Генрых на мой Менскі хатні адрас прыслаў вельмі мілы ліст. Можна нават сказаць ня ліст, а цэлую бандэроль: у адным канверце (філатэлістычна цікавым) ён даслаў ліст і шматкаляровую паштоўку “Citta del Vaticano. Ріа77а е Basilica di
S. Pietro”. Даражэй за ўсё ў гэтым цудоўным фотасувеніры тое, што на ім маецца добры wizerunek найвялікшага Чалавека сучаснасьці Яна Паўла II, а на адваротным баку - аўтограф Генрыха: цёплыя словы, выказаныя ў такой форме, ад якой, чым больш адвыкаюць мае вочы і вушы, тым вастрэй адчувае маё сэрца...
Гэтак сімпатычна павіншаваў мяне Генрых з маімі імянінамі! Я абавязкова па- дзякую міламу Генрыху за перажытыя мною хвіліны шчасьця. Мне трэба напісаць яму добры ліст. Лепш за ўсё было б сустрэцца з ім: ёе павінен стаць беларускім, а ня польскім сьвятаром! Беларускія палякі-католікі павінны зразумець, што Каталіцтва на Беларусі найлепш будзе разьвівацца ў беларускай нацыянальнай форме. Менавіта гэтаму працэсу трэба ўсяляк спрыяць. Лепшая частка беларускай інтэлігенцыі будзе ня толькі ўсямерна вітаць і падтрымліваць гэту вялікую справу, але і возьме гэтую цяжкую ношку на свае плечы і будзе рухаць яе наперад.
9 кастрычніка 1985 году. Серада. Сёньня чарговы дзень “здачы” крыві на ўсякія аналізы: узялі кроў з вены “на трансанімазу” з пальца на згортваемасьць і на агульны аналіз. Вельмі не люблю той першы “забор”. Зрабілі таксама і ЭКГ. Усё гэта рыхтуецца для дакладу прафесару Я. В. Бардзіну, які павінен быў прыехаць для кансультаваньня хворых.
Прафесар быў нават і на гэтым паверсе, але ж і адгэтуль тэрмінова некуды выклікалі. На хаду, кажуць, кінуў: “Буду цяпер ужо хіба што толькі ў пятніцу
- калі ня будзе больш трох кансультацыяў у паліклініцы”.
Атрымаў сёньня другі укол рэтабаліла. Здаецца, усяго будзе тры. Апошні
- праз тыдзень.
Пасьля 17-й гадзіны, апрача сям’і, былі Вірынея Пятроўна і Жанна Сьця- панаўна (супрацоўніцы выдавецтва “Мастацкая літаратура” - рэд.). В. Жыжэ- нка далажыла, што даручэньне маё выконваецца нармальна наконт выданьня кнігі-малюткі да 1ОО-годдзя Цёткі. Укладаньне робіцца Хв. Жычкам, мастацкае афармленьне робіць Мікола Купава - так, як я і сказаў.
Такім чынам да юбілею выдатнай паэткі будзе яе незвычайны зборнічак, а таксама кніга пра яе Валі Коўтун.
Менш аптымістычная была інфармацыя Ж.Шалянок. Толькі днямі стала вядома памылка нашай вытворчай службы, дапушчаная ў канцы верасьня - гэта ж і канец III-га кварталу году. Дык вось. кнігі на 7 тысячаў рублёў закінулі на адну кніжную базу, а рахунак за іх выставілі другой базе. Цяпер гэтых 7 тысячаў не хапае да выкананьня плану рэалізацыі, значыцца кіраўніцтва будзе аштрафаванае Камітэтам.
10 кастрычніка 1985 году. Чацьвер. У 12 гадзінаў дня наведаў Варлен Бечык. Ен ужо выпісаўся з бальніцы (лячыўся ў хірургічным аддзяленьні 3-й клініч- най), цяпер на бальнічным. Кажа, што ў яго язва зарубцавалася. Дай Бог. Я вельмі хацеў бы бачыць яго хутчэй на працы. Ен там ураўнаважвае Серафіма, зьмякчае яго жарсткаватыя адносіны да людзей.
Варлену трэба абляпіха. Як бы гэта дапамагчы яму?
Варлен даволі цікава зьявіўся да мяне: у навюсенькім белым халаце, нават з крамнаю этыкеткай. Ен жа некалі быў разам з Серафімам у мяне. Няўжо забыў парадкі тутэйшыя? Там, праўда, у 3-яй, прапускаюць толькі ў белых халатах. Ды яшчэ і правераць, ці іх халат (па “фірменых” штампах).
