Ну, дык дом сібірака, у якім і я мог бы жыць (а можа, яшчэ і пажыву?!).
У ім там жыльлёвая плошча на паўтара-два метры нават меншая, чым “на жыхара сярэдняй паласы”. Назіраецца тэндэнцыя да павелічэньня гэтага разрыву.
Жытло сібірскае, як тут піша інжынер-архітэктар, лаўрэат Дзяржаўнай прэміі СССР з гораду Навасібірску, да таго ж і менш добраўпарадкавана і халоднае(!). А мы ведаем, як “добраўпарадкаваны” расейскі вясковы дом! - Сьмех на дроце, як кажа сімпатычны і дасьціпны Саламон Юльевіч Бусловіч.
Сібіракі і паўночнікі, чытаем мы далей, ужо згортваюць індывідуальнае жыльлёвае будаўніцтва (у пачатку 5-годкі на Кубані такога будаўніцтва ад усяго, з дзяржаўным, вялося 48, 6 %, у Заходняй Сібіры - 10, 7 % , а ва Усходняй
- 8 %! Прыгадаем таго Жданава, можа, дэбілы вырашылі, што жыць у адной хаціне сотні чалавекам - цяплей, чымся чатыром, пяці?..
Аўтар горача прапануе лес для “індывідуальнага” сібірскага будаўніцтва.
Дзе ж гэты каштоўны ня толькі домабудаўнічы матэрыял? Давай працытуем жывога саноўнага сібірака, аўтара гэтага артыкулу!
“Прыгадаем, як пры ўзьвядзеньні Брацкай і Усьць-Iльінскай ГЭС былі залітыя дзясяткі мільёнаў кубаметраў першасортнага нясьсечанага лесу (з-за якога цяпер рэзка пагаршаюцца эксплуатацыйныя якасьці гэтых вадасховіш- чаў, цяжкім зрабіўся рух воднага транспарту, гіне рыба). I ў той жа самы час кіраўнікі будоўляў разам з гарадскімі выканкамамі чамусьці забаранялі будаваць у ініцыятыўным парадку драўляныя дамы”.
Цяпер, паслухайце, людзі добрыя: рыхтуецца стварэньне чарговай элект- растанцыі Ангарскага каскаду - Багучанскай. Дык вось Краснаярскае краявое упраўленьне па справах архітэктуры таксама выкрэсьліла з праектаў будаўніцтва такіх дамоў. А што ж робіцца?
“Для пабудовы жылых дамоў у лесе Міністэрства энергетыкі і электрыфікацыі СССР завозіла ў Сібір буйнапанельныя дамы. з Таганрогу, але не дапускала выкарыстаньня на будаўніцтва мясцовага лесу!” Прытым, скажам, таго, што заўтра на вякі вечныя апынецца пад вадою...
У нас тут у наяўнасьці тыя палажэньні палітэканоміі капіталізму (марк- савага), дзе Карл Маркс паказваючы куды больш лагодныя супярэчлівасьці адпаведнасьці “производственных отношений” сваім “производительным силам” патрабаваў, што другія павінны рэвалюцыйным шляхам зьвергнуць першыя, якія ўжо скоўваюць іх разьвіцьцё”. Дарэчы, я яшчэ ў савецкіх умовах нідзе ня бачыў іх адпаведнасьці. Шлюб іх супрацьзаконны з першых дзён. I лепшыя людзі Расіі, як Г. В. Пляханаў, паказвалі на гэтую зьяву і прадказвалі бяду. Але бяда, на жаль, ня Леніна і яго халуёў напаткала, а ўвесь шматмільённы народ. Як нам выйсьці з гэтай бяды?
15 кастрычніка 1985 году. Учора вечарам я наведаў Аляксея Гардзіцкага. Ен ляжыць на пятым. Туды пад’ехаў ліфтам(!). Аляксею зрабілі аперацыю на апендыцыт. I, як вельмі часта тут бывае, адным парэзам не абышлося. Утварыўся інфільтрат (можа, скальпель, вату ці бінт забылі там!) і рэзалі зноў. Маю ж Iрынку тройчы рэзалі. Ледзь зусім не зарэзалі!..
У Аляксея застаў Анатоля Вярцінскага. Ен ня ведаў, што і я тут. Але ж як ён хораша ў той раз абышоўся са мною: напісаў ліст, паведаміў, што мае сына
- таленавітага кардыёлага, што хацеў бы мяне “паказаць” яму. А сёньня спытаў, можа што з лекаў патрэбна. Наогул сімпатычны чалавек. I гэта я ня толькі на сабе адчуваю.
Аляксей выглядае добра. Ну, ён жа і ёсьць прыгожы чалавек, яшчэ не схварэўся, як кажуць, таму і прыгожы. Але ляжаць, мабыць, будзе даўгавата. Ці цяпер усё лечаць “паскораным” метадам.
З Толем спускаліся на мой чацьвёрты пешшу, і мяне не хапіла на такую адлегласьць! Нітрагліцэрыну са мною не было: сьціснула пад грудзінай.
Я ўбачыў на лесьвічнай пляцоўцы крэсла перад тэлефонным столікам і сказаў Толю, што трэба патэлефанаваць дамоў. Хоць мне і з ім хацелася яшчэ пастаяць. Так мы рассталіся. Я крыху пасядзеў спакойна і сапраўды набраў свой хатні нумар. Прызнаўся, чаму званю. Атрымаў законную вымову, чаму пускаюся ва ўсякія ваяжы, ня маючы пры сабе нітрагліцэрыну.
Гэта ўсё пра ўчора. А сёньня, цяпер, 16.15, нічога надзвычайнага не было. Пульс нармальны, ціск 140/80, на правай руцэ 150/80. А мне здаецца адзін малодзенькі ўрач (яна!) запеленгаваў левую руку з тэндэнцыяй да павышанага ціску. Трэба пераправерыць. Яна яшчэ казала пра такога хворага, у якога розьніца ў руках аж 30 адзінак. I вось ён, калі хоча зьлегчы ў бальніцу, падстаўляе адну руку - тую з павышаным ціскам, а надакучыць у бальніцы, захацеў да жонкі
- падстаўляе руку з меншым ціскам.
Вечарам правёў у палаце “палітінфармацыю” на тэму як і чым так званая Каст- рычніцкая рэвалюцыя напсавала ўсім народам царскай імперыі. Накот Фінляндыі выказаў бурнае захапленьне яе цяперашнім станам, яе разьвіцьцём і сказаў: “Мог бы яе напаткаць такі паскудны лёс, як савецкіх карэлафінаў. Быў бы адсталы, дзікі, халодны край для ссылкі і выміраньня Дубянецкіх. Нават і за дзяржаву не лічылі б - як гэтых. Была Карэла-Фінская ССР, стала Карэльская АССР, дзе культура свая зусім не разьвіваецца. Малайцы фіны! Вырваліся з гэтых “цёплых” абдымкаў! Цяпер мы ўсе марым пра фінляндскія прамысловыя тавары.
Хутка пасьля гэтага Марыя (жонка - рэд.) і Коля пайшлі. Я пайшоў іх пра- водзіць да ліфту. Ну, абодва яны мне так давалі “ў косьці”, што мне аж горача зрабілася. Але я іх “супакоіў”, што гэта далёка ня першая мая лекцыя, у тым ліку і пра Фінляндыю і Польшчу часьцяком выказваюся. Прыбалтыку, Мал- давію, з Бесарабіяй, Калінінградскую вобласьць, Беларусь з Украінаю, астатнія “рэспублікі” і ўсе землі, што “добраахвотна” ўвайшлі ў “Русь”, таксама нярэдка “разьбіраю”. I Марыя і Коля папярэджвалі, каб “быў тут цішэй”...
Апроч жонкі і Колі мяне сёньня наведалі Станіслаў (брат - рэд.) і Вася Гілевіч, Вірынея Iванаўна, Галіна Шаранговіч і Нэля Iванаўна Тулупава. Вася падарыў сваю апошнюю кнігу “Доказ ад процілеглага” з цёплым надпісам. Кніга з гэтак званай гарадской тэматыкі - адзін дзень кожнага з супрацоўнікаў адной навуковай лабараторыі. Цэнзару было там клопату, ледзь выпусьцілі - тоненькую, на 11 улікова-выдавецкіх аркушаў.
Цяпер жа ў Васіля “арыштавана” наступная кніга - “Ардаманты”. Супраць яе ня толькі цэнзура, але і Серафім Антонавіч. Мне наогул трэба зрабіць рэестр забракаваных “крамольных” кніг і асобных твораў. I паціху “рассмоктваць” гэты дзікі антыгуманны чыстасавецкі флюс.
Г. Шаранговіч і Ж. Шалянок прынесьлі цэлы пакет сігнальных экземпляраў. Самае выдатнае ў гэтым пакунку - гэта, несумненна, 2-томнік Яна Скрыгана. Я вельмі задаволены. Само сабою, выдадзены шыкоўна. Але ж там і ёсьць што выдаваць. Трэба павіншаваць Старога! Што ні кажы, а гэта яму вялікая радасьць.
Падкінулі мне і поўна статыстыкі:
1) план выпуску ў г. м.; 2) графік выпуску на апошні квартал; 3) сьпіс усяго выдадзенага за 9 месяцаў г.г.
Усе зьдзіўляюцца, чаму Серафім хоча праводзіць рэдакцыйна-выдавецкі савет без мяне. А я вазьму і адмяню. Каб паставіць там пра Біблію Скарыны.
16 кастрычніка 1985 году. Серада. Быў на кансультацыі ў прафесара Я. В. Бардзіна. Кардынальных зьменаў быццам бы ня вызначылі. Прызначыў пятую таблетку сустака, пятую абзідана - было па чатыры. Таксама параіў кілаграмаў пяць спусьціць вагі. Наконт пітва, сказаў, ня варта надта абмяжоўвацца. Чала- вечы арганізм, - сказаў ён, - лепш арганізаваны за любую дзяржаву (малой- чык, сьмелы! - М. Д.). Калі там што лішняе, яно выводзіцца”. Вельмі цікавіўся маімі прыступамі, ці спазмамі - хто яго ведае, як тут лепш будзе назваць гэта, а таксама колькасьцю спажываемага нітрагліцэрыну.
Наш лечурач пасьля маёй сустрэчы з прафесарам пачала рабіць абход сваіх хворых. Выпісала дамоў сімпатычнага Лазара Давыдавіча. Мне сказала, што на гэтым тыдні мяне яшчэ ня выпусьцяць. А на наступным - абавязкова.
Па абедзе заходзіў Лёня Левановіч. Ад яго, звычайна, мала чаго даведаешся пра сапраўднае становішча ў выдавецтве. Толькі што і сказаў, што “быццам бы сёньня быў рэдакцыйна-выдавецкі савет”. Пытаю: “А як там новы загадчык?” У адказ чую ўжо трэці раз адно і тое самае: “Прывыкае”.
Так што сёньня не завозна. было ў мяне. Дарэчы, і зрабіў вельмі мала: мала прачытаў, мала напісаў. Затое з гадзіну паспаў у абед. Пагляджу, як там будзе ноччу.
Марыя прынесла рыбы, яблык. Навошта? Я меў неасьцярожнасьць сказаць, што прафесар !ваноў станоўча ставіцца да рыбы. Дык цяпер кожны дзень ра- туюся ад яе. А адкуль яна даведалася, што Я. В. Бардзін нічога ня мае супраць сьвежага яблыка? Можа Алена Сяргееўна сказала?
Днямі я адклаў, каб болей, мабыць, ніколі не вяртацца да яго, верасьнёўскі нумар “Маладосьці”. Цэнзар АТ 12294. Цікава, я, здаецца, ніколі не згадваў пра гэта. Доўгія гады выходныя зьвесткі пачыналіся з кляйма цэнзара. Пасьля мы, сьпецыялісты тыпу мяне, раптам заўважылі, што цэнзура атрымала, напэўна, недзе адтуль новую каманду: крыху маскіравацца. I вось “маскіруюца”. Сваё таўро ставяць ужо толькі трэцім элементам. Сьпярша “Здадзена ў набор” з датай, месяцам (арабскімі лічбамі), і годам (дзьвюма апошнімі арабскімі ліч- бамі), з кропкамі паміж усімі трыма элементамі. Пасьля: “Падпісана да друку” з адпаведнымі лічбамі ўсіх тых трох парадкаў (прытым абавязкова ўсе лічбы двухзначныя, нават, калі, скажам, будзе 8 мая. У такім выпадку напішуць пасьля словаў “здадзена ў набор” ці “падпісана да друку” 08.05.85. I вось трэцім элементам ставяць пасьля той кропкі за годам знак, у дадзеным выпадку АТ 12294.
Дарэчы, перада мною два тамы выбраных твораў Яна Скрыгана. На іх у такім самым парадку стаяць розныя цэнзарскія нумары. На першым томе: АТ 12255, на другім АТ 12254. Як бачым, не зусім лагічная “пасьлядоўнасьць”. А ўся справа ў тым, што другі том на тры дні падпісваўся цэнзарам “у друк!” раней, чым першы (08.07:11.07). Заўважым, што не дырэктар, не галоўны рэдактар падпісвае ў друк, а цэн-за-ррр!!!!!!!!!!
Гэты нумар “Маладосьці” прыцягнуў маю ўвагу перш за ўсё публікацыяй з дзёньнікаў апошніх гадоў Iвана Шамякіна “Карэньні і галіны” (с. 10-87) з дзевяцьцю фотаілюстрацыямі. Мушу адразу сказаць, што Iвана Шамякіна ёсьць за што паважаць і пісьменьнікам, і чытачам.
Пасьля тых славутых успамінаў гэтага аўтара пра Андрэя Макаёнка цяпер Шамякінскія мемуары чытаюцца з такой самай цікаўнасьцю, як і яго раманы. Толькі тое, што зьмешчана ў гэтым 9-м нумары часопісу, гэта ж нельга назваць дзёньнікам у класічным сэнсе. Гэта ня запісы падзеяў кожнага дня ці некалькіх дзён. Я менавіта так раблю. Але я не пазбавіў сябе права час ад часу вяртацца да рэтрасьпекцыі. I чым далей, тым яе будзе, мабыць, больш у мяне. Я мяркую ў свой дзёньнік умясьціць усё сваё дзяцінства, карацей, - увесь дадзёньнікавы перыяд. Даць гісторыю маіх шматлікіх дзёньнікаў, пачынаючы з польскага. Але ж гэта павінна быць “дарэчы” згаданае і нейкім чынам зьвязанае з тым, што пішацца “сёньня”.
I. Шамякін жа ўсяго толькі ў васямнаццаці “дзёньнікавых” запісах апісаў ледзь ня ўсё сваё жыцьцё (апроч хіба літаратурнага і палітычнага), жыцьцё сваіх бацькоў, іх сям’і і радні, а таксама жыцьцё сям’і выдатнай, сімпатычнай мне жанчыны Марыі Філатаўны, вернай, і думаю адзіна магчымай спадарожніцы Iвана Шамякіна.
Вельмі падзяляю абурэньне аўтара кнігі “Петраград-Брэст” - адразу ж з першай старонкі - тымі “сябрамі”, што кляліся да сьмерці падтрымліваць, а тут, як запахла цэнзурнымі ўскладненьнямі, дык адразу ў кусты. Дасьць Бог, будзем ведаць гэтых сяброў. Думаю, адзін з іх А. Кузьмін, а другі - А. Маркевіч. Есьць, несумненна і іншыя.
Вось сёлета, напрыклад, наш Рыгор Барадулін літаральна ў-лад-ка-ваў на філалагічны факультэт Белдзяржуіііверсітэту дачку нашага цэнзара Марыны Канстанцінаўны Высоцкай. Паглядзім, як гэты цэнзар будзе ставіцца далей да нас, цяпер ужо дабрадзеяў яе. Вось першае выпрабаваньне ім - прапусьціць без канфлікту Сяргея Палуяна. Я не хацеў бы, каб там нешта было страчана з таго, што сумленна падрыхтавалі Рагойшы, хоць Серафім, Варлен і Генадзь Шупенька ўжо дрыжаць.
Аўтар шмат разважае пра герояў сваёй апошняй кнігі, а заадно “гістарыч- нымі бандытамі” назваў і іншых: цароў, Бекендорфа, Сталыпіна, Керанскага і іншых. Нават пра Уінстана Чэрчыля напісаў: “Ну, Чэрчыль - гэта ўжо ладна. Усё ж саюзьнікам быў! Значыць, інакш трапіў бы ў той, першы, бандыцкі раз- рад. Пры тым аўтар хваліць Сталіна (ён не бандыт!!!), што ён не пускаў “гэтыя персанажы... у кіно, у сьпектаклі - ні-ні”.
I. Шамякін вельмі рады, што яму пазванілі ў бальніцу за ўвесь час аж сем чалавек. “Можа і не дарэмна я прапрацаваў 26 гадоў у СП”, - аргументуе ён такую “масавую” ўвагу да сябе.
Я сабе адразу акрэсьліў думку-пытаньне, што можа падрыхтоўка да 100-годдзя Янкі Купалы вялася “лакальна, з меншым размахам, з меншым пранікненьнем у нізы, чым падрыхтоўка да 90-годдзя Купалы і Коласа. Ці мне так здавалася?”
Тут ужо я сьведка: менавіта так хвораму Шамякіну “здавалася”. Я быў членам рэспубліканскай юбілейнай камісіі да 100-годдзяў і ведаю, што мы кожны раз нешта новае “выдумлялі”. Я добра ведаю, што было да 90-годдзяў і што мы выдалі да 100-годдзяў. Узяць хаця б маё дзецішча - факсімільныя выда- ньні першых кніг вялікіх паэтаў - “Жалейкі” і “Песьняў-жальбаў”. Гэта я на Рэспубліканскай Камісіі ўнёс такую прапанову. Праўда, ня быў яшчэ ўпэўнены цалкам у посьпеху. Была нагода выпрабаваць на “Вянку” Максіма Багдановіча.I “спроба” атрымалася на ўзроўні выставачнага сьпецэкземпляра! А тыя агром- ністыя тамы, што часткова зробленыя нават у скураным пераплёце. А помнік Янку Купалу ў Ляўках! Ды шмат чаго! Вось толькі не дазволілі мне выпусьціць альманах “Спадчына” з п’есай Вялікага Купалы “Тутэйшыя”. Сьвіньні! Хамы! Малпападобныя недачалавекі!
Пасьля раптам ён піша што “арганізацйыйны ўзровень быў высокі, што было нададзена падзеі ўсесаюзнае значэньне”. А ў I. Шамякіна - гэта найвышэйшая ацэнка. Ен, бедны, ніколі, нідзе і ні ў чым не адчуваў сусьветнага ўзроўню!
З мемуараў перад намі паўстае сапраўды добры, сімпатычны чалавек. За чалавечнасьць, за гатоўнасьць кожнаму дапамагчы я і люблю яго. А не за твор- часьць! I не за прасавецкасьць!
Гэтае апошняе, прасавецкасьць, засланяе ўсё сапраўды чалавечае і ў яго асабістым, і ў яго грамадскім жыцьці, і ў яго творчасьці, значна зьбядніла, адэбіліла яго творчасьць.
Наконт “незавознасьці” я пасьпяшаўся. Сёньня яшчэ забягаў Лёня Дрань- ко-Майсюк. Паедзе ў фкуцк. Няхай паезьдзіць хлопец. Пакуль хочацца і сілы мае! Пасьля прыехалі нашыя “паўднёвыя паўночнікі” - Марына, пляменьніца, з Iлавайска Данецкай вобласьці Алёна з мужам. Муж кіяўлянін. Вельмі прыгожы, культурны, выхаваны хлопец. Яны некалькі гадоў паслужылі ў ГДР (ён афіцэр), цяпер за той камфорт кінулі на возера Ханку. Кажуць, зьверху некалькі дамоў (тры ці чатыры), а зьнізу - славутая Ханка. Цяпер, каб еўрапейцы не бунтавалі, не ўцякалі па ўсякіх прычынах, дык ім паказалі “тульскі пернік”: год службы ў тым дзікім краі будзе лічыцца за паўтара гады службы ў Еўропе. Гэта раз. А па-другое, калі тры гады вытрымаеш там, гарантыя, што ўжо другі раз ніколі не пашлюць.
Во, як нялёгка трымаць цяперашнюю моладзь у паршывых умовах! Малайцы хлопцы! Цяпер мы іх навучылі і вучым стаяць за свае чалавечыя правы. Галоў- нае, што мы дамагаемся, каб яны не прызнавалі розьніцы ў правах чалавека і правах воіна, што ў Канстытуцыі няма спасылкі на тое, што служба ў войску рэгламентуецца іншымі, неканстытуцыйнымі законамі і актамі.
Алёна і Пятро, пакуль былі ў мяне (мы вельмі сімпатычна правялі з імі час), дзяцей - сваю “ЛеначкуЛгнаценачку”, як кажа Алёша наш, і таго самага Алёшу пакінулі ў скверыку бальніцы. Мы час ад часу глядзелі на іх. Яны нам махалі сваімі рукамі.