пӗр ҫурт хыҫне ҫитсен Архан ӑна хирӗҫ ҫаврӑнса тӑчӗ те:
— Кала тӗрӗссине, Эсрел арӑмӗ санпа мӗн пирки калаҫрӗ? — тесе тӗпчеме пуҫларӗ.
Пач кӗтмен ҫӗртен сиксе тухнӑ ыйту Ахматшӑн пуҫран ҫапнӑ пекех туйӑнса кайрӗ. Ольгӑпа калаҫнӑ чухне никам та ҫукчӗ вӗт-ха. «Кам хушнипе пӗлесшӗн-ши вара ку?» — тӳрех ҫуралчӗ хирӗҫле ыйту.
— Эпир мӗн калаҫни сана мӗн тума кирлӗ? Кала, ҫакна кам хушнипе ыйтатӑн? Кам майлӑ эс? — тесе хирӗҫ лаплаттарчӗ.
— Сан пӗлмесен те юрать. Кала тӗрӗссине!
— Тутлӑ апат пӗҫерме мӗнлерех ҫимӗҫсем кирлине кӑна пӗлтертӗм ӑна.
— Ҫук, суятӑн. Апла мӗншӗн вӑрттӑн ҫӗрте калаҫрӑр?
«Улӑп майлӑ пулсан мӗншӗн уҫӑмлӑн пӗлтерместши? Эсрел хушнипе мар-ши? Ҫук, кун умӗнче чӗлхене ирӗке ямалла мар» — шухӑшларӗ Ахмат.
— Мӗншӗн ыттисен умӗнче сӳтсе явмалла вара ҫак ыйтӑва? Эсрел килӗ валли апат пӗҫересси вӑл ҫав тери пысӑк яваплӑх пулнине чухламастӑн-им? Ахальтен мар ӗнтӗ малтан ман хамӑн ҫисе кӑтартмалла. Вара тин ыттисем ҫиеҫҫӗ.
Архан сасартӑк ҫӗҫӗ туртса кӑларчӗ те шӗвӗр вӗҫӗпе Ахмат пырне тӗллерӗ.
— Кала тӗрӗссине! Е ҫакӑнтах сӗрсе пӑрахатӑп, — терӗ куҫне чарса.
— Ну, юрӗ, юрӗ, каласа парӑп эппин, йӗркипех, — лӑплантарма тӑрӑшрӗ Ахмат урса кайнӑ Архана. Чиксе те пӑрахӗ. Анчах Ольгӑпа калаҫни вырӑнне мӗн каласа ӗнентермелле-ха ӑна, мӗнле сӑмах тупмалла? Чӑн сӑмаха Ахмат никама та калас ҫук.
— Эсрел ҫинчен калаҫрӑмӑр, — персе ячӗ Ахмат.
— Мӗн пирки вара?
— Хӗрарӑма ӑҫтан пӗлсе пӗтерӗн ӑна? Эсрел ҫапӑҫура вилсен кунти пуҫлӑха хӑш ывӑлӗ ларӗ-ши тет.
— Ав мӗн пирки иккен. Вӑрҫи пуҫланман та, вӗҫӗ вара халех канӑҫ памасть. Чим-ха, хӑйӗн пуҫлӑх пулас килмест-и-ха унӑн? Шан ӑна, чее хӗрарӑма.
— Тӳрех калатӑп: ку вӑл ман ӗҫ мар. Ольган-ханума та ҫаплах каларӑм. Маншӑн пурпӗрех, хӑш ывӑлӗ ларассине хӑйсемех татса парӗҫ.
— Пӗри те пулмасть, — пытараймарӗ хӑй шухӑшне Архан. — Вӗсем иккӗн те Эсрелӗн пӗр кача пӳрнине тӑмаҫҫӗ. Ҫитменнине тата тӗрлӗ хӗрарӑмран. Патша пуканне хӑшӗ йышӑнмалли уҫӑмлах та мар.
— Ҫулпа аслӑраххи пуль ӗнтӗ.
— Леш пӗрмаях хӗрарӑмсемпе алхасса выртаканни-и? Ӑна пӗр шит те шанма ҫук. Тилхепене Озал аллине памалла та…
Халь тин Архан камшӑн ҫине тӑни палӑрчӗ. Озалӑн вӑрттӑн ӗҫлекен тусӗ иккен вӑл, урамра, пасарта, кермен ҫывӑхӗнче ҫынсем мӗн калаҫнине хӑлха тӑратса итлесе ҫӳрекенни, кам кампа тӗл пулнине хуҫине пӗлтерекенни. Халӗ вара вӑл Ахматпа Ольга мӗн калаҫнине ҫӗҫӗпе хӑратсах ыйтса пӗлчӗ.
Хуть те мӗнле япала та пӗр енлӗ ҫеҫ пулмасть. Ҫак тӗлпулу пирки те ҫавнах каламалла. Ахматшӑн та усӑсӑр мар вӑл. Халӗ паллӑ ӗнтӗ: Эсрел пуканне йышӑнас текенни хӑй ҫумӗнчех ҫӳрет иккен. Тен, паллах, Архан калани вӑл ун шухӑшӗ кӑна, ӑҫтан пӗлсе пӗтерӗн вӗсене. Ҫапах та Архантан илтнине Ольгӑна пӗлтермеллех.
Ку хутӗнче вара Ольга хӑйне тата хӑюллӑрах тытрӗ, ирӗке тухас тесен пурин те пӗр шухӑшлӑ Улӑпа пулӑшма тӑрӑшмаллине пӗлтерчӗ. Эсрел пусмӑрне тӳсекен халӑхсен шанӑҫӗ пӗртен-пӗр Улӑпра ун шучӗпе. Анчах ӑна пулӑшма мӗнле май тупмалла-ши?