Нарэшце атрымаў сігнал каталогу на рускай і англійскай мовах “Кнігі беларускіх пісьменьнікаў. 1984-1985”. Гэта асноўны наш рэкламны матэрыял на ММКВК-85 і, здаецца, найлепшы з усіх папярэдніх. Найлепшы, таму што дырэктар на гэты раз быў патрабавальным. Прыемны фармат: 60х100 1/16. Вокладка падвойная, цёмна-сіняя, сфальцаваная. На ўсіх васьмі старонках вокладкі вывараткаю дадзеная найважнейшая інфармацыя пра выдавецтва. Асноўная ж інфармацыя – гэта анатацыі на лепшыя нашыя выданьні. Сярод іх нямала трапляецца анатацыяў нестандартных, у якіх вельмі зацікаўлена і шчыра апавядаецца пра твор і яго аўтара. Перад кожнай анатацыяй зьмешчаная чорна-белая рэпрадукцыя вокладкі яе кнігі, на чатырох з іх – партрэты аўтараў, на дзьвюх – партрэты герояў кнігі. Гэта Янка Купала і Максім Гарэцкі на шматпакутных, жорстка працэнзураваных кнізе Алега Лойкі “Як агонь, як вада” і зборніку Максіма Гарэцкага “Успаміны, артыкулы і дакументы”; Васіль Быкаў, В. Дунін-Марцінкевіч, Ян Скрыган, а таксама М. В. Фрунзе.
Маё даручэньне рэдакцыі было зьмясьціць партрэт ўсіх аўтараў рэкламуемых кніг, апрача таго, даць найбольш цікавыя каляровыя ілюстрацыі да твораў. Замест гэтага рэдакцыя ўсю справу ілюстраваньня каталогу зьвяла толькі да паказу першай старонкі пераплёту (вокладкі).
24 жніўня 1985 году. Атрымана каманда саюзнага ўраду “паўсюдна перайсьці на выпуск малака тлустасьцю 1,5% замест цяперашняй тлустасьці 2,5%”. Беларускі навукова-дасьледчы інстытут санітарыі і гігіены паслаў пратэст, калі так можна назваць тую пакорлівую просьбу, каб “пакінулі як было, бо гэта з пункту гледжаньня медыцыны лепш, чым мяркуецца.
З міністэрства аховы здароўя ўжо маецца і адказ (тэлефонны): “Ніхто вашую просьбу не задаволіць. Хіба што для дзяцей і хворых будуць нейкую колькасьць выпускаць па ранейшых паказчыках”.
Дарэчы, у Маскве і дагэтуль было 3,2%. Быццам бы пакідаюць так і надалей. Вядома, азіраюцца на замежных грамадзянаў, якіх там “поўна”.
25 жніўня 1985 году. (Лозунг: “Не дадзім гарэлку ўключаць у “Чырвоную кнігу”!)
М. М. Сьлюнькоў нядаўна перад падначаленымі яму бонзамі сказаў, маючы на ўвазе “антыалкагольную кампанію”: “Ахвотнікам выпіць трэба ўсюды ствараць максімальныя нязручнасьці і невыгоды, пачынаючы з магазіна.”
Па ўсім відаць, што гэтая дырэктыва шчыра выконваецца, асабліва міліцыяй, яшчэ да Сьлюнькоўскае каманды. А можа, гэта ён паўтарыў толькі каманду маскоўскую?
Так званая “антыалкагольная” кампанія пачыналася і працягваецца як антынародная. Надзвычайную ўладу атрымалі карныя органы, асабліва міліцыя, асабліва падонкі з міліцыі, па якіх, як сказаў мне Алесь К., даўно плача народная вяроўка.
1 верасьня 1985 году. Сёньня зноў узьнікла патрэба ехаць на Камароўскі рынак – купляць цьвікі для дачнае падлогі. Да васьмі гадзінаў раніцы я быў ужо там. Але высьветлілася, што патрэбная мне лаўка адчыняецца толькі а 9-й гадзіне.
Вырашыў пахадзіць па рынку, паглядзець што і па якіх цэнах прадаецца. Адразу кінулася ў вочы, што сёньня тут царства кветак. Яно і зразумела: першы дзень навучальнага году: усе, паводле традыцыі, ідуць у гэты дзень у свае Alma mater з букетамі кветак. Вочы разьбягаюцца, цяжка спыніць іх на чым-небудзь.Усюды хараство надзвычайнае. Мноства сталоў на агромністай плошчы застаўленыя, як правіла, вёдрамі, поўнымі кветак. Кветкі ў букетах, кветкі “уроссып” – бяры, колькі трэба і камбінуй сам букет, а ня ўмееш, скажы і табе дапамогуць зрабіць гэта хутка, прыгожа і бясплатна, заплаці толькі за цэлафан.
Гэта сезон кветак, да першага верасьня расцьвітаюць ужо і пышныя “асеньнія” кветкі, не адышлі яшчэ і “летнія”. Аднак цэны сёньня такія, якія можна апраўдаць толькі глыбокай зімою для кветак, выгадаваных у цяпліцы ці ў хатніх умовах. “Кветкаводы” карыстаюцца момантам, каб як найлепш аказаць “паслугу” сваім бліжнім. У ход пускаюць усё тое, на што ў звычайныя дні сезону ніхто і не глядзіць. А цэны на такое “абы-што” гнуць такія, якія звычайна саромеюцца прызначаць нават на экстралюксусовы тавар.
Напрыклад шыкоўныя гладыёлусы ў метр і больш вышынёю павінны б каштаваць цяпер штука рубель-паўтара. А сёньня паўтара-два рублі каштуюць малюпасенькія гладыёлусікі, так званыя “дзеткі”. А тых экстра-люкс сёньня і не дакупішся.
Нейкія маленькія ружачкі, “мерседэс”, як мне сказалі, – два рублі штучка. Хрызантэмы – рубель, паўтара і два. Астры – 15-20-30-40 капеек штука. А калі які палепшаны гатунак, як, скажам, “бальфі” хрызантэмападобны ці яшчэ які, дык і да рубля штука(!)…
Гвазьдзікі – па рублю. Флоксы і тыя па 20 капеек за штуку.
На ўсё гэта дзяржаўныя цэны разоў у пяць ніжэйшыя. Але ж дзе тая дзяржаўная прадукцыя? Яе альбо няма зусім, калі трэба, альбо ёсьць ды такой якасьці, што абмінеш яе пятай дарогаю.
Час у мяне быў, і я пахадзіў крыху паміж харчовымі радамі. Там, дзе прадаюць сала-мяса, я даведаўся, што не сяляне-прадаўцы вызначаюць цану на гэтыя прадукты, а кіраўніцтва рынка. “Во, – кажа мне інтэлігентнага выгляду прыгожы малады селянін, – паглядзіце: гэтыя этыкеткі яны выдалі мне з прастаўленымі ўжо цэнамі”. Гляджу: “Сала кг. 3 р.”; “Сала кг. 3 р. 50 к.”; “Мяса свіное кг. 5 р.” “А вы колькі самі паставілі б?” – пытаю я. “На сала, мабыць, так і паставіў бы, як яны, а мяса давёў бы да шасьці рублёў, – кажа ён, – скажам на так званую “выразку”. Ён нагнуўся, узяў вялікі кавалак мяса, паказаў мне: “Адна справа мяса з касьцямі, а другая – вось такое. Гэта ж нібы сонца”. Пры гэтых словах твар маладога жывёлавода прасьвятлеў. Ды і ўвесь ён неяк нібы засьвяціўся. Гэта перадалося і мне. “Параўнаць плён сваёй цяжкай працы з сонцам можа толькі чалавек добры, разумны і ўлюбёны ў сваю працу”, – усхвалявана падумаў я.
Я папрасіў яго ўзважыць мне два кілаграмы “гэтага сонца”. Ён зрабіў гэта упэўнена, прыгожа і majestatycznie. Спрытна мне загарнуў і паклаў перада мною. Падаю яму 13 рублёў – чырвонец і траяк.
– А нашто траяк? – пытае ён, – гэта ж усё каштуе дзесяць рублёў.
– За сонца, – адказаў я і, хутка вымавіўшы: – “Удалага вам гандлю!”, – пайшоў далей. Мяне імгненна ўкруціла ў чалавечы вір. Але я пасьпеў яшчэ пачуць некаторыя словы “прадаўца сонца”, што адрасаваліся мне:
– Паважаны грамадзянін, вазьміце здачу… Ну, вазьміце здачу: я ж даражэй ня маю права прадаваць…
“Памідоры – рубель – паўтара за кілаграм, – іду я далей. І ўсё-такі дорага, падумаў я: апельсіны прывозяць “з-за мора-акіяну”, а цана на іх увесь час трымаецца адзін рубель сорак капеек кілаграм. А гэта ж сваё, павінна б быць значна таньней.
Побач агуркі. Цана: два рублі. Я зьдзівіўся. Наблізіўся да прылаўка і перапытаў.
– Правільна напісана, – адказалі мне. Першыя і апошнія заўсёды дорага. А гэта апошнія.
У другім месцы я ўбачыў салёныя (а можа і маласольныя?) агуркі. Цана тая самая: два рублі.
Час набліжаўся да дзевяці гадзінаў. Значыць, мне трэба было “закругляцца” з гэтай “дзейнасьцю”. А хацелася яшчэ што-небудзь паглядзець. Сёе-тое пасьпеў.
Морква ад 40 да 80 капеек кілаграм, да васьмі разоў даражэй за “дзяржаўную”.
Буракі – сорак капеек, альбо ў чатыры разы даражэй за кілаграм.
Кроп – 15 капеек пучок грамаў на 50. Ніхто ніколі, колькі я памятаю, не спрачаецца за такую фантастычную цану: амаль 2000 адсоткаў ад дзяржаўнай! Колькі трэба гэтага кропу? Мізэр!
Таксама пятрушка – 15 капеек такі ж пучочак. Дзяржаўнай цаны ня ведаю. Думаю, што ня больш, чым за той кроп.
А вось перац і часнок прадаюць штукамі: стручок перцу 20 – 30 капеек, галоўка часнаку – 25 капеек. Колькі, думаю, галовак яго ў кілаграме? Дзяржаўная ж цана рубель дваццаць капеек за кілаграм…
А во нашыя “фрукты-ягады”:
Яблыкі рубель-паўтара кілаграм. Можна купіць і за 50 капеек. Але яны ўжо будуць мець мала адносінаў да цудоўных беларускіх яблыкаў. Дорага! А ў параўнаньні з тымі ж апельсінамі?!
Яшчэ даражэй грушы: добрыя па два з паловаю рублі кілаграм – амаль як два кілаграмы заморскіх апельсінаў!
“Шырока прадстаўлена” на рынку таксама лясная гаспадарка. Ягады прадаюцца шклянкамі, травы лячэбныя – пучкамі, а то і шклянкамі, калі, скажам, плады, ці адны сухія кветкі. Характэрныя гэтыя шклянкі: адкуль гэтыя бабкі, думаеш ня раз, бяруць такія маленькія шкляначкі, якім вельмі далёка да стандартнай, 200-250-грамовай? Гэта таксама спосаб “узьвінчваньня цэнаў”.
Чарніцы прадаваліся на рубель тры шклянкі, брусьніцы – па 60 капеек шклянка.
Мне спадабаліся дзьве бабкі, што прадавалі “траўкі”. Я зьвярнуў увагу на зграбненькі пучочак нейкіх сухіх расьлінак. Мне з гатоўнасьцю расказалі, што гэта “сьлёзкі”, што каштуюць яны рубель, што лечаць імі тое і тое (на жаль, я не запомніў уласьцівасьцяў мноства расьлінаў, якія мне тут паказвалі: занадта многа было гэтай нязвычнай мне інфармацыі.).
– О, ды ў вас у кожнай розныя расьліны, хоць, бачу, вы заадно.
– Добра, дзетка, сказаў: “заадно”. Вось таму, што “заадно”, дык мы імкнемся не перашкаджаць адна другой. А ў нас у кожнае амаль адно і тое самае. Але ж, калі паклала што-небудзь адна, другая ўжо тое самае не кладзе. Нашто строіць канкурэнцыю?
У гэтых “сябровак” шкляначкі такія самыя, як і ва ўсіх. Але я бачыў, як яны “мераюць” імі: ня трусяць, а літаральна трамбуюць, а пасьля яшчэ кладуць жменю зьверху, прытрылімваючы яе, каб не рассыпалася. У выніку аддаюць замест адной шклянкі ўсе чатыры. Аднак на вялікія шклянкі і яны – сумленныя, дабрачынныя – не пераходзяць. Можа, існуе ў іх нейкі няпісаны закон? Закон, каб выстаяць ва ўмовах пастаяннага прыціску з боку дзяржавы і адкрытай варожасьці з боку пакупнікоў-дэмагогаў?
7 верасьня 1985 году. На працягу прыкладна тыдня я вельмі кепска сябе адчуваю. Ня ведаю нават, як назваць гэты свой стан, калі так часта трэба зьвяртацца да нітрагліцэрыну – спазмы сардэчнай мышцы (сасудаў), ці сардэчныя прыступы? Адчуваю тады болі “за грудзінай”, нібы там утварылася і забалела нейкая рана. Добра, што хоць нітрагліцэрын здымае гэтыя болі. Такая малюпасенькая таблетачка, а так імгненна суцяшае боль! Раней пасьля яе сардэчны боль спыняўся, але пачынала вельмі балець галава. А цяпер галаўнога болю ўжо не адчуваю, мабыць, прывык.
Ужо нямала дзён вымушаны прымаць па тры-чатыры гэтыя таблеткі на дзень. Часта прачынаюся пасьля спакойнай ночы ад болю ў грудзях і адразу цягнуся да “патрончыка” з гэтымі беленькімі сьняжынкамі. Пакуль зьбяруся ісьці ў выдавецтва, – яшчэ раз, а то і два разы хапаюся за нітрагліцэрын. Пасьля, ідучы ў выдавецтва, яшчэ адзін раз – недзе на сярэдзіне дарогі. А далей дзень праходзіць больш-менш нармальна. За выключэньнем апошняга тыдня. А ўчора я павёў сябе як варвар у адносінах да свайго здароўя: дванаццаць разоў прыбягаў да нітрагліцэрыну! Але і гэтым не дакладна акрэсьліваецца мой стан, бо ня кожны раз пры спазмах я хапаўся за таблеткі. Абавязкова трэба было зьвяртацца ў паліклініку. Але ж не зьвяртаўся таму, што, напэўна, паклалі б у шпіталь, а мне трэба было рыхтаваць Серафіма (Андраюка – рэд.) да яго ўдзелу замест мяне ў ММКВК-85.
Сёньня таксама пачалося з раніцы… За дзьве з паловаю гадзіны пяць прыступаў. Марыя (тут і далей – жонка М.Ф.Дубянецкага – рэд.), не ўзгадняючы са мною, выклікала меддапамогу. Прыехалі, надавалі уколаў, памералі ціск (180/100), пульс (76 удараў) і зрабілі электракардыяграму. На жаль не было з чым параўнаць, бо тую, што я меў, завёз у Нясьвіж, а там, выпісваючы мяне з санаторыя, не пасьпелі падрыхтаваць мне экземпляр для сябе. Не пасьпелі не выпадкова – гэта скуткі ( тут я лепш адчуваю гэтае слова, чым “вынікі”) няспыннай палітыкі эканоміі на кадрах. Адна работніца – я яе назваў нават “многастаночніцай” – і робіць ЭКГ, і ўзважвае і “мерае” людзей і, здаецца, яшчэ нешта. За трох чалавек!!!
8 верасьня 1985 году. Зноў бальніца! І, здаецца, тая самая палата – 406! Як гэта здарылася?
Учарашнія мае “экагісты”, вярнуўшыся ў паліклініку (у іх, апрача мяне, было яшчэ некалькі выклікаў), адшукалі маё дасье і параўналі сьвежанькую кардыяграму з апошняй. Запеленгавалі пагаршэньне! Яно ў асноўным у “Т-зубцах”, як мне сказалі па тэлефоне. Ня ведаю, што гэта такое “тэ-зубцы”. Спытаў. Замест тлумачэньня сказалі, што “гэта будзеце бліжэйшыя два дні пад пільным наглядам паліклінікі. Гадзін у восем вечару нехта да вас прыйдзе. Зробіць уколы, а там будзем бачыць…”
Прыехалі ня ў восем вечару, а ў дзевяць. І ня ўколы рабіць, а проста забіраць мяне ў бальніцу. Дзеля формы ўрач (другі ўжо, мужчына, а тады была жанчына) яшчэ мяне паслухаў, памераў пульс (74 удары), ціск (190/100) і запрапанаваў ехаць з ім. “Паедзеце цяпер, дык патрымаем тыдзень, а не захочаце, – пасьля і месяца мала будзе”. Я вымушаны быў адправіцца ў гэты невясёлы шлях.
У прыёмны пакой выклікалі дзяжурнага ўрача – кардыёлага. Ім аказалася Алена Сяргееўна – урач, які цяпер вядзе маю будучую палату. Даволі пільна (бо зацікаўленая) яна мяне абсьледавала і дазволіла везьці ў палату. Ціск застаўся ранейшы, які быў сорак хвілінаў таму назад – 190/100. Вельмі высокі для мяне!
Нанач атрымаў укол у жывот, карвалол у мензурцы і тры нейкія таблеткі. Не спытаў пра іх, падумаўшы, што яшчэ будзе час на гэта.
Сёньня нядзеля. Частка персаналу не працуе. У суботы і нядзелі тут заўсёды спакайней. Устаў каля дзявятай гадзіны – з прыходам сястры-“укольніцы”. Не сьпяшаючыся, зрабіў ранішні туалет і падаўся ў сталоўку. Тут ужо ні душы. Чую нехта варушыцца на кухні, падышоў туды, папрасіў прабачэньня за спазьненьне. Замест чаканай індульгенцыі атрымаў серыю папрокаў і пытаньняў: “Нас ніхто не папярэдзіў”; “Як гэта вы яшчэ ня сьнедалі”; “А ў якой вы палаце?”; “А калі паступілі?”. Пасьля, не спыняючы сваіх непрыемных мне роспытаў, жанчына выносіць і ставіць на стол талерку “з нечым” і шклянку з чаем. Хлеб і цукар – на стале. “Нешта” аказалася пячонкаю з бульбяным пюрэ. Яшчэ гарачая і даволі смачная. Падзякаваў і пайшоў далей “па сваіх справах”. Яны і тут ёсьць у чалавека! Вось у мяне з ранку: трэба прыняць лекі, паказацца ўрачу, патэлефанаваць сям’і, супакоіць, што пагаршэньня няма, а нават, наадварот, жыву без нітрагліцэрыну.