1 студзеня 1987 году. Сёлета Новы год мы думалі су- стрэць толькі ў цесным сваім сямейным коле. Аднак пад- вечар мне ці Марыі прыйшла ідэя запрасіць суседку - яна адзінокая, удава.
Значыць, паводле нашай традыцыі, трэба і ёй рыхтаваць “дзедмарозаўскі” падарунак. Падрыхтавалі, аформілі. Праз якую-небудзь гадзіну патэлефанаваў Мікола Галенка, вы- кладчык філасофіі, стары, яшчэ з ганцавіцкіх часоў, наш прыяцель. Абмяняўся са мною віншаваннямі з Новым годам, пачаў развітвацца. Я успомніў, што ў яго таксама няма дзе і няма з кім правесці сыльвестра і запрасіў яго да сябе. “Вінавата” далажыўшы жонцы: “рыхтуйся, Матулька, каля пяцёх прытуліць і шостага нябогу”.
Матуля пашырыла сваю праграму, а мне з дочкамі трэба было падумаць наконт падарунка. Зрабілі ўсё, як належыць. Падарункі гасцям, на маю думку, не павінны адрознівацца ад нашых ні знешнім выглядам, ні зместам.
Пакункі кожнаму падпісаў Дзед Мароз (я), з адпаведнымі okolicznosciowymi словамі. Афармлялі іх Галя і Ірынка.У сярэдзіне падарункаў былі таксама тэксты, прытым, галоўныя. Іх пісала Галька.
Тое, што пісалася гасцям, мы не будзем аднаўляць па памяці. А вось нашае амаль усё перада мною:
1) “Дзед Мароз віншуе гаспадара гэтае хаты з паспяховым выздараўленнем і... з тэрміновым выхадам з бальніцы (відаць, вельмі хацеў у навагоднюю ноч быць з сям’ёю і сябрамі). ДзМ”.
Словы “гаспадара гэтае хаты” выконвалі тут ролю адрасу, таму былі выдзелены каляровым фламастэрам.
2) Міхасю
дый Мурамцу кавалеру зграбнаму - гляк жывой вадзіцы водару прывабнага!
Дзед Мароз, 1987.
3) “Ручанькам шчодрым, нястомным у працы - каб смела
з Дзядулем
Марозам
вітацца!
Дзядуля. 1987”
4) “Наймаладзенькаму
кацяняці -
лапкі ды кіпцікі даглядаці!
Дзед Мароз, 1987”
У мяне пад рукою гэтыя чатыры “пасланні”. Столькі ж і адсутнічае, не лічачы чатыроз гасцявых.
Затое вось тут побач мая “Калядка”, якою павіншавалі мяне мае дзеці ў бальніцы:
Ішла баба па ляду рассыпала каляду пакацілася каляда - калядзіца ды да пана Міхала у святліцу
будзь, пане Міхале, здароў, як рыжок-бароў, май торбу грошы, жыві ў раскошы, май усяго даволі, а бяды - ніколі!
Стары год канчаем, новы зачынаем - хай усё ліхое мінецца, а ўсё добрае застанецца!
Шчадроўшчыкі", Менск, 24. 12. 86г.
Багата, як звычайна паступіла віншавальных паштовак. Цёплыя словы іх вельмі радуюць. Міжволі (а можа, і не?) звяртаеш увагу і на мастацкую вартасць паштовак: усё-такі гэта выданні-сувеніры. Усё больш мільгаюць “штампоўкі” са шматмільённых тыражоў. Арыгінальнага вельмі мала! Нават трапляюцца па некалькі аднолькавых выданняў, часта атрыманых з розных канцоў СССР.
“Рускімі тройкамі” напрыклад, шчыра павіншавалі мяне Янка Брыль і Пімен Панчанка. А вось фотакампазіцыя “Шышкі” дасланая мне з Мурманску і Мінску, “Серпантын” - з Камсамольску-на-Амуры і Мінску. З непрыемнай русафільскай вяззю даставілі мне 14-мільённы “твор” з двух беларускіх гарадоў і з Баку. Да мяне трапіла пяць “розных” сюжэтаў толькі нейкага И. Дергилева; кожны з іх размножаны па 15-20 млн. экз.! А “узоры” А. Любезнова, В. Зеленовой? Сапраўды, маштабы халтуры - савецкія, бязмежныя.
Затое зусім унікальныя выявы даслалі: ксёндз Генрык Акалатовіч з Брасла- ва на тэму “Боскае Нараджэнне”; Адам Мальдзіс - “Беларуская ліра”; Арлен Кашкурэвіч - чарговы шэдэўрык са ствараемага ім цыклу.
Паштоўкі, выдадзеныя ў Мінску, прыціснуты вульгарным цэнзарскім нумарам, напрыклад: АТ 05081, а ў заказах Міністэрства сувязі СССР цэнзар схаваны ў непатрэбнай паштоўцы даце. У некаторых нават не знойдзеш!
4 студзеня 1987 году. Патэлефанаваў з выдавецтва Лёня (Леанід Дранько- Майсюк - рэд.), папрасіў, каб Галя зайшла заўтра ў “МЛ” атрымаць ганарар за вершы з “Дня паэзіі’ 86”.
Я яшчэ гэты альманах не бачыў. Праз некалькі гадзінаў у выдавецтве давялося мне быць. Трапіў на праводзіны А. Бутэвіча ў ЦК. Там ён зойме вакантную пасля С. Законнікава пасаду загадчыка сектару мастацкай літаратуры. На “жалобнай” цырымоніі я не захацеў прысутнічаць.
У выдавецтве дастаў альманах з Галіным паэтычным дэбютам. Першыя яе пераклады з англійскай паэзіі друкаваліся ў “ЛіМе” яшчэ 5 ліпеня 1985 году. Гэта былі сем вершаў з Роберта Бёрнса. Праз 15 месяцаў убачылі свет яе уласныя беларускамоўныя творы.
Галя яшчэ не вярнулася з Інстытуту. Мы без яе цешыліся ейным поспехам. І вось з’явілася сама “імянінніца”. Мы сапраўды гатовы былі наладзіць ёй імянінны вечар. Аднак свята не атрымалася. Замест яго - поўная хата слёз і нерваў. У адным з двух надрукаваных вершаў яна ўбачыла чужую, самавольную замену аднаго слова другім, аўтарскага - рэдактарскім. Заплакала і непажадала браць сабе гэты зборнік.
Божа, колькі было выказана ёю справядлівай крыўды на варварскія адносіны ў выдавецтвах да аўтарскіх рукапісаў! “Чым выстаўляца такім чынам на ганьбу перад Чытачом, - плачучы вымавіла яна, - лепш няхай пасля маёй смерці нехта любоўна збярэ маю некранутую ні цэнзарам, ні рэдактарам спадчыну і выдасць, як зрабіў Міхась Тычына з вершамі Алы Кабаковіч».
Мы не ведалі, як супакоіць Галю, бо бачылі, што за ёю Праўда. Я толькі зазначыў, што варта яшчэ папытаць Тычыну, ці ўдалося яму аберагчы Аліны творы ад дотыку чужой шкадлівай рукі; думаю і нават упэўнены, што не ўдалося.
Мне хочацца перапісаць той твор, што прынёс у наш дом столькі прыкрасці;
Вочы
Глядзяць з аднае істоты
Два змоўцы: стары і дзіця,
І бачаць ад свету ўпотай
Не тое, на што глядзяць.
Што ж вы ўбачылі вочы,
За змрокам вей маіх - штор?
Вір, дзе д’ябал рагоча?
Студню з адбіткамі зор?..
Вы чаго шукалі, вочы?
Гэта правільны варыянт верша. У друкаваным варыянце слова “чаго” у апошнім радку ў выдавецтве перайначылі на слова “гэта”. Такой “праўкі” Галя не прыняла.
5 студзеня 1987 году. Галя па ганарар у выдавецтва не хадзіла. Вечарам была спакойная. Пра вершы ніхто з членаў сям’і і не ўспамінаў. Ускосна толькі падчас вячэры яна сказала: “Калі гэта знікнуць тыя чалавечкі, што ўсё яшчэ дагэтуль здольныя псаваць нашыя справы, наш настрой. І жыццё...”
Ад такіх разважанняў мы непрыкметна падышлі да тэмы “Андрэй Сахараў”. Ой, як часта гэтае імя гучыць у нашай кватэры! Яно ж вельмі шматграннае. Перш за ўсё гэта прыклад грамадзянскай мужнасці. Адначасна яно і эквівалент савецкай дэмакратыі. Прынамсі той псеўдадэмакратыі, супраць якой падняў свой голас Сахараў.