61915.fb2 «Трэба рызыкаваць». Дзёньнікавыя запісы 1985-1988 гадоў - читать онлайн бесплатно полную версию книги . Страница 37

«Трэба рызыкаваць». Дзёньнікавыя запісы 1985-1988 гадоў - читать онлайн бесплатно полную версию книги . Страница 37

– Пасьля вызваленьня Заходняй Беларусі, – кажа Фаіна Дадзіёмава, – мяне паслалі туды наладжваць культуру – здабыткі не малыя! Напрыклад, Генадзь Цітовіч з яго калектывамі. Памятаю, прывезла я іх на Дэкаду ў Маскву. Добра сьпявалі. Але ўсе яны, апроч Цітовіча, апынуліся неўзабаве на баку фашыстаў.

Я прыгадаў, што сёньня якраз апублікаваны ў друку афіцыйны некралог на сьмерць гэтага вялікага сына Беларусі. Памёр ён чатыры дні таму назад на 76-м годзе жыцьця. Трэба неадкладна дазнацца, як там справы з выданьнем “Баранавіцкага фальклорнага зборніка”, які ён праз мяне выдаваў.

Апроч іншага, расказала Дадзіёмава сёе-тое і пра сваю працу ў цэнзуры. Не забылася перш за ўсё пахваліцца, што яна адзіны начальнік Галоўліту, які за працу ў цэнзуры ўзнагароджаны ордэнам. Я не ўдакладняў, ні які ордэн гэта быў, ні “геаграфію” названых начальнікаў – ці меліся на ўвазе “беларускія” ці ўсіх рэспублік.

Цікава, прынамсі мне, было слухаць пра яе адносіны са “славутым” Цанавам – міністрам унутраных справаў БССР. Яна ж была сама Цанавам у друку. Яе слоўца “душыла” – мае ўсе падставы, каб ім акрэсьліць яе ролю ў беларускім друку.

Аказваецца яна мела дачыненьне да выпуску ў сьвет гучнай двухтомнай “працы Цанавы” пра гісторыю партызанскага руху на Беларусі: пасьля цэнзара Савіцкай (якая “выдавала сябе за рэдактара падпольнай “Звязды”) быццам бы сама перачытала і шмат чаго выкрэсьліла. “А гэта ж Цанава!” Ён хацеў адпомсьціць мне на Бюро ЦК за памылку, дапушчаную ў ЦК КПБ Красоўскім і якраз выпраўленую мною. А справа вось у чым. За тры месяцы перад абвяшчэньнем чарговай дзяржаўнай пазыкі пачалі сакрэтна друкаваць лозунгі. Напісана ўсё было па-руску, але хацелася выпусьціць штокольвечы і на беларускай мове. І вось пераклалі “СССР – оплот мира и безопасности” – “СССР – аплот міру і небясьпекі”. Так надрукавалі і пасьпелі ўжо выслаць палове абласьцей. Яна рабіла чарговую “інсьпекцыю” ў друкарні (імя Сталіна) і ўбачыла. Адразу спыніла друкаваньне, выправіла “памылку”, дала тэлеграмы ў вобласьці, каб вярнулі тое нерасьпячатваючы. Вядома, пакарала свайго цэнзара. А Цанава падрыхтаваў на ЦК пытаньне, што гэта яго людзі праявілі пільнасьць і ўсё паставілі на свае месцы. Дадзіёмавай прапанавалася пакараньне. “Я выкрыкнула Цанаве: “Вы хлусіце!” Спалохаўся нават сам Патолічаў. Аднак мне няма куды дзявацца, я запатрабавала, каб знайшлі выпраўлены і падпісаны мною экземпляр. Знайшлі ў сейфе Красоўскага, які прамаўчаў, не ратаваў мяне. Патолічаў згладзіў канфлікт. А трэба было б усыпаць гэтаму хаму Цанаву!”

Дзяла! – як кажуць Быкаўскія героі ў аповесьці “Кар’ер”…

9 ліпеня 1986 году. Сёньня ў Лены і Мішы (сваякі Марыі Дубянецкай – рэд.) нарадзілася дачка (3,9 кг., 56 см.). Яна зьяўлялася на сьвет якраз у той самы час, калі яе бацька і бабуля стаялі перад разьюшанымі чыноўнікамі ў выканкаме Цэнтральнага райсавету “народных” дэпутатаў гораду Менску і з сардэчным болем слухалі іх лаянку і абразы. Мы ведаем дакладны час нараджэньня Веранічкі. Вылічылі таксама і час, калі савецкі хам выгукнуў яе бацьку: “50 рублёў штрафу!”. Атрымалася злавесная сімволіка: абедзьве падзеі адбываліся адначасова, хвіліна ў хвіліну!

Зрэшты няма чаго зьдзіўляцца: усё ідзе паводле савецкага сацыялістычнага заканадаўства. Гэтая сям’я зьвярнулася ў райвыканкам з просьбай даць дазвол на пабудову каля іхняга дому новай паветкі ўзамен старой спарахнелай і гаражу. Паветку дазволілі будаваць, а гараж – не. прапанавалі зьвярнуцца тады, калі будзе машына. Як ні ўпрошвалі, як ні ўмольвалі – не дазволілі. Не ўлічылі, што ў абодвух памяшканьнях павінны быць агульная сьцяна, агульны дах, што, значыць, кладку іх трэба весьці адначасова. Хутка Мішу выклікалі ў аўтамагазін, прапанавалі ўнесьці грошы за машыну. Ён унёс і пачаў будаваць паветку з гаражом. Суседка Юля данесла “куды трэба” – вось і вынік! Вось і сустрэча новага грамадзяніна па-савецку!

Гэтага грамадзяніна будуць заўсёды суправаджаць штрафы і страх перад імі. Незадоўга перад яго прыходам на сьвет я быў сьведкам яшчэ і такога пакараньня яго бацькоў. Участковы міліцыянер аштрафаваў іх на 10 рублёў за тое, што прывезены для будоўлі жвір ссыпалі перад парканам, ад вуліцы. Яму тлумачылі, што гэта часова, каб не трымаць машыну, што жвір будзе неадкладна перакінуты за паркан. Але, як вядома, Масква сьлязам ня верыць.

А ўзяць апошнія пастановы і законы “партыі і ўраду”! Усе яны нафаршыраваныя багатым асартыментам самых розных пакараньняў – ад расстрэлаў да штрафаў. Кожны дзень зьяўляюцца новыя штрафы. Вось ня так даўно ўвялі новы, павышаны штраф за безьбілетны праезд у гарадскім транспарце: некалі быў 50 капеек, цяпер – 2 рублі. А паспрабуй прадаваць свае кветкі каля кветакавага магазіну на вуліцы Прытыцкага, атрымаеш штраф на 150 рублёў! Суседка Ніна днямі ледзь не памерла, уцякаючы адтуль ад міліцэйскай пагоні.

11 жніўня 1986 году. Як звычайна, без кансультацыі з народам, нават без абвяшчэньня ў сродках масавай інфармацыі, савецкі ўрад зноў правёў значнае павышэньне цэнаў на прадукты харчаваньня.

Так, напрыклад, кілаграм сьвінога сала каштаваў 2 р. 30 к. З 10 жніўня ён ужо каштуе 3 р. 60 к., альбо на 64 адсоткі даражэй. Каўбаса “сервілат” паднялася ў цане роўна ўдвая – з пяці з паловай да адзінаццаці рублёў за кілаграм. Дзіўна і крыўдна, што самая папулярная параўнальна недарагая з вэнджаных каўбаса, якая каштавала 2 р. 60 к., цяпер ужо падскочыла ў цане аж утрая, на яе пачапілі сярпаста-малаткастую бірку з выразьненькай цаною ў сярэдзіне: “Адзін кэгэ 7 рэ 80 кэ”.

А народ пакуль што яшчэ маўчыць. Нават не патрабуе падагнаць адпаведна зарплату. Сапраўды выхавалі новага запалоханага чалавека.

У нашым гастраноме Марыя з Вераю Рыс (сваячка М. Дубянецкага – рэд.) былі сьведкамі, як работнікі магазіну лавілі нейкага мужчыну, што вырашыў прыхапіць сёе-тое з гэтых прадуктаў дарма, бяз грошай. Ён аказаўся спрытнейшы, лаўчэй скакаў праз скрынкі, але выбег адтуль змакрэлы і парожні: растрэс увесь свой набытак. Цяпер, вядома, усе гэтыя кавалкі пусьцяць на даважкі.

Чакаецца таксама значнае павышэньне цэнаў на мяса і… зноў на сьпіртныя напіткі. А недзе ў нейкіх канцылярыях ляжаць “прынцыпы” новай, вядома, падвоенай і патроенай, аплаты за кватэры.

Вось так і жывем!..

28 жніўня 1986 году.

Тэлеграма

220030 Менск, вуліца Купалы 7, кватэра 31, Г. М. Бураўкіну

Дарагі Генадзь

Вельмі рэальна адчуваю жар і бляск твайго Залатога Поўдня Кропка Рады што ты менавіта такі Працяжнік сапраўдны паэт грамадзянін сябра чалавек Кропка Горача віншую і зычу надалей захоўваць і разьвіваць гэтую форму Кропка

Шчыра твой Міхал Дубянецкі

29 жніўня 1986 году. Нарэшце аб’явіўся клірык Генрык. І ўжо ня проста клірык, а сьвятар. Згодна з падпісаным кардыналам накіраваньнем ён прыехаў вікарыем у Менскі Кальварыйскі касьцёл.

Прыехаў і адразу ж пачаліся пакуты. Упаўнаважаны СМ БССР па справах культаў Андрэй Залескі прыняў яго вельмі холадна. Сказаў, што тут месца ксяндзу няма, адпраўляйцеся ў Гродзенскую вобласьць. Малады ксёндз адмовіўся, сказаў, што яго духоўная ўлада накірвала яго сюды, і што тут сапраўды ён патрэбны.

Ну што ж, хітра сказаў ваяўнічы атэіст, калі вы такі ўпарты, дык шукайце месца прапісацца ў Менску. Без прапіскі, паводле закону, ніхто ня можа быць дапушчаны да працы. Але папярэджваю, кажа Залескі, у Менску амаль нельга прапісацца, бо патрабуецца па 12 м2 і на тых, хто жыве ў той кватэры, куды вы хочаце пасяліцца, і на вас таксама. А дзе ў нас такія кватэры?

Пайшоў ксёндз Генрык у пагоню за жар-птушкаю… і дагнаў: знайшоў кватэру, дзе на 56 м2 жыве адна толькі старэнькая кабета. Яна з задавальненьнем прыняла бяздомнага сьвятара, дала яму сваю дамавую кнігу і пайшла з ім у міліцыю на прапіску.

Тут адбыўся цуд. Чыноўнік міліцыі, спраўдзіўшы накіраваньне і жылую плошчу, – прапісаў.

На другі ж дзень а. Генрык зьявіўся да Залескага. Ён сустрэў яго ледзь ня вокрыкам: “новага я вам нічога не скажу, трэба прапісацца!” О, як пазялянеў ён, дазнаўшыся, што немагчымае – зроблена. “Дзе?! Як?!” – зьбянтэжана паўтараў ён. Запісаў адрас таго палаца, дзе знайшлося вольнае месца… Прыйдзіце праз пару дзён, – завяршыў гаворку чыноўнік.

За гэты час Залескі нарабіў непрыемнасьцяў таму, хто прапісваючы ксяндза, не папярэдзіў яго, прапанаваў… ануляваць прапіску. Што і было на палову зроблена. Прыбеглі з міліцыі, узялі дамавую кнігу і выпісалі. Патрабавалі і пашпарт новага мінчаніна, але ён скеміў, чым гэта скончыцца, і ня даў.

Чарговы візіт да Залескага насіў ужо іншы характар: “Вас выпісалі тут, язджайце ў Гродна, я з вашым Кардыналам паразумеўся”. Генрык быў зьбіты з панталыку: “Я ж ня выпісаны з Менску, вось мой пашпарт”, – нясьмела пярэчыць ён. Але ж яго загіпнатызавалі словы “я паразумеўся з Кардыналам”. І ён паехаў у Гродна. Там нічога не атрымалася. Ён – да Кардынала. Гэты сказаў, што ён ня даў згоды на іншае месца, апроч Менску. Вярнуўся а. Генрык з Рыгі. Што рабіць. Наведаў нават у ЦК КПБ “адказнага” за рэлігійнае жыцьцё Якавенку. Той сказаў, што ня бачыць праблемы, ідзіце да Залескага. А Залескі пасьля гэтага ўзьняўся нават да “блюзьнерства” ў адрас ЦК. “Можа т. Якавенка стварыў пасаду ксяндза ў ЦК, дык няхай бярэ, а ў мяне няма тут вам нічога”.

Не адбылося і без сьпецдабрадзеяў: выклікалі туды і сказалі, што калі будзеце супрацоўнічаць з намі, тады застанецеся ў Менску. Генрык катэгарычна адмовіўся. Тады яго адпусьцілі з гэтай адмысловай установы з пагрозьліва-іранічнымі словамі: “Тады нідзе вы не ўладкуецеся на сваю … сьвятую (гм…) працу”.

За справу ўзяліся парафіяне. Вядома, я ў баку не застаюся. Наперад! Да зброі!

6 верасьня 1986 году. Уся сям’я ў зборы. Нават завіталі госьці – маладая пара знаёмых са сваім бэбі. Знаёмы даволі памяняў у апошні час свае погляды. Кінуўся, здаецца, у будызм. Лічыць, што дасканалым чалавек можа стаць толькі вызнаючы і строга выконваючы яго патрабаваньні. Каб падкрэсьліць важнасьць таго сьвету, ён “паабяцаў” мне, што вярхоўны Буда, калі палічыць патрэбным, можа “удзяліць кілька-мінутнай аўдыенцыі Яну Паўлу ІІ”. Так менавіта і сказаў. Больш яшчэ эфектным паведамленьнем было тое, што “Вярхоўны” вывучае дзейнасьць цяперашняга Пантыфіка і, “можа здарыцца так, – кажа мой малады сябра, – што калі будзе щгодна Вышэйшай мудрасьці, Пантыфікат… будзе ўведзены ў ранг Хрыста, гэта значыць аднаго з Будаў, ня самага галоўнага”.

Тут я ад яго ж даведаўся, што Хрыстос – гэта пасада і ранг, нададзеныя Ісусу, калі ён 18 гадоў (ад 15-га да 33 гадоў свайго жыцьця) вывучаў Вышэйшую Мудрасьць там, на Усходзе. “Сьляды побыту Ісуса Назарэцкага ў Індыі, на Тыбеце, ужо знойдзены. На сваёй Радзіме і вакол ён ніякага хрысьціянства не ствараў, а проста перадаваў народу тую мудрасьць, якую атрымаў у сапраўдным храме”.

Вось такі ў мяне знаёмы. Пры тым ўсё гэта мовіць безапеляцыйна, ні абвяржэньняў, ні нават нечага лягчэйшага не прымае.

Расказаў яшчэ, што днямі Палітбюро ЦК КПСС прыняло сакрэтную пастанову аблягчаць дзейнасьць Рускай праваслаўнай царквы, іншым ніякіх прывілеяў. Тое ПБ, быццам бы падзяліла “свой” народ на катэгорыі: І – вернападданыя; ІІ – рэлігійныя; ІІІ – дысідэнты. За апошнімі трэба сачыць. Сачыць таксама і за рэлігіямі, якія накіроўваюцца з-за мяжы – католікамі, баптыстамі, пяцідзясятнікамі і г. д.

15 верасьня 1986 году. Па першай усесаюзнай праграме Цэнтральнага тэлебачаньня паказалі ў рубрыцы “Палітычны тэатр” прэм’еру тэлесьпектакля “Ана не”. Літаратурны твор – іспанскі (Аўгусьціна Гонез?), тэлесьпектакль зроблены ў Францыі і быў нечым адзначаны на конкурсе ў Балгарыі.

Твор сапраўды добры – і літаратурна і тэлевізійна.

У нас, хто яго ўсхвалявана глядзеў, узьнікалі цікавыя асацыяцыі. Вось асноўная:

Пасьля страшэннай паласы генацыду ў СССР, нават пасьля сьмерці інсьпіратара яго – ворага чалавецтва Сталіна, і цяпер яшчэ такая кніга і такі фільм у СССР пра тыя злачынствы, да якіх іспанскім як да сотай галактыкі, немагчымы. Не дазволіў бы ні Хрушчоў, ні Брэжнеў, ні Андропаў, ні Чарненка. Не дазволіць і “голуб міра” Гарбачоў. Не пазачыняў жа ён шматлікія канцэнтрацыйныя лагеры, дзе пакутуюць бязьвінныя людзі нічым не лягчэй, чым у той былой франкісцкай Іспаніі. А колькі турмаў у краіне – усе поўныя! А практыка высылкі людзей у недаступныя для іншаземцаў гарады! Чаго варты адзін прыклад з выдатным нашым сучасьнікам акадэмікам Андрэем Сахаравым…

А сэнс жа названага фільму – ой як добра кладзецца на наша жыцьцё – і ленінска-сталінскай “эры” і, о, дзіва! – і хрушчоўска-гарбачоўскага перыяду!!!

Франкісцкі рэжым забраў чатырох мужчынаў у Аны не – мужа і трох сыноў. Была надзея ў яе, што апошні сын, што быў схоплены сямнаццацігадовым, сядзіць недзе ў турме. Вось няшчасная маці праз усю краіну – з поўдня на поўнач пайшла, каб хоць разок зірнуць на яго. Яна-такі дабралася да той турмы. Але тут пачула, што нядаўна яе сын ва ўзросьце пяцідзесяці гадоў памёр ад “эпідэміі” і ляжыць у брацкай магіле. І на тым яе адпусьцілі. Аднак сэрца маці рванулася і на тую “брацкую” магілу. Цераз калючы дрот яна прыпаўзла туды на каленях. Разламала сьпечаны ёю любімы пірог сынавы, паклала кавалкі яго на магілу. Паспрабаваўшы сваё печыва, што так берагла праз усю дарогу, яна вымавіла: і пірог пахне мёртвым.

Мы абменьваліся думкамі. Невясёлыя атрымаліся высновы нашыя: у СССР і турмаў значна больш, і нікога з родзічаў у іх ня пусьцяць без сьпецвыкліку. Зусім нядаўна ў адной з маіх знаёмых амаль так і было. Паехала яна ў далёкую Сібір на дазволеную сустрэчу з сынам, якога доўгія гады гнаяць то ў турмах, то ў канцлагерах. Прыехала, а там “начальнік”, вядома ж, камуніст-кадэбіст, сказаў, што не дазваляе сустрэчы, таму, што “ваш сынок не заслугоўвае такую прывілею: ён сябе кепска паводзіць і цяпер пакараны”. Заплакала маці. Яна ведае, што гэта за пакараньне – гэта хутчэй за ўсё катаваньне ў халодным вільготным карцары без гарачае стравы, праз дзень толькі кавалак хлеба і кубак вады.

Гэтая, савецкая, маці таксама везла любімы сынаў пірог. Не дастаўся ён яму. Перадачу, што яна ласкава папрасіла кадэбіста аддаць сыну, “калі ўжо можна будзе”. Не дайшоў гэты пірог да гэтага, не франкісцкага, а савецкага вязьня. Там маці сама падзяліла ўсім, хто ляжаў з яе сынам у брацкай магіле. А тут падзялілі паміж сабою адвечныя сынавы ворагі – каты-турэмшчыкі. А ў гэтай жа перадачы былі і сапраўды пірог, і мёд, і цукар, і каўбаса, і, галоўнае, цёплая шарсьцяная вопратка (“бо ён заўсёды надрыўна кашляе”).

Гарбачоў павёў павярхоўную вайну супраць карупцыі, хабару і да т. п., што назвалі “непрацоўнымі даходамі”.

Ці дойдзе чарга да тых турэмшчыкаў, што такім чынам, рабаваньнем вязьняў, абагачаюцца і вяртаюцца “героямі” і багатымі ў Еўрапейскую частку СССР.

Гэта абрыўкі навеяных тым фільмам думак.

А вось рэальнасьць сёньняшняя. Тэма: кадэбісты-рабаўнікі, расказана мне толькі ўчора.

Маладая жанчына ў тую страшэнную першую Чарнобыльскую раніцу ў Прыпяці сабралася на базарчык. Яна жыла блізка каля АЭС, а той базарчык – яшчэ бліжэй ад яе. Па дарозе ёй нехта так спакойненька не параіў туды ісьці, “бо быў жа ядзерны выкід на паверхню”. Яна ўсё-такі пайшла – усе ж ідуць. Хутка ёй стала кепска – яна была цяжарная. Праз некаторы час яе завезьлі ў Маскву і… вызвалілі ад цяжарнасьці. Прыехала яна ў сваю Прыпяць (дазвол атрымала), каб быць разам з сям’ёю. Але мужа і сына ўжо эвакуіравалі. Прыйшлі функцыянеры правяраць, што яна бярэ з сабою, “каб ня вывезла небясьпеку ў іншае месца”. Павадзілі (можа няспраўным інструментам) па дыване на падлозе і сказалі: “забруджаны”. Убачылі вялікі на сьцяне дыван і загадалі зьняць яго адтуль і пакласьці на падлогу – гэта хворай жанчыне! Самі ў гэты час стаялі! Прызналі і яго забруджаным. Сёе-тое, што было ў цэлафанавых пакетах з адзеньня, і інш. дазволілі ўзяць. Перад выездам з Прыпяці кантроль новы. Усё прайшло, апроч… замежнага дарагога першакласнага новага магнітафону. Павадзіў хлюст па ім сваім “інструментам” і загадаў здаць. Яна запатрабавала вышэйшага начальніка. Той “прыняў” шматзначны ківок свайго памочніка і пацьвердзіў распараджэньне таго, тады жанчына ўсё зразумела: яна падняла над галавою свой каштоўны магнітафон і са словамі: “ня спраўдзіцца ваша задума” з усяе сілы гахнула яго аб вялікі камень, што стаяў побач. Тыя, каго эвакуірава­лі, маўчалі. Затое тыя двое “дэзактыватары” пабялелі, ледзь не ў адзін голас крык­нулі: “Што ж вы нарабілі?”

Гэта яскравае сьведчаньне пра маральнае аблічча немалой часткі “савецкіх” чыноўнікаў: нават у такіх трагічных чарнобыльскіх абставінах ня ўпусьцяць нагоды, каб не хапнуць сабе які-небудзь “лакамы” кавалачак.