Як нi разглядалася наша тройка сярод жыхароў абозу, не магла знайсьцi анi сяброў з былой Школы Камандзераў БКА, анi iншых з трыццатай дывiзii.
На трэцi дзень пасьля прыезду зьвязовы папрасiў Спарыша памагчы пры перапiсцы людзей. Сымон быў заняты ў канцылярыi, седзячы задам да дзьвярэй, як ззаду раптам нехта абедзьвюма рукамi закрыў яму вочы якраз так, як робяць пры гульнях дзецi.
- Адгадай - хто! - пачуўся ў беларускай мове перамешаны са сьмехам ззаду нечы бас.
- Пусьцi. Далiбог, не адгадаю.
Сымон адвярнуўся. Перад iм стаяў нявысокi ростам сябра са Школы Камандзераў БКА, прозьвiшча якога нiяк ня мог прыгадаць. Помнiў, што той уцёк у Францыi ў горы. Сябра ўсьмiхаўся.
- Пазнаеш?
- Чаму-ж не? Здароў.
Хлопцы моцна сьцiснулi на прывiтаньне рукi.
- Якiм-жа чынам ты тут апынуўся? - зацiкавiўся Спарыш.
- Зусiм проста. Так, як i ты, толькi што раней, - сьмяяўся той.
- Мо Дзежку бачыў?
- А вось ён стаiць, - паказаў знойдзены сябра ўбок.
Сымон выглянуў з палаткi. Усьмiхаючыся, стаялi там Дзежка й Лабун. Хлапец хацеў кiнуцца да сяброў, каб прывiтацца, ды спынiў яго голас зьвязовага:
- Пiш, пан, пiш!
Прайшло каля дзесяцi хвiлiн, пакуль Сымон змог закончыць свой абавязак i кiнуцца да хлапцоў, каб з асалодаю пацiснуць iхныя рукi.
- А бадай-жа на вас! Вось дзе дык сустрэча. Шукалi мы вас тут на месцы й не спадзявалiся, што так хутка.
- Ну, ну. Iзноў наша тройка сабралася.
- Але цiкава, што Дзежка й да гэтага часу ад Лабуна не адкацiлася.
Хлопцы дружна зарагаталi.
- Дзе-ж вы пасялiлiся? - цiкавiўся Сымон.
- У школе падхаронжых, кiлямэтраў дваццаць адсюль. За нейкiх пяць хвiлiн наш воз ад'яжджае.
- Шкада, што так хутка. Нiчога ня зробiш. Думаю, што хутка ўбачымся.Скажыце, як вы там выжылi? Як вялося?
- Зусiм добра. Працаваў у амэрыканцаў на кухнi, - казаў Дзежка.
- I цэлы час чакаляду налева сьпiхаў, - памог Лабун.
- Цiкава, аднак, што табе амэрыканцы гумары з галавы ня выдурылi.
- Не, братка. Жывём.
Iзноў засьмяялiся.
- Мне цiкава было ведаць, як вам вялося да таго часу, пакуль да амэрыканцаў трапiлi, - пытаў Сымон.
- Гэта, братка, доўгая гiсторыя. Раскажам, як трапiце да нас.
- Дык вы ў школе падхаронжых?
- Фактычна дык ня школа, а кампанiя, зь якой iдуць у школу. Там усе зь сярэдняй асьветай.
- Дык, мусiць, i мы туды трапiм.
- Пэўна-ж. Старайцеся. Ганi Дудкевiча й Караткевiча ды рэшту. Гэта патрэбна для нашай справы й будучынi. Трэба, каб там было як найбольш беларусаў.
Сымон запiсаў адрас, i сябры разьвiталiся.
Сустрэча пад алiўкавымi дрэвамi ўзбагацiла Сымонава жыцьцё й падняла ягоны дух. Няма ў жыцьцi нiчога больш каштоўнага, чымся ў незнаёмых людзкiх джунглях, выкiнутаму на чужы бераг й адзiнокаму, сустрэцца з дарагiмi сябрамi.
У гэны-ж самы дзень, надвечар, адбыўся ў роце падзел па зброi й вайсковых адзьдзелах, у якiя мелi накiроўвацца рэкруты. Сымон Спарыш, Вiктар Караткевiч i Мiкола Дудкевiч трапiлi ў тую роту "цэнзусоўцаў", у якой раней апынулiся Дзежка, Лабун i iншыя былыя кадэты зь Менску.
V
Вечар на Куцьцю быў хмарны й ветраны. Але вецер i хмары былi сухiмi, а надвор'е - цёплае. Жыхары Ёлянды гудзелi каля палатак, быццам тыя пчолы каля вульляў пасьля гарачага працавiтага дня. Кожны па-свойму стараўся вызначыць урачысты вечар, калi не пры стале й сярод сяброў цi найблiжэйшых родных, дык, прынамсi, у думках. Сам дзень у абозе нiчым ня розьнiўся ад iншых дзён чаканьня на далейшы лёс. Адно пры атрымлiваньнi сухiх прадуктаў, акрамя звычайнага пайка, кожны атрымаў па мяшочку iтальянскiх гарэхаў i пачцы салодкiх фiгаў. Тыя, што былi абжыўшыся й ведалi мясцовыя хады, прыдбалi аднекуль iтальянскага вiна - белага "Б'янка" цi навет лепшага чырвонага "Россо". Гудзелi ў групах пры сьвечках у палатках i пад голым небам. Падпiтыя няроўнымi шурпатымi галасамi заводзiлi калядкi.
Сымон сядзеў, абапёршыся сьпiною аб камель алiўкавага дрэва, й моўчкi лушчыў гарэхi. Побач яго, на разасланым на траве коцы, выцягнуўшыся, як парсюк пасьля яды, ляжаў Вiктар. Лёгкi вецер казытаў дробныя лiсточкi нiзенькiх алiўкавых дрэўцаў. Хлопцы маўчалi. Мо ня было аб чым гаварыць, а мо й гаварыць ленавалiся. Дый аб чым? Цэлы час разам былi, разам цярпелi й перажывалi. Хiба-ж прыпамiнаць i паўтараць абодвум ведамае? У гутарках разумелiся на паўслове.
Калi-б у гэны час раптоўна перад iхнiмi насамi прарваўся зь зямлi водны фантан, то хiба й таму ня зьдзiвiлiся-б. Адно мо зварухнулi-б галовамi, каб пераканацца, што ня страцiлi здольнасьцяў распазнаваньня навакольных зьяў. Даўно перасталi ўсяму дзiвiцца. Жыцьцё за апошнiх колькi месяцаў прынесла столькi неспадзевак, што тыя прымалiся ўжо як звычайныя зьявы й на ўсё глядзелася зусiм абыякава. Добра вось, што iх цяпер пакiнулi ў супакоi, што колькi часу могуць пабыць вольнымi. А гэткiя-ж часiны надта рэдкiя, проста выпадковыя.
Кожны з хлапцоў быў пры сваiх думках. Вiктар, як звычайна, лянуецца думаць i адно прымружанымi вачыма паглядае ўверх на зрэб'е хмараў. Ён задаволены, што можа паляжаць i што нiчога ня трэба рабiць. Што яму да таго, што недзе ў некага цяпер Куцьця й што недзе й некалi там нарадзiўся Збавiцель. Вiктар наогул мала думае. У галаве, быццам кавалкi хмарнага зрэб'я ўверсе, зьяўляюцца лапiкi ўспамiнаў. Яны нясуцэльныя, нязьвязаныя. Вiктар не манiцца iх вязаць. Навошта? Трэба было-б тое-сёе аналiзаваць, хвалявацца, перажываць яшчэ раз, а на гэта ў Вiктара няма ахвоты. Дык няхай i мiльгаюць, i перасоўваюцца.
Сымон тым часам зусiм не пад алiўкавым дрэвам, а далёка, на Бацькаўшчыне. У бацькавай хаце сiвы дзед мароз тоўстым слоем лёду пазалеплiваў шыбы ўсiх вокнаў i намаляваў-павыводзiў на iх усялякiя ўзоры-выкрутасы. На дварэ лютая сьцюжа, мо па каленi цi па пояс сьнегу. Сам стары, барадаты, сiвы дзед мароз таўчэцца каля акон i чакае, пакуль паклiчуць яго ў хату куцьцю есьцi. Вунь засланы ўжо сенам i накрыты чысьценькiм белым абрусам доўгi й шырокi стол. Гусьцеюць на iм першыя стравы. Глыбокая мiса з куцьцёй, быццам каралева, расьселася ў самым цэнтры. Побач - другая з салатай-вiнегрэтам. На талерках, быццам парсюкi, серабрацца селядцы, абложаныя пакроенай i палiтай iльняным алеем цыбулькай. Навокал шэрагам парастаўлялiся талеркi, паляглi нажы й вiдэльцы. На краi стала спачывае спорная баханка чорнага жытняга хлеба. Дзесь там на прыпечку ў катле, пры грамадзе глiняных мiсак, чакае полiўка з грыбамi.
Вось сядае за стол уся сямейка, i бацька адмаўляе малiтву. Усе набожна хрысьцяцца. Месцы навокал стала занятыя, акрамя аднаго. Мусiць, пакiнулi для яго - Сымона. Сон гэта цi рэальнасьць? А мо няма нi стала таго, нi хаты, няма й цэлай сям'i...
Але не, не! Яны мусяць быць! Яны жывуць? Ня мог-жа Бог дапусьцiць! Вунь, усе за сталом. Так, усе чысьценька, адно яго, Сымона, не стае. Часта пазiраюць на пустое месца. На ягонае, Сымонава. Хоць яго й няма сярод iх целам, але-ж ён прысутны духам. Ох так, напэўна. А цi-ж яны ведаюць, што Сымон жыве? Адкуль-жа? Колькi-ж бы хлапец цяпер даў, каб ведалi, што ён жыве й што зусiм цэлы, што хаця сядзiць у паўдзённай Iталii пад алiўкавым дрэвам, але што ён зь iмi ўсёй iстотай, усiм сваiм iснаваньнем.
Колькi-ж гэта часу мiнула ад дня, калi й Сымон дзялiўся куцьцёй з роднымi за бацькоўскiм сталом? Год? Два? Ня быў-жа на Каляды дома i ў мiнулым годзе не ўдалося зь Вiльнi бяз пропуску цягнiком даехаць.
Вунь пачалi ўжо цягнуць з-пад абруса сена й варажыць. Найдаўжэйшую травiну выцягнула найменшая Сымонава сястра. Усе прарочаць ён шчасьце i ўсмiхаюцца. Бацька выцягнуў найкарацейшую й зажурыўся. Iншыя нешта сказалi, й стары павесялеў. За Сымона цягне малодшы брат. Усе пiльна сочаць за ягонай рукой. Выцягвае доўгую, сухую, пакручаную, тонкую травiну. Задумаўшыся, прыглядаюцца i ўздыхаюць. Цi-ж могуць угадаць Сымонаў лёс? Сам Бог ведае. А традыцыя традыцыяй.
Далёкi бацькоўскi дом, Бацькаўшчына. Якое яно ўсё цяпер нерэальнае. Здаецца, што й зусiм нiчога рэальнага няма на сьвеце, апрача гэтых сытных iтальянскiх гарэхаў, салодкiх фiгаў i алiўкавых дрэваў. Дый самая тая Куцьця. Гэта-ж сяньня Куцьця каталiцкая, а праваслаўная - аж за два тыднi.
Дык усё гэта няпраўда. Дарма. Мо й шкада ў галаве ярзолiць. Мо лепш так, як сябра Вiктар - парсюком выцягнуўшыся, на зрэбныя рэдзенькiя хмары ўпоцемку ўглядаецца...
Хмары былi ў мiнулым, плывуць яны бесьперапынна цяпер, хмары й на гарызонце будучынi...