На абходзе я сказаў урачу, што варта б памяняць ужо мне схему лячэньня, паколькі гэтая стала неэфектыўнай. Хоць начны укол перанесьлі на 24 гадзі- ны, а сплю ўсё роўна 2-3 гадзіны. Мабыць, памянялі: у 13 гадзінаў прынесьлі ўдвая менш таблетак. Не хацелася пераправяраць: кожны раз у такіх выпадках “высьвятляецца”, што “забылі” нешта пакласьці.
Сёньня на Лазара Давыдавіча “найшло” натхненьне і ён так грунтоўна і хораша расказваў пра фарфоравую вытворчасьць.
Я ня ведаў, што гатунак гэтага посуду пазначаецца паводле міжнароднага стандарту: 1-ы гатунак - усе знакі і неабходны тэкст на донцы, як правіла, пішацца чырвоным колерам; на 2-ім гатунку - сінім; на 3-ім - зялёным.
Наогул ён сёньня валодаў нашай увагаю. Рагатаў скрозь сьлёзы, што ў яго сваякоў цэлае лета, аж дагэтуль, няма ў доме халоднай вады! З усіх кранаў цячэ толькі гарачая. Калі трэба памыцца, скажам, наліваюць на ноч ванну гэтага кіпеню і чакаюць ноч, пакуль астыне. А раніцаю хуценька арганізоўваюць мыцьцё!
Шмат расказваў, як стваралася ў Менску фарфоравая вытворчасьць. Пра ролю ў гэтай справе славутага Дулеўскага фарфоравага заводу, на якім мінчане праходзілі месячную практыку (1О чалавек) і прывезьлі з сабою сьпецыялістку вышэйшага класа, якая тут усё і арганізавала з дапамогаю тых навучаных.
Упершыню мне стала вядома, што “золата” на фарфоры гэта не абы-якая фарба, а сапраўднае золата. Усе залатыя каньцікі і іншыя ўпрыгожаньні нано- сяцца рэдкім 10%-ным золатам. Яго завод атрымлівае паводле сваёй заяўкі з Дулёва фельдсувязьзю.
Чарапкі з “золатам” трэба пасылкамі дасылаць у Сьвярдлоўск. Нярэдка такая пасылка каштуе заводу з паўсотні рублёў, а вышлюць са Сьвярдлоўску за здабытае з іх золата. каля рубля.
11 кастрычніка 1985 году. Пятніца. З 1О-га па 11-ае кастрычніка ўсю ноч спаў добра. Праўда, прачнуўся недзе каля трох гадзінаў і адразу заснуў. Можа, наступіў пералом? Што ўсё-такі папярэднічала гэтаму?
Пасьля вячэры ў мяне была яшчэ мая фынка (дачка - рэд.). Прынесла мне адэкалон, галубіку, інжыр і “капейкі” на газеты. Быў яшчэ таксама і Коля (тут і далей Мікола Шэляговіч - рэд.). Раптам, зусім нечакана зайшла загадчыца аддзяленьня Iрына Аляксандраўна. Аляшкевіч. Завітала сьпецыяльна да мяне. Памерала ціск. Ен аказаўся высокі - 16О/1ОО! Гэта яе расхвалявала. Я не сказаў свайго меркаваньня, што гэта папярэдняя гарачая дыскусія, што была паміж намі, магчыма, выклікала такі ціск. А тэма дыскусіі - у асноўным Колевы клопаты, пастава крывічанаў да яго справы і некрывічанаў, а такіх як А. Раза- наў, В.Сёмуха, я і іншыя, хто аддае сваё жыцьцё служэньню Беларусі, але ж і свайго не цураецца, і такіх, як X. Y. хто робіць на беларушчыне кар’еру, а сваё гоніць прэч нібы якога нячысьціка, а заадно перасьледуе Колю, баіцца мець з ім што-кольвечы агульнага.
Iрына Аляксандраўна, даведаўшыся, што я амаль ня сплю ўсю ноч, ня гледзя- чы на тое, што апошні комплексны ўкол даюць мне аж у 24 гадзіны, прыняла рашэньне замяніць гэты ўкол уколамі седуксена - таксама ў дванаццаць ночы. Да гэтага яшчэ прынесьлі мікстуру Маркава і нейкую таблетку.
Сапраўды спаў. !рына Аляксандраўна прыбегла праведаць мяне каля сямі раніцы, я толькі-толькі прачнуўся, але быў яшчэ ў пасьцелі. Такі эфект ёй вельмі спадабаўся.
А што ж будзе без такой “цяжкай” артылерыі? фына параіла, як толькі прачнуся, адразу ж прыняць сустар: калі фортэ - адну таблетачку, а калі мітэ
- дзьве. Я зрабіў гэтак пры ёй.
Сёньне не прыйшлі браць кроў “на згортваемасьць”. Указаньне ўрача, ці забыла лабарантка? Хутчэй за ўсё другое. Бывае, што прыходзіць якая з гэтай мэтаю і раптам высьвятляе, што забыла ўзяць секундамер!
Здаецца і гіпарын пачалі калоць радзей. Было аж чатыры разы ў дзень. Мабыць, пакінуць два.
Вельмі сімпатычныя наведвальнікі былі ў мяне сёньня, цэлы дзень.
Яшчэ толькі пачаўся “ціхі час”, прыбег Вася Жуковіч. Зноў усе газеты Савец- кага Саюзу, вялізная белая хрызантэма і... вялікі кавун. Думаю, што ён чуў пра параду прафесара Панова, і вось табе маеш. Доўга ня быў ён, улічваючы наш пасьляабедзенны адпачынак. Сказаў, што нават сьпяшаецца некуды, у нейкую камандзіроўку на тыдзень.
Мая Галька! (дачка - рэд.). Як заўсёды з прыгажэнным букетам кветак. “Па- глядзіце, якая прыгажэнная наша восень”, - сказала да ўсёй палаты, паказваючы агромністыя сонцападобныя чырвоныя геаргіны.
Але ж быў у яе яшчэ даражэйшы падарунак мне - “Стансы” Дж. Г. Байра- на ў яе ўласным перакладзе на беларускую мову. Прызналася, што гэты твор пакарыў яе яшчэ ў восьмым класе. “I вось толькі цяпер дайшлі мае рукі да гэтага шэдэўру”.
Вельмі ўзрадаваў мяне візіт Сяргея Дубаўца. Прыехаў са сваёй ссылкі. Пра тое, што я ў бальніцы, яму сказаў Алесь Разанаў. Хату яму ў Гомелі пакуль не даюць. Трэба неяк шукаць яму месца ў выдавецтве. Добра мы з ім пагаварылі пра творчасьць нашага любімага Уладзіміра Караткевіча, пра стан выданьня яго апошняй паэтычнай кнігі “Быў, ёсць, буду”, пра некагорыя нюансы падрых- тоўкі васьмітомнага Збору Яго Твораў. Я сказаў сваю ідэю наконт дадатковага тому эпісталярнай спадчыны і сьпецтому яго малюнкаў з дадаткам пласьцінкі з ягоным голасам.
Нарэшце паказаўся Лёня Дранько-Майсюк - ён быў у калгасе, і я ўжо засу- маваў па ім. Такім галантным зьявіўся, “хоць і ў кепачцы жоўтай вельветавай”: Галі пацалаваў руку, кожнаму з нас (Сяргею і мне) пакланіўся, чакаючы, пакуль кожны з нас не падаў яму рукі. Што ты скажаш! Сапраўдны беларус - гэта сапраўдны еўрапеец. Хоць шмат хто імкнецца карміць нас думкаю пра нашую быццам усебаковую блізкасьць да “вялікага ўсходняга брата” і ледзь ня кроўную роднасьць з ім. Не! Сярод тых дэбілаў, як называюць цяпер свой заўсёды п’яны “ў сьцельку” народ цьвярозыя яго прадстаўнікі, такіх Галін, такіх Сяргеяў, такіх Леанідаў няма і ў бліжэйшае стагоддзе ня будзе!
Ды мы і ня хочам гэтай блізкасьці! Марныя іх намаганьні “адарваць” нас ад балтаў і готаў. Няхай скажуць нам добрае дзякуй за тое, што мы ім далі сьвятло навукі, аддавалі на працягу стагоддзяў сваіх баяраў Кабыл-Раманавых, сваіх Дастаеўскіх, сваіх Глінкаў, сваіх Някрасавых, сваіх Твардоўскіх, сваіх Гагары- ных, сваіх Церашковых. Што мы іх навучылі і кнігі пісаць, і кнігі друкаваць, і палацы і храмы будаваць, і палацы і храмы расьпісваць, і законы пісаць, і законы кадэфікаваць і г. д. і г.д. і г. д. і г. д.
Гледзячы на гэтых трох маладых, я цешыўся беларускай здаровай залатою зьменай. Я сюды далучыў і тых юнакоў - маіх сяброў, што летась аднаго з іх я паслаў у праваслаўныя сьвятары, а сёлета рыхтую аднаго з іх на беларуска- га каталіцкага сьвятара. I такія хлопцы ў мяне не выводзяцца. Яны чакаюць толькі майго слова.
У сувязі з апошнім, я таксама падумаў: “А знайдзі на ўсю “вялікую Расею” хоць аднаго рускага выдаўца, які менавіта так зацікаўлены быў у падрыхтоўцы такой зьмены сучаснай рускай інтэлігенцыі”. Што датычыцца рэлігійных храмаў, дык кожны з тых выдаўцоў абыдзе іх дзясятаю дарогаю, каб яму, камуністу не зрабілі заўвагу ў райкаме ці ня выключылі з роднай партыі. Я ж хаджу ў храмы ўсіх рэлігіяў, якія вызнае мой беларускі народ.
Позна вечарам быў Эдуард Скобелеў. Ен прыехаў з міжнароднага пісь- меньніцкага сімпозіуму, што праходзіць у Ленінградзе па пытаньнях вайны і міру. !ван Чыгрынаў і Віктар Казько засталіся там да 13 кастрычніка. А Эдзік выступіў, здаецца на секцыі публіцыстыкі, да якой ён быў прыпісаны, і ўцёк.
Крыху расказаў пра сваё выступленьне. Думаю, што ён што-небудзь імправізаваў па памяці, але ж падобнае на рэха яго “Катастрофы”. Нарэшце мне трэба было б неяк узяцца за гэты раман. Я ж адолеў толькі ўступ і старонак 5-7 у розных месцах - такая часам у мяне метода.
Апошняй ад мяне пайшла, вядома, мая жонка. Нанесла мне ўсялякіх ле- каў-прысмакаў - галубіку, інжыр, што даслалі з Сочы. Я прасіў яе, каб заўтра адпачыла хоць раз за доўгі час, каб ня ехала на тую дачу. Адной жа да таго ж яшчэ і сумна будзе. Дый навошта так надрывацца!
Вечарам, пасьля ўсяго, я ўважліва прачытаў Галіну працу. Я быў вельмі зьдзіўлены такой дасканаласьцю. Яна мне сказала: “Ты не ўжывай гэтае слова, бо я ведаю свае хібы, хоць мне таксама сапраўды падабаецца”.
Пашкадавала вельмі, што не здагадалася прачытаць свае “Стансы” тым цу- доўным дасьведчаным хлопцам, што былі ў мяне - Лёню і Сяргею.
12 кастрычніка 1985 году. Субота. Зноў учора быў седуксен, і зноў я паспаў нармальна.
Дачытаў “Успаміны пра Iлью Гурскага”... Чытаў усю падрад, як вельмі рэдка я раблю гэта. Багата рабіў падкрэсьліваньняў простым алоўкам прама ў кніжцы. Багата якіх старонак вынес гэтым жа алоўкам на форзац, каб пасьля лягчэй было знайсьці. Агульнае ўражаньне: кніга не абавязковая. Яе магло б і ня быць. Усе 32 успаміны не адрозьніваюцца арыгінальнасьцю. Ніводзін з іх не зьмяш- чае хоць адзін больш-менш цікавы факт, момант, эпізод. Такі, які зацікавіў бы чытача, узяў бы яго, як кажуць, за жывое, каб чытач ці зарагатаў, ці заплакаў. Каб ён захацеў прачытаць гэта яшчэ некаму хто “трапіцца пад руку”.
Зьмест усіх успамінаў такі: “Яшчэ юнаком ён бараніў краіну Саветаў ад інтэрвентаў... назаўсёды засталася ў сэрцы непрымірымасьць да ўсіх, хто гатоў быў пасягнуць на заваёвы савецкага народу. Калі пачалася Вялікая Айчынная, Iлья Данілавіч з першага дня становіцца ў строй абаронцаў Радзімы. Пры газеце “За свабодную Беларусь” ён стварыў яшчэ і “Партызанскую дубінку”, якая вельмі прыйшлася даспадобы і чырвонаармейцам, і партызанам” (с. 115).
Амаль усе расказваюць, які ён уважлівы і строгі быў рэдактар часопісу “Беларусь”. Творы яго, што сапраўды ніжэй усякай крытыкі, нідзе не разьбіраюцца. Усюды гучыць прыкладна такое апраўданьне: “У сваёй творчасьці ён стараўся падымаць галоўныя, найважнейшыя тэмы нашага жыцьця. Такімі былі яго п’есы канца двац- цатых і трыццатых гадоў, такім быў яго раман “Вецер веку” і іншыя творы. Ен добра разумеў, што літаратура служыць камуністычнаму выхаваньню працоўных, і ў меру сваіх сілаў і здольнасьцяў стараўся вырашаць, адгукацца на найбольш важныя тэмы жыцьця, імкнуўся быць на пярэднім краі літаратуры” (с. 132).
“...Пазіцыя партыйнасьці ніколі не разыходзілася з прынцыпамі партыйнасьці літаратуры і мастацтва” (с. 63).
Характэрныя фотаілюстрацыі ў кнізе: