Што кажаш мне, паэт, а праўдзе тэй, што будзе?
Мне сэрца кроіцца ад крыўды нашых дзён!
Я бачу й добра сам: ідуць да праўды людзі,
Расьцець яе жаўнер, і шырыцца загон.
Марудна, братачка! I покуль сонца ўзыйдзе,
Дык вочы выесьць нам салоная раса,
I покуль першы дзень людзкога шчасьця прыйдзе,
Мільёны сэрц праткне гароты злой каса.
Як бачым, адкінуты, можна лічыць, завершаны твор, сэнс усяго арыгінальнага вершу. Ды які сэнс! Тут такая сімволіка, якая пакуль яшчэ пасуе і да сённяшніх часоў з якога хочаш боку. Хочаш з матэрыяльнага, а хочаш з нацыянальнага. Хочаш у Азіі - Афрыцы, хочаш у Амерыцы - Еўропе. А хочаш, дык дапасуй і да эсэсэсэра з бэсэсэрай.
Хто ж гэта так “падкараціў”? Перакладчык ці публікатар?
Тым не менш, у цэлым я ўзрадаваны фактам. Пазваніў Рагойшу, каб выка- заць сваё захапленне. Міла пагутарыў з сімпатычнай Таццянаю Вячаславаўнаю, паколькі “віноўнік” адсутнічаў.
А 16-ай гадзіне прыйшоў на сход у СП. “Выбралі” дэлегатаў ад пісьменніцкай арганізацыі на ўстаноўчы з’езд Фонду культуры. Трэба было выбраць восем чалавек, столькі ж і “зрабілі”. Кіравала Галіна Васілеўская. У выніку яна запісала (калі не зрабіла гэтага загадзя) наступных дэлегатаў: Янка Брыль, Васіль Быкаў, Анатоль Вярцінскі, Ніл Гілевіч, Арсен Ліс, Максім Лужанін, Адам Мальдзіс, Леанід Прокша.
Анатоль Вярцінскі хацеў пераблытаць карты Г. Васілеўскай. Ён спахапіўся, што сярод названых кандыдатаў няма Максіма Танка, прапанаваў вылучыць яго абавязкова, “можна замест Вярцінскага”. Пры маўклівай падтрымцы Н. Гілевіча Васілеўская “адбіла” саматужную прапанову, яна сказала, што “у Танка вельмі багата і так усякіх нагрузак”.
Цікава, навошта ўнеслі ў гэты спіс Прокшу? Пісьменнік? Дзеяч культуры?
9 красавіка 1987 году. Сёння Вячаслаў Рагойша пазваніў мне сам. Усё, што я хацеў, сказаў асабіста яму. Пагаварылі даволі доўга. Я паўтарыў яму тое, што казаў учора у СП:
Карыстаючыся “сталічнай падтрымкаю”, трэба дамагацца правесці святка- ванне 100-годдзя Алеся Гаруна хоць і са спазненнем, хоць сціпла. Абавязкова з надрукаванымі мастацка аформленымі запрашэннямі з партрэтам Юбіляра. З аглядным рэфератам-дакладам, з некалькімі выступленнямі, з мастацкім чытаннем. Людзі з задавальненнем прыйдуць.Думаю, калі добра рыхтаваць гэты вечар, дык і не варта спяшацца - усё роўна спазніліся. Цяпер задача - добра падрыхтаваць. А да такога свята можна паспець і выпусціць факсