– прыстасаванства, кан’юктурызм асобных пісьменьнікаў, якія даюць толькі “сезонны тавар шырспажыву”;
– пакуль што ў нашай літаратуры застаецца “белая пляма на месцы незабыўнага Уладзіміра Караткевіча, чалавечы лёс да якога, дарэчы, паставіўся так няўдзячна”;
– замест колішняга юнацкага максімалізму, цяпер некаторыя маладыя вельмі “лёгка і ахвотна засвойваюць ахраніцельскі кансерватызм, уласьцівы старэйшым пакаленьням, і калі распачынаюць канфлікты са старэйшымі, дык зусім не на літаратурнай глебе”.
Як бачым, тут кожны тэзіс мае выбуховую сілу. Пасьля бліскучай сваёй прамовы Быкаў “сфарміраваў” прэзідыум зьезду ажно з 66 чалавек і ўступіў вядучае месца Нілу гілевічу. А гэты ўмее трымаць аўдыторыю ў жалезных руках. Тым больш, што сцэнарый зьезду ня без яго рыхтаваўся, ды й будуць стымуляваць самыя важныя госьці зьезду, якія побач з ім – намесьнік Масквы па Беларусі таварыш сьлюнькоў1, “прэзідэнт” рэспублікі Г. Таразевіч2, “прэм’ер” М. Кавалёў3.
Апроч іх, у прэзідыум “выбралі” непасрэдных кіраўнікоў беларускай літаратуры, чыноўнікаў з ЦК КПБ: сакратара па ідэалогіі А. Кузьміна, загадчыкаў аддзелаў І. Антановіча, С. Броньнікава, М. Дзямчука, С. Паўлава, сакратароў Менскіх абкаму і гаркаму партыі А. Жыльскага, П. Краўчанку; вядома, С. Законьнікава і невядома чаму П.Украінец4.
ЦК КПСС на нашым зьезьдзе і ў яго прэзідыуме быў прадстаўлены нейкім інструктарам з аддзелу культуры, камсамол – першым сакратаром ЦК камсамолу Беларусі.
Сярод “шасьцідзесяці шасьці” ўласна пісьменьнікаў было менш паловы. Ды і то гэта пісьменьнікі-начальнікі. Каманда Сьлюнькова была больш прадстаўнічая (як, зрэшты, і ў зале). У ёй было шмат міністраў, кіраўнікоў і відных прадстаўнікоў і іншых творчых і нятворчых арганізацыяў.
Звыш “66” у прэзідыум былі запрошаны госьці – пісьменьнікі з брацкіх рэспублік на чале з Аляксандрам Чакоўскім. Не абышлося і бяз гэтак званага “ганаровага прэзідыуму ў складзе палітбюро ЦК КПСС на чале з генеральным сакратаром ЦК КПСС Міхаілам Сяргеевічам Гарбачовым”. Выгукнуць з трыбуны гэтую тыраду даручылі таксама не абы-каму, а вядомаму і сапраўды паважанаму ў нашым асяроддзі крытыку, літаратуразнаўцу і педагогу Уладзіміру Калесьніку. “Зганьбілі добрага чалавека такім удзелам у гэтым сьпектаклі”, – падумаў я, слухаючы з якой цяжкасьцю цэдзіць ён са сваіх вуснаў гэты рытуальны тэкст савецкай прымусовай рэлігіі.
Каля дзясятку выбрана было на зьезьдзе ўсялякіх “рабочых”, “кіруючых” і іншых органаў. Праз іх прапушчана адсоткаў семдзесят агульнага складу пісьменьніцкай арганізацыі. Можна было б і не спыняцца на гэтым фрагменьце нашай “бягучай” статыстыкі. Але ж на адпаведную думку наштурхнулі мяне дзьве заўвагі ў мой адрас.
Першая. У адным з перапынкаў Іван Чыгрынаў спытаў мяне, у якую я выбраны камісію. Мяне зьдзівіла гэтае пытаньне. Чыгрынаў жа ўваходзіў у склад “штаба”, які рыхтаваў ці абмяркоўваў сцэнарый зьезду, і ня мог ня ведаць, што мяне прынцыпова, яшчэ на кабінетнай стадыі, нікуды не ўвялі – небясьпечна.
Другая – пацьвярджае дальнабачнасьць, празорлівасьць тых заплечных справаў майстроў.
Амаль самы канец зьезду. Толькі што прынята яго рэзалюцыя. Падняліся ісьці на чарговы перапынак перад абвяшчэньнем вынікаў галасаваньня. Раптам нехта, здаецца, Генрых Далідовіч, голасна сказаў, зьвяртаючыся да мяне:
– І ўсё-такі вы, Міхал Фёдаравіч, прадэманстравалі сваю годнасьць лідэра мас. – О! Так-так! Правільна! – чулася адусюль.
За заўвагай Далідовіча стаяў наступны эпізод. У зачытаным з трыбуны праекце рэзалюцыі былі словы, што “зьезд ухваляе арганізатарскую і арганізацыйна-масавую работу праўленьня” (маецца на ўвазе перыяд паміж VIII і IX зьездамі). А фактычна, калі давалася ацэнка дзейнасьці Праўленьня, зьезд прагаласаваў за іншую фармулёўку – “лічыць работу праўленьня… здавальняючай”. Я падняўся і прыгадаў гэта. Максім Лужанін, які вёў рэй, сказаў, што ня бачыць розьніцы ў абедзьвюх фармулёўках. Я зноў устаў і растлумачыў, што розьніца ня проста тэрміналагічная, але і юрыдычная. Тэрмін “ухваліць” азначае найвышэйшую ацэнку, тады, як тэрмін “здавальняюча” – толькі пасрэдную. Там можна, як кажуць, спачыць на лаўрах, а тут мусова яшчэ варушыцца, каб выпраўляць хібы.
Абедзьве прапановы былі пастаўлены на галасаваньне. Прайшла прыкметнай большасьцю мая.
Каню ясна, як кажа мая Ірынка, што я блытаю іх карты. А ўзяць маю “непартыйную” рэакцыю на шмат якія прамовы. То я разам з многімі адкрыта абураюся рускамоўным, абразьлівым выступленьнем генеральнага “беларускага” камсамольца, кандыдата ў члены Бюро ЦК КПБ В. В. Гурына1, то я ўстаю і задаю пытаньні партыйным прамоўцам (М. Матукоўскаму і інш.), заганяючы іх у тупік, то наладжваю працяглыя авацыі тым, хто абараняў з трыбуны нацыянальныя інтарэсы.
Належным чынам была паказана мною мая настроенасьць у сувязі з прамоваю Уладзіміра Дамашэвіча. Мы толькі ў двух з Данутай Бічэль-Загнетавай стоячы і шумна віталі Уладзіміра Дамашэвіча пасьля яго выдатнай, вельмі абгрунтаванай, патрыятычнай прамовы. Ул. Дамашэвіч з глыбокім болем намаляваў жудасную карціну выгнаньня беларускай мовы з нашага службовага, грамадскага і культурнага жыцьця, са школаў і дашкольных установаў, з тэхнікумаў, інстытутаў і універсітэтаў. Ён паказаў, што згодна з заканадаўствам руская мова не павінна быць афіцыйнай, агульнадзяржаўнай на шкоду нацыянальным мовам, папракнуў тых гэтак званых беларусаў, якія добраахвотна лезуць у “Чырвоную кнігу”.
У канцы гэтай прамовы, калі цяжка прыхаваная паніка авалодала Кузьміным і яго адзінаверцамі (Сьлюнькова не было на гэтым пасяджэньні) я даволі голасна, каб хаця пачулі тыя, што сядзяць са мною побач, перада мною і за мною сказаў: “Трэба ўстаць і падзякаваць Дамашэвічу добрай авацыяй”. Адгукнулася толькі Данута. Астатнія пабаяліся, чым пацьвердзілі правамоцнасьць Дамашэвічавага папроку.
Я ўпэўнены, што члены Сьлюнькоўскай каманды праглынулі чарговую горкую пілюлю, убачыўшы сярод залы нас з Данутай. Сьлюнькоўцы ведаюць, што і за нашы “паводзіны” недзе ўляціць ім – у зале ж густая сетка КДБ, кантралёр з ЦК КПСС… Так што калі б нават на кабінетным узроўні мяне некуды праектавалі, дык, убачыўшы маю “непартыйнасьць” на зьезьдзе, адразу і выкінулі са сваіх праектаў.
Не скажу, што мне гэта падабаецца. Усё-такі была б хоць крыху большая магчымасьць уплываць у нацыянальным духу на нашы справы ці падтрымліваць тых, хто гэта робіць.
Мабыць, каб адмежавацца ад маіх ганіцеляў, хітры Іван Іванавіч Антановіч вырашыў паразумецца са мною. Учора на перапынку ён падышоў да групы, у якой я стаяў пасярод вестыбюлю, і папрасіўшы прабачэньня, “забраў” мяне. Адвёўшы мяне ў бок, ён пацікавіўся маім здароўем, запэўніў, што заўсёды мяне высока цаніў і цэніць цяпер. Нават папрасіў, каб я зайшоў да яго ў ЦК дзеля нейкай “карыснай мне размовы”. Я не зьдзівіўся, бо недзе, у глыбіні душы, чакаў падобнага яго жэсту.
Цалкам верагодна і такое: у дазьездаўскую пару мяне праектавалі ў нейкі орган. Аднак менавіта на зьезьдзе пераканаліся, што ў любым органе без мяне будзе спакайней. А што, калі ўзяць ды й прама папытаць “на той сустрэчы ў Івана Іванавіча, як магло здарыцца, што мяне не дапускаюць да актыўнага грамадскага жыцьця ў Саюзе пісьменьнікаў?
На зьезьдзе, я лічу, у ранг найзначнейшай падзеі можа выбіцца любы яго “разьдзел”: даклад ці даклады, спрэчкі, прынятыя рашэньні, выбары, рэакцыя залы, рэакцыя вярхоў, а магчыма, і штосьці іншае. На гэтым зьезьдзе, верагодна, такімі былі спрэчкі ў цэлым і рэакцыя залы. Прынамсі, мне так здаецца, таму і зводжу апісаньне зьезду ў асноўным да апісаньня гэтых момантаў.
Можа, найлепшай прамоваю пасьля Дамашэвічавай, была, на мой погляд, прамова Рыгора Барадуліна. Як і Дамашэвіч, Барадулін прысьвяціў сваё выступленьне самай пякучай праблеме – беларускай мове. Прыводзіў цікавыя і сьмелыя прыклады, рэзка крытыкаваў Міністэрства асьветы БССР за няўхільнае катастрафічнае зьмяншэньне беларускіх школаў. Дасталося і самому міністру мадам Сухнат. Яна, паведаміў зьезду Рыгор, некалі выкладала ў школе беларускую мову, а цяпер перад школьнікамі выступае толькі па-рюску. Ён, Рыгор, сам быў сьведкам такой рускамоўнай прамовы “беларускага” міністра ў “беларускай” школе.
Рыгор Барадулін таксама ўзьняў пытаньне Алеся Гаруна. Дарэчы, сказаў ён, цяпер Масква рыхтуецца выдаць выбранае Мікалая Гумілёва; зусім нядаўна у “Литературнай России” ўжо зьмясьцілі добрую нізку ягго вершаў з прамоваю і партрэтам – да стагоддзя з дня нараджэньня Гумілёва. А калі ж мы дачакаемся выданьня хоць “Матчынага дару” Алеся Гаруна? – спытаў Рыгор у глухога высокага стала прэзідыуму. “Праз дзесяць месяцаў і ягоны стагадовы юбілей таксама!” – выгукнуў я, думаючы дапамагчы Рыгору. Аднак той стол па-ранейшаму маўчаў.
Анатоль Клышка ў сваёй прамове дашчэнту зьнішчыў нейкага Валянціна Лукшу – і як пісьменьніка, і як выдаўца. А. Клышка, калі бярэцца за што, дык вельмі грунтоўна! І цяпер ён сабе ня здрадзіў. Пісьменьніцкі ранг Лукшы, – сказаў ён, – ніколі не падымаўся ў нас вышэй рангу “і іншыя”. Мы ведалі яго, калі хто і ведаў, толькі як аўтара некалькіх тоненькіх кніжачак. А цяпер яго “творы” друкуюцца ва ўсіх калектыўных зборніках паэзіі, прозы, драматургіі выдавецтва “Юнацтва”, асобныя лукшаваы зборнікі выходзяць ва ўсіх савецкіх рэспубліках, ня кажучы ўжо пра Беларусь, дзе Лукша мае ўласнае выдавецтва. Сваю недалужную, але таўшчэзную кнігу “Птушыны цэх” Лукша праз сваю цешчу, якая працуе ў гарадской дзіцячай бібліятэцы, не пасаромеўся вылучыць на дзяржаўную прэмію БССР.
Дэлегаты прыхільна сустрэлі прамову Анатоля Клышкі. Некаторыя нават іранічна, па-птушынаму, заквахталі, зацьвіркалі. Нехта ў гэтым жа стылі “зашаптаў”: “Вось дык птушка! Вось дык гусь!”.
Затое камсамольца Гурына абсьвісталі ў тым ліку і за пахвалу ў адрас гэтага самага Лукшы, як “комсомольского поэта, автора комсомольских песен”.
Усяго ў спрэчках на зьезьдзе выступіла разам з гасьцямі нібыта 35 чалавек. Шмат якія прамовы застануцца ў памяці незалежна ад іх накіраванасьці. Там я прыгадаў прамову М. Матукоўскага. Усьлед за Аляксеем Дударавым ён добра адлупцаваў Міністэрства культуры, якое часта адхіляе выдатныя беларускія п’есы, затым хапае іх пасьля таго, як яны пасьпяхова пайшлі ў Маскве. Даў ён гэтаму Міністэрству і за разбурэньне ў рэспубліцы каштоўных помнікаў архітэктуры. За гэта яму дзякуй! Аднак гэты беларускі драматург, уласны карэспандэнт маскоўскіх “Известий” на Беларусі, выступіў адначасова і як махровы русіфікатар-“тэарэтык”. Ёе панёс нейкую статыстычную лухту пра шматнацыянальнасьць Беларусі, а адгэтуль і патрэбу ў рускай мове. “Зьмешаныя шлюбы, якіх у нас найбольш у Саюзе, – сказаў Матукоўскі, – таксама апраўдваюць ужываньне ў такіх сем’ях рускай мовы” і г. д.
Добрае ўражаньне пакінула прамова Аляксея Карпюка. Я ўжо пра яе пісаў. Ніхто яшчэ ня памятае, каб цэнзура называлася “у нас” сваім імем. Аляксей пасьля свайго выступленьня расказваў мне, што яго нават угаворваў І. Антановіч, каб не чапаў Галоўліт (Антановіча папярэдзіў Гілевіч!).
Аляксею пашанцавала, што ён выступіў пасьля Дзяльца, а не наадварот. Дзялец намагаўся б парыраваць. Сам старшыня Дзяржкамвыду і цяпер паказаў сябе рэакцыянерам, які апраўдвае жорсткасьць і шматграннасьць цэнзуры. Ён абвінавачваў пісьменьнікаў, што “пішуць ня тое і ня так”, прачытаў і тут верш Адама Глобуса “Сьцяна”, які, на яго, Дзяльцову, думку, пацьвярджае мэтазгоднасьць “прынцыповага рэдагаваньня”.
У цэлым цікавае выступленьне было ў Генадзя Бураўкіна. Аднак яго жорсткія словы ў адрас дакладу, з якім выступіў Максім Танк, былі ўспрынятыя як выпад асабіста супраць усё-такі паважанага Максіма. Такой “вастрыні” Генадзю трэба было пазьбегнуць, ведаючы, што якраз у ім усе бачаць пераемніка састарэлага “кіраўніка” СП. У адной фразе Генадзь сабраў да купы ўвесь сакратарыят СП. Выказваючы незадаволенасьць дакладам, ён у адным месцы эмацыянальна сказаў: “А яго ж рыхтавалі: адзін акадэмік, два кандыдаты навук, два жывыя класікі!” Усе ў адпаведныя месцы падставілі мысьленна самога Танка – акадэміка, Ніла Гілевіча і Васіля Зуёнка – кандыдатаў навук, Івана Чыгрынава і Барыса Сачанку – жывых класікаў”. Калі з гэтага боку разглядаць даклад, дык, скажам мы, асноўных яго натхніцеляў, падрыхтоўшчыкаў і праўшчыкаў трэба шукаць ня тут, а ў ЦК КПБ. Даклад меў на мэце толькі адно – ухваліць курс партыі, пахваліць XXVII яе зьезд, заявіць аб вернасьці партыі, а мімаходзь там-сям сьпісамі прыводзіць імёны тых ці іншых пісьменьнікаў і іх творы, не аналізуючы апошнія.
Ня буду разьбіраць рускамоўнае выступленьне Алеся Адамовіча. Яно, вядома ж, было ў асноўным прысьвечанае міру і адрасавана urbi et orbi. Апроч таго, гэта адначасна быў і рэзкі выпад супраць Барыса Сачанкі, Леаніда Гаўрылкіна і іншых.
Заслугоўвалі ўвагі выступленьні Анатоля Грачанікава, Яўгена Лецкі, Аляксея Дударава, Віктара Карамазава, Віктара Каваленкі, Адама Мальдзіса, Дзьмітрыя Бугаёва, хаця гэта не азначае маёй згоды з усімі іх пастулатамі.
Можна з трыбуны часам пачуць прыгожыя і правільныя словы, аднак у жыцьці ты ніколі ня ўбачыш гэтай прыгажосьці, гэтай праўды, калі яе пасе партыйная бюракратыя. Вось прайшлі выбары кіруючых органаў пісьменьніцкай арганізацыі і яе дэлегатаў на усесаюзны зьезд. “Выбралі” таго, каго загадзя вызначылі ў ЦК. Вядома, дапусьцілі тут некалькі і не патрэбных ім асобаў, каб не было бунту падчас галасаваньня.
Магчыма, я яшчэ вярнуся калі-небудзь да вынікаў нашага зьезду. А цяпер пакуль стаўлю кропку.
26 красавіка 1986 году. Субота. Марыя паехала на сваё “Узгор’е”. З Галяй-сястрою, на машыне Лемешавых. Захапіла з сабою некалькі вязанак кніг, газетаў і ўсялякіх папераў, што патрабуюць разбору і нейкай сістэматызацыі. Можа, калі-небудзь дойдуць да іх рукі. Дома ўжо няма чым дыхаць ад гэтых скарбаў. Трэба б добрую палову некуды збыць.
Яшчэ з ранку пазваніў Лёня Зубараў. Ён ужо некалькі разоў і перад гэтым тэлефанаваў пасьля доўгага перапынку. Пахваліўся, што ў чацьвярговым нумары “Знамени юности” Някляеў даў два вершы Зьмітрака Бядулі ў яго перакладзе.
Гэта мяне прымусіла ўзяцца за газеты. Сёньня ж і “ЛіМ” зьездаўскі павінен быць. Знайшоў перш за ўсё “Знаменку”. На чацьвёртай старонцы пад агульным загалоўкам “Из чистых криниц. Стихи из поэтического наследия Змитрака Бядули”, зьмешчаны два лірычных вершы – “Позвольте вас любить” і “А в бору”. Пераклады выдатныя. Паказваю іх сваёй паэтцы і перакладчыцы Галі. Праз паўгадзіны яна вярнула мне “знаменку” са словамі адабрэньня. Пацікавілася, ці перакладчык выпадкова ня мае музычнай адукацыі. Я пацьвердзіў яе здагадку. Гэта адчуваецца па яго вершах, кажа яна, па бездакорнай іх рытміцы; праўда, апроч рытмікі, вершам яшчэ штосьці патрэбна. А хіба тое “штосьці” ў Лёні дрэннае? – пытаю я. На што атрымаў адказ, які і быў завяршэньнем разбору Лёневай творчасьці: “А я гэтага не сказала”.
На зьезьдзе я сустракаўся з Нінай Ватацы, пахваліў яе новую кнігу “Шляхі” пра Максіма Багдановіча. Раптам яна спытала, ці ведаю я Леаніда Зубарава. Я сказаў, што ведаю. Тады пасьледавала новае пытаньне пра маю ацэнку яго творчасьці. Адказаў шчыра, што ўхваляю. Ніна Барысаўна таксама добра адгукнулася пра яго пераклады Багдановічавых вершаў. Нават сказала, што яны ў гэтых перакладах больш натуральна гучаць, чым у іншых. А Н. Ватацы – глыбокі знаўца творчасьці М. Багдановіча.
Гартаю “ЛіМ”. Як і трэба было чакаць: матэрыялы зьезду пачынаюць друкаваць не з уступнай прамовы народнага пісьменьніка Беларусі Васіля Быкава, а з прамовы кандыдата ў члены Палітбюро ЦК КПСС М. М. Сьлюнькова. Усё як у жыцьці – шыварат-навыварат! Дзе ж тут той “сьвежы вецер XXVII зьезду”, аб якім не перастаюць крычаць у друку, па радыё, па тэлебачаньні?
Адразу за зьездаўскімі матэрыяламі на 10-й старонцы падвярстаныя інфармацыя і фотаздымак пад агульнай назвай “Працяг знаёмства з “Панам Тадэвушам”. Гэта пра тое, як “на сустрэчу з чытачамі прыйшлі Я. Семяжон, В. Рагойша, М.Татур, В.Шаранговіч і У. Казьбярук”, каб расказаць пра чарговае выданьне “беларускага” “Пана Тадэвуша”.
Тры калонкі 10-й старонкі і ўсе пяць 11-й старонак прысьвечаныя Зьмітраку Бядулю. Надрукаваны матэрыялы Барыса Сачанкі – “Паклон і падзяка” (мне вельмі імпануе зьмест менавіта такога загалоўка), А. Рагулі – “Маштабнасьць думкі”, В. шымановіча – “Ля вытокаў нацыянальнага тэатру”. У Сачанкаўскі артыкул завярстаны вялікі партрэт юбіляра.
Цікава, як іншыя газеты і часопісы ўшанавалі нашага зьмітрака? Спадзяюся, што не праігнаравалі. Беларусы адзначаюцца пачуцьцём удзячнасьці. Барыс правільна выказаў нашыя сапраўдныя адносіны да гэтага таленавітага сына яўрэйскага народу, што стаў верным слугою, вялікім песьняром таксама і нашага народу, нават больш нашага, бо мала каму вядома яго творчасьць на яўрэйскай мове.
У “ЛіМе” далёка ня поўнасьцю асьветлены наш зьезд. Абяцаюць, што “справаздача аб рабоце зьезду будзе апублікаваная”. Будзем чакаць аж да наступнай суботы. Але што там апублікуюць? Наўрад ці дадуць “жывыя” прамовы. Можа, па фразе-дзьве ўткнуць у белтаўскую “справаздачу”. Што пакінуць ад Валодзі дамашэвіча? А хіба дадуць асаблівасьці выбараў? Хаця б такія:
1. Перад выбарамі партыйныя правадыры А. Кузьмін і І. Антановіч правялі “нараду” партыйнай групы зьезду. Удзельнікам яе прачыталі сьпісы кандыдатаў. Пасьля прызначылі “надзейных” таварышаў, каб унесьлі гэтыя сьпісы на зьезьдзе з яго трыбуны. Тры сьпісы – на Праўленьне, на Рэвізійную камісію, на дэлегатаў у Маскву – тры давераных асобы. А каб удзельнікі зьезду не пасьпелі і роту разявіць, каб унесьці і свае кандыдатуры, дык прызначылі таксама і сьпецкрыкуноў. Іх абавязак заткнуць усяму зьезду рот раней, чым ён захоча яго разявіць. Канкрэтна: як толькі будзе зачытаны сьпіс прапануемых кандыдатаў, і старшыня пасяджэньня (прызначылі загадзя Івана Навуменку) “папытае”: “якія будуць меркаваньні зьезду?”, адразу ж выгукнуць: “Падвесьці рысу!”. Дакладна так і адбылося. Нехта спрабаваў называць з залы нейкія імёны. Нехта абураўся, што сярод дэлегатаў на ўсесаюзны зьезд ня будзе ніводнай жанчыны. А ў такт ім І. Навуменка, разводзячы рукамі, казаў: “Позна. Ужо ж спынілі вылучэньне!”
2. Ёсьць у пісьменьніцкай арганізацыі людзі, супраць якіх заўсёды падае надта багата галасоў. Тым ня менш іх кожны раз падсоўваюць у лідэры. Чэмпіёнамі паспалітай непапулярнасьці цяпер былі тыя самыя дзеячы, шо і на мінулым зьезьдзе. Найбольшую колькасьць галасоў супраць сябе атрымалі: Б. Сачанка – 115; Н. Гілевіч – 108; І. Чыгрынаў – 104; Л. Гаўрылкін – 96; К. Кірыенка – 86.
Калі ўлічыць, што ўсяго галасавала 335 чалавек, дык такая колькасьць “чорных шароў” – незайздросны сімптом. Мінулы раз, праўда, ЦК КПБ цалкам праігнараваў волю зьезду, пакінуўшы на сваіх пасадах усіх пералічаных тут чатырох сакратароў. Сёлета пакінулі толькі аднаго Ніла Гілевіча з іх (Рыгор сказаў, выбягаючы з гэтага першага пленума, што Ніла трымае Быкаў), а астатніх замянілі. Замест Б.Сачанкі і І. Чыгрынава першы пасьлязьездаўскі пленум па прапанове таго самага ЦК выбраў Алеся Жука і Віктара Казько. Аргсакратара вырашылі не выбіраць, а прызначыць. Так што хто зьменіць Леаніда Гаўрылкіна яшчэ невядома. А, можа, і ня будуць мяняць. А зрэшты, што дадуць гэтыя замены?
27 красавіка 1986 году. Вольга Юльянаўна паведаміла, што у апошнім маскоўскім часопісе “Огонёк”, “што з Леніным”, як яна сказала, зьмешчаны вершы М. Гумілёва. Я падзякаваў за інфармацыю і пабег шукаць гэты “адыёз”. Знайшоў далёка ня ў першым-лепшым кіёску. Купіў тры экземпляры – адзін у “недатыкальны залаты фонд”, з двух астатніх, можа, зварганю самаробную кніжачку. А можа, давядзецца з некім падзяліцца? Рады буду паслужыць прапагандзе пакаранай рускай культуры. Мы не трымаем злосьці на ўсіх рускіх. Сапраўдныя рускія церпяць прыгнёт як і мы. Іх храмы разбураюць як і нашы. Іх найвялікшых пісьменьнікаў забараняюць, нават забіваюць, як і нашых. Нашыя нязьменныя і шчырыя сімпатыі на баку гэтай вялікай рэпрэсіраванай культуры.