61915.fb2 «Трэба рызыкаваць». Дзёньнікавыя запісы 1985-1988 гадоў - читать онлайн бесплатно полную версию книги . Страница 35

«Трэба рызыкаваць». Дзёньнікавыя запісы 1985-1988 гадоў - читать онлайн бесплатно полную версию книги . Страница 35

Стаў хуценька, на хаду, гартаць часопіс. Вось той самы ленін на ўсю вокладку. Вось мільгаюць Гарбачовы – адзін, другі, трэці. Вось і пара Фідэляў Кастра. Пара? Чаму б гэта? Гляджу ўважліва. Цэлую старонку заняў, відаць, савецкі танк з узьнятай уверх руляю гарматы. З танка злазіць Кастра. Зьверху паведамляецца, што “19 красавіка 1961 году, на Плая-Хірон, кубінскі народ атрымаў перамогу над імпералістычнымі інтэрвентамі”. Ага, думаю, так цяпер назвалі ўжо выдатную дыпламатычную перамогу Джона Кенедзі, што 25 год таму назад выратаваў сьвет ад кастра-хрушчоўскага шаленства, ад ядзернай вайны… Кастра сярод сваіх міліцыянераў, а вось друз ад самалёту ЗША, зьбітага кубінскімі, трэба думаць савецкімі, зенітчыкамі… Вось старонка з ваеннымі лётчыкамі выпрабавальнікамі парашутаў (ва ўсіх Афганістанах патрэбны дэсант!)… Зноў Ленін – адзін, другі, трэці… Ленін зьмяняецца цыркам (некалі рэдактара расстралялі б за гэта), цырк – Георгіем Маркавым (!), Маркаў – футбалістамі, гэтыя – Эрнстам Тэльманам(!). І нарэшце, аж на 26-ай старонцы (усяго ў часопісе іх 32) – “К 100-летию со дня рождения Н. С. Гумилёва: Стихи разных лет”. Прадмова Уладзіміра Енішэрлова. Вялікі, сантыметраў 250 квадратных, фотапартрэт аўтара. Дома разгледзеў больш уважліва: фатаграфія М. Напельбаума. Гэта колішні прыдворны фатограф Леніна. Фатаграфія моцна павялічаная, што адбілася на яе выразнасьці. Але ж нічога! Выдатна! Даруем гэта “аганькоўцам” – яны ж рабілі, як найлепш! Публікацыя заняла дзьве вялікія аганькоўскія старонкі з пераходам на трэцюю – усяго 2 1/4 старонкі. Паэтычная нізка складаецца з васьмі твораў: “Волшебная скрипка”, “Андрей Рублёв”, “Капитаны”, “Орёл”, “Лес”, “Портрет мужчины” (“Картина в Лувре работы неизвестного”), “Жираф”, “…Когда из темной бездны жизни”.

Ні ў “Литературной России”, ні тут пра ўзаемаадносіны Гумілёва і савецкай улады ні слова не сказана. Прадмова в. Енішэрлава, напрыклад, канчаецца так: “Жизнь Н. С. Гумилёва трагически оборвалась в августе 1921 года. Прекрасный художник, он оставил интересное и значительное литературное наследие, оказал несомненное влияние на развитие советской поэзии. Его ученикам и последователям наряду с высоким романтизмом свойственно стремление к точности поэтической формы, так ценимой самим Гумилёвым, одним из лучших русских поэтов начала ХХ века”.

Вось так! Ні менш, ні больш!.. Адзін з лепшых! Які аказаў бясспрэчны ўплыў на разьвіцьцё савецкай паэзіі! У каго і дагэтуль ёсьць вучні і пасьлядоўнікі! Ці ж гэта не прысуд бальшавіцка-ленінскай рэвалюцыі – рэвалюцыі супраць культуры, супраць найлепшых яе прадстаўнікоў!!!

Справа, як бачым, ідзе шпарка да рэабілітацыі Гумілёва. Калі зыходзіць з узаемаадносінаў “Аўтар – Саветы”, тады трэба дамагацца рэабілітацыі і Натальлі Арсеньневай. Алесь Гарун усё-такі рэвалюцыянер, сацыяліст. Ён ня сёньня-заўтра мусіць быць рэабілітаваны і так…

6 чэрвеня 1986 году. Зноў бальніца! Паступіў сюды ўчора каля 21 гадзіны вечару. Паклалі ў т. зв. новы корпус Рэспубліканскй бальніцы ў кардыялагічнае аддзяленьне – чацьвёрты паверх, палата 404.

Тут застаў двух старых. Адзін пануры, маўклівы, другі, здаецца, наадварот. Першага зваць Васіль Максімавіч Максімаў. Ён – экс-дырэктар заводу імя Вавілава, персанальны пенсіянер саюзнага значэньня. Другі – Андрэй Мікалаевіч Касьцяневіч. Пра гэтага знаю ўжо значна больш: з 1912 году нараджэньня. Нарадзіўся ў Смалявіцкім раёне. Да вайны быў рэдактарам Бягомльскай раённай газеты. У вайну стварыў тры падпольныя друкарні ў партызанскіх злучэньнях. Гэта яму ўдалося ажыцьцявіць, бо прадбачліва і надзейна, па-гаспадарску закапаў усю друкарню былой сваёй раённай газеты. Пасьля там жа, у брыгадзе “Жалязьняк”, быў камісарам. Пасьля вайны працаваў першым сакратаром Докшыцкага райкаму партыі, таксама недзе старшынёю райвыканкаму, а пасьля атрыманьня ў 1972 годзе рэспубліканскай пенсіі пераехаў у Заслаўль, дзе ён як быццам бы некаторы час некім працаваў і нават пахаваў жонку. У Заслаўі Андрэй Мікалаевіч атрымаў 6 сотак зямлі і пабудаваў уласны дом. Апроч гэтага, тут ён атрымаў яшчэ добрую “няцяжкую” пасаду дырэктара музею. Праўда, музей гэты, што разьмяшчаецца ў славутым старажытным храме, з якога паводле даносу Пепеяляева аўтагенам спілавалі крыжы, не зьяўляецца самастойнай штатнаю адзінкай. Гэта філіял Беларускага рэспубліканскага краязнаўчага музею, што ў Менску на вуліцы Карла Маркса, 12. Значыць, мой знаёмы дырэктар мае над сабою яшчэ дырэктара. А яму што? Нават лепш! Менш адказнасьці ў яго ўзросьце. Сёньня ён мне крыху расказаў пра сваю “партызаншчыну”, пра злучэньне Гіля Радзівонава.

Ёсьць і будуць “медыцынскія” асаблівасьці майго гэтага побыту тут. Па-першае, да 26 чэрвеня ў бальніцы ня будзе гарачае вады, як, зрэшты і ў мяне дома! Не вядома, як можна знаходзіцца ў лячэбнай установе без гарачага водазабясьпячэньня! Па-другое, цяпер яны тут вельмі бедныя на лекі. Адразу ж урач, “аформіўшы” маю “справу”, так і сказала:

– Ня ведаю, чым вас лячыць! У нас жа амаль усё пазабіралі і забіраюць на Чарнобыль.

І сапраўды, ня лечаць – даюць тое самае, што я прымаў дома. У тых самых дозах! З той самай перыядычнасьцю! Ну, акурат, як я расказаў урачу!

Сёньня з пяці да васьмі гадзінаў раніцы вымушаны быў аж шэсьць разоў зьвярнуцца да нітрагліцэрыну!

Пры абыходзе паскардзіўся ўрачу (Нэла Мікалаеўна Б.). Прыпісала яшчэ папаверын – два разы на дзень па два кубікі.

7 чэрвеня 1986 году. Сёньня сястра “абрадавала”.

– Калі хто ня знойдзе якой-небудзь таблеткі ў сваім “рацыёне”, прашу прэтэнзій не заяўляць – багата якіх лекаў не далі зусім.

Я хуценька паглядзеў у сваю крышачку-накрыўку, у якой прынесены мне “паёк”:

– Няма “жоўценькай” таблеткі, – кажу.

– Гэта карынфар, – кажа сястра, – яго якраз і не далі.

8 чэрвеня 1986 году. Андрэй Касьцяневіч сказаў, што самым яскравым уражаньнем дзяцінства была ў яго рэлігійная працэсія, здаецца, 1926 году. Ён, падлетак, з натхненьнем удзельнічаў у ёй. Паважна, набажна, рухаліся з поўным рыштункам ад царквы ў яго роднай вёсцы Прылепы да вёскі Раўбічы (Хвасты? – М. Д.). Да яе суправаджаліся звонам прылепскіх званоў, а на палове дарогі зазванілі раўбіцкія. Тут да нашай працэсіі далучылася іхняя, такая самая багатая. Адсюль рушылі на Менск. Ад Прылепаў да яго 30 кіламетраў. Усюды нас сустракалі і праводзілі радасным звонам. У Менску спыніліся на ноч. Прылепцы начавалі каля Камароўкі ў мужчынскім манастыры, а раўбічцы – непадалёк у жаночым манастыры.

Ранічкаю праз увесь менск, пад звон усіх званоў усіх чыста Менскіх храмаў нашая зводная працэсія накіравалася ў вёску К., да якой было 12 кіламетраў. Тут адбылося запамінальнае сваёй прыгажосьцю набажэнства, якое вёў архіерэй у асысьце сонма сьвяшчэньнікаў і іншага духавенства.

Андрэй Мікалаевіч расказаў і іншыя эпізоды рэлігійнага жыцьця на беларусі таго часу.

Вось, напрыклад, у Прылепах царква – прыгожая, мураваная – стаяла на вялікім пагорку. Каб узьняцца да яе, трэба было прайсьці нямала прыступак. Там вельмі любілі ўсяночныя вялікодныя службы. Добры быў царкоўны хор, шматлюдны, галасісты. І вось аднойчы мясцовыя бальшавікі вырашылі перашкодзіць гэтаму ўрачыстаму набажэнству. Сабралі аднекуль хуліганаў з бубнамі і духавымі інструментамі і загадалі ім сарваць сваёй какафоніяй вялікодную працэсію, што павінна хадзіць з плашчаніцаю вакол царквы. “Аркестр” гэты разьмясьціўся якраз на тых прыступках, што вялі ў царкву. І вось выйшла з храму працэсія, а гэтыя “музыкі” і пачалі біць бязладна ў бубны, ва ўсякія дошкі, бутэлькі, жалезкі, дзьмуць абы-як у тыя трубы. Вядома, вернікі абурыліся. Вакол царквы было поўна каменьня. Мужчыны за яго і давай шпурляць уніз. Тых “музыкантаў” як ветрам здзьмула. Працэсія далей прайшла, як звычайна, і добра закончылася.

Даведаўся я сёньня ад сімпатычнага Андрэя Мікалаевіча і пра тое, як рабавалі і бурылі бальшавікі храмы на яго роднай Міншчыне, як абрабавалі і разбурылі яны ж цудоўны касьцёл у Заслаўі ўжо ў пяцідзясятыя гады нашага стагоддзя. “А гэтую сьвятыню трэба б адрэстаўраваць!”.

Сёньня субота. Дзень наведаньняў. У мяне былі Марыя (жонка М. Дубянецкага – рэд.) і Мікола (Шэляговіч – рэд.). Апошні, як я пераканаўся, ужо захапіўся індыйскай мудрасьцю жыцьця. Зьнікла рэзкасьць меркаваньняў, прарэзалася талерантнасьць у адносінах да іншадумцаў. Гатоў нават лабызацца і з камуністамі, і з фашыстамі. “Яны ж перакананыя, – кажа ён, – што ўсё, што яны робяць, робяць дзеля карысьці людзей, чалавецтва”. “Вучыў” мяне, як трэба мірыцца са сваімі праціўнікамі.

Думаю, што ў Міколы гэтая “філасофія” хутка пройдзе, як і не адна дагэтуль…

Карынфар не вярнулі.

9 чэрвеня 1986 году. Ад’язджае Андрэй Мікалаевіч у Аксакаўшчыну на 10 дзён. На разьвітаньне ён запрасіў мяне да сябе ў Заслаўе ў госьці. З замілаваньнем расказаў крыху пра сваё старое і сучаснае Заслаўе.

Гадоў дзесяць таму мясцовыя ўлады хацелі “схаваць” рэчку Чарніцу, перавесьці яе ў новае рэчышча. Сотні чалавек выйшлі з рыдлёўкамі і ня слухаючы начальства і міліцыі, засыпалі тое рэчышча, з зямлёю выраўнялі яго. Справа ў тым, што “перамяшчэньне” рэчкі пагражала яе поўным зьнішчэньнем. А яна ж – гістарычная, выцякае з-пад гары, на якой стаяў некалі манастыр, дзе чарніцаю была сама князёўна Рагнеда (адсюль і назва ракі “Чарніца”). На месцы таго манастыра цяпер, на той гары, атабарылася лясьніцтва.

Расказаў Андрэй Мікалаевіч і пра былое возера Рагнедзь, што зусім нядаўна высахла і было засыпанае. “А можна было б, – сказаў ён, – пачысьціць і выратаваць яго. А то зрабілі багну”.

Карынфар не вярнулі.

10 чэрвеня 1986 году. Сядзім на “галодным пайку”. З таго, што тады недадалі, нічога не вярнулі. Урач мой ужо трэці дзень не паказваецца. Кажуць, хварэе. Учора замест яе абход рабіла Ірына Аляксандраўна Аляшкевіч. Сёньня – Алена Сяргееўна. Абедзьве яны – цудоўныя мілыя жанчыны, добрыя сьпецыялісты. Але ж, здаецца, ва ўсякім разе патрэбен “свой”, адзін урач. Ну, што ж, урачы таксама, на жаль, хварэюць.

Сёньня Алена Сяргееўна намерала ў мяне аж 170/100. Адразу прыслала ўкол дэбазола. Сугучна дзівасілу. А ў гэтага, глядзі ты, якая назва – дзіўная сіла. Значыцца, некалі сапраўды ўся надзея была на яго.

Зараз па калідоры прабег журналіст Міхайлаў. На хаду падаў руку і выдыхнуў: “В чём дело?” Я ў унісон яму энергічна паказаў правай рукою на левую частку грудзей: сэрца, маўляў. “А-а!” – не спыняючы хады, – працягнуў ён і хутка апынуўся побач з жанчынаю, якая сядзіць са мною за адным сталом. Значыцца, прыйшоў да жонкі. Праўда, дзень сёньня “глухі”. Тым радасьней ім абодвум.

Міхайлаў наогул дзіўны чалавек. Выдатны журналіст і раптам – чыноўнік, памочнік Старшыні Савету Міністраў. Я доўга зьдзіўляўся такім паваротам яго кар’еры, пакуль не дазнаўся, што гэта яго так схаваў былы Ленінградскі дыктатар Раманаў, нейкі блізкі жончын сваяк, калі Міхайлаў злоўлены быў у Менску на непрыстойнай афёры. Хутка і Раманаў зьнік і той, хто ратаваў Міхайлава ў сваёй канцылярыі – Уладзімір Бровікаў – з жалем разьвітаўся са сваёй пасадай, а Міхайлаў перайшоў у спадчыну наступнаму “прэм’еру”. Ну што ж! Усе любяць “хлёсткія” прамовы. Журналіст Міхайлаў спатрэбіцца!

Карынфар не вярнулі.

11 чэрвеня 1986 году. З раніцы ўзялі кроў на згортваемасьць. Вынік: 3’-5’. Хутка ўкацілі і каляску ЭКГ. На абходзе Алена Сяргееўна сёньня запеленгавала зусім нармальны ціск: 130/80. Цікава, а чаму ж тады няспынна глытаю нітрагліцэрын? Кепска, што з раніцы гэтыя спазмы распаўсюдзіліся ўжо на ўвесь дзень. Учора, напрыклад, цэлы дзень яны мяне перасьледавалі, аж да паўночы. Прыступаў мо дзесяць было!

Гадзінаў у дзесяць прывялі ў палату “папаўненьне” – 56-ці (ці - ...чатырох)-гадовага пенсіянера рэспубліканскага значэньня, інваліда другой групы, які вырашыў крыху яшчэ папрацаваць. Уладкаваўся ён недзе на “лёгкую” працу і адпрацаваў… роўна адзін дзень. Кажа, што, калі па-харошаму, дык учора павінен быў бы выклікаць “хуткую дапамогу”, “але пасаромеўся”. Неяк жонка за ноч выхадзіла, а сёньня “бадзёра” пайшоў зноў “працаваць” і вось апынуўся на бальнічным ложку. Зваць яго Іван Фядосавіч Аўрамчык.

Хутка пасьля знаёмства новенькі з нейкае прычыны расказаў мне пра адзін калгас у вёсцы Горы Магілёўскай вобласьці, дзе ён ня так даўно быў. Цікавы там старшыня. Герасімаў яго прозьвішча. Гадоў недзе 50 з нечым.. Каб затрымаць у калгасе моладзь, ён завёў добрыя парадкі. Вяртаецца, скажам, хлопец з войска, ён выпісвае яму 700 рублёў – без аддачы. Задумаў жаніцца гэты юнак – на табе ў падарунак яшчэ паўтары тысячы рублёў. Няма дзе жыць маладой сям’і – будуецца асобны дом коштам каля 16 тысячаў рублёў: 8 тысячаў пакрывае калгас, а 8 растэрміноўваецца на нейкі доўгі тэрмін. І хлопцы застаюцца. Цяпер Герасімаў бярэцца і за дзяўчат. Трэба думаць, што посьпех будзе і ў гэтым.

А як тут расьцьвітаюць і шматлікія дапаможныя галіны вытворчасьці – завод камбінаваных кармоў, завод травяной мукі. Альбо такі факт. Тут новую, атрыманую толькі што з заводаў, тэхніку, на поле адразу ня пусьцяць, бо выйдзе са строю. Кожны камбайн, трактар, касілка, сеялка і г. д. перарабляюцца. Гэта, між іншым, перш за ўсё папрок тым заводам, што іх выпускаюць, а ня “кемлівасьці” старшыні.

І вось дзіва. Нават ня дзіва, а заканамернасьць. Калгас гэты (імя Сьвярдлова) мяжуе з калгасам, які ўжо на тэрыторыі РСФСР. Значыць, ня толькі землі ў іх аднолькавыя, але і людзі тыя ж самыя. А вось вынікі гаспадарчыя – зусім іншыя. Беларускі калгас зьбірае ў сярэднім па 20 і больш цэнтнераў з гектару, а рускі – па 6-7 цэнтнераў. “Тут няма каму працаваць і няма чым працаваць,” – кажа родны брат нашага Герасімава, які дырэктарствуе таксама побач, у расейскім саўгасе.

…Сёньня серада – дзень наведваньняў. У мяне дома лазарэт, значыць, няма каму прыйсьці. Усяліўся нейкі вірус: перахварэла нібыта нечым прастудным Ірынка, ад яе – Галя; а вось цяпер – і сама наша цьвёрдакаменная маці. Цяжэй за ўсіх хварэе Галя. Яе вірус разгортваецца на фоне страшэннай алергіі. Вызначылі, што алергенам быў эрытраміцын. Яна ж не пераносіць антыбіётыкаў, а ёй ня хто-небудзь, а родная маці дала таблетку гэтага лякарства. Цяпер у дзяўчыны распух увесь твар, асабліва нос. А ёй жа трэба рыхтавацца да кандыдацкага экзамену па філасофіі – па прадмеце, якога яна да таго ж і ня любіць. Яго ж так савецкія “філосафы” палітызавалі, што, не чытаючы газеты “Правда”, не здасі. А можаш нічога не чытаць, апроч партыйных газетаў, і будзеш “ведаць” гэты прадмет!

Нядаўна і ў Ірынкі атрымалася трагедыя з аналагічным прадметам – навуковым камунізмам. Яна ішла на дыплом з адзнакай пры ўмове, што гэты, апошні дзяржаўны экзамен будзе здадзены на “выдатна”. Яна здала яго на “добра”. Таленавітая дзяўчына, і часу на падрыхтоўку хапала, а вось гэты, з дазволу сказаць, “навуковы” камунізм не ўпусьціла ў сваю сьветлую галаву. Як яна толькі на “4” яго выцягнула! Цяпер будзе дыплом звычайны. Нічога! Ад гэтага яе прыроднага і здабытага розуму не паменшала.

Аднак візіты да мяне былі: Мікола, Галя Капылова (сястра Марыі Дубянецкай – рэд.), Толя Кудраўцаў і Стась (брат М. Дубянецкага – рэд.).

Карынфар не вярнулі.

12 чэрвеня 1986 году. Ціхая сенсацыя: страляўся Пілатовіч!!! Страляўся ды няўдала – застаўся жыць ці мучыцца. Цяпер ён у 4-й гарадской бальніцы. Чаму ня тут? Каб менш людзей ведала пра гэтую падзею? Там жа яго ніхто ня ведае, хто ён такі. А быў жа і першым сакратаром абкаму партыі, і сакратаром ЦК КПБ, і надзвычайным і паўнамоцным паслом СССР у Польшчы. Перад пенсіяй, на якую яго нядаўна прагналі, ён займаў уведзеную сьпецыяльна для яго дадатковую пасаду намесьніка Старшыні Савету Міністраў БССР. Гэта сюды яго кінулі, калі Герэк паскардзіўся на яго Брэжневу, што занадта камандуе не сваёй краінай.

Пакуль вядома толькі, што страляўся ён з паляўнічай стрэльбы ў рот (ці ў падбародак). Дома не было нікога, пачулі суседзі і выклікалі міліцыю. З яе дапамогаю ён і быў дастаўлены ў бальніцу.

Дазнаўшыся пра гэта, мой новы сусед зьдзівіўся: “Чаго ж яму не хапала? 350 рублёў пенсіі меў, 30 гадзінаў машыннага часу і іншыя прывілеі”.

Усяго, вядома, хапала. Мабыць, узяў роздум, што не таму служыў. Альбо яшчэ горш: адчуў, нарэшце, і сваю віну перад народам. А людзі такога рангу – далёка не анёлы. Іх афіцыйныя пасады толькі служаць прыкрыцьцём іх асноўных, антынародных справаў.

Памяць падсунула і іншыя, аналагічныя пілатовічскаму, факты. Напрыклад, самазабойства былога рэктара Менскага політэхнічнага інстытуту Ткачова – з год, максімум два гады таму. Гэта быў зусім, як кажуць, “благополучный”, удачлівы і персьпектыўны “вучоны”. Усе навуковыя ступені і званьні сыпануліся на яго, як з таго славутага рога. Дасягнуў у свае маладыя гады усяго, чаго, як правіла, таксама ўдачлівыя дзеячы дасягаюць толькі напрыканцы сваёй кар’еры. А гэтаму “чаго не хапала?”

Карынфар не вярнулі.

13 чэрвеня 1986 году. Неяк я зьвярнуў увагу, што ў руках “дасужых” людзей бачу кнігі ўсё больш з прачытаным пачаткам іх і рэдка калі дачытваемыя да канца. Так і цяпер. Андрэй Мікалаевіч пачынаў чытаць “Гарады і гады” К. Федзіна, Васіль Максімавіч прыкладна столькі ж прачытаў нейкай тоўстай палітычнай кнігі пра савецкую дыпламатыю. “Новенькі” Іван Фядосавіч прыйшоў з пачатай, праўда, прыкметна, кнігай А. Чакоўскага “Перамога”.

Гэтых усіх дзеячаў фармуе і адпаведная літаратура. А яна пішацца і “адпаведнымі” пісьменьнікамі, якія займаюць, дарэчы, пануючае становішча ў Саюзе пісьменьнікаў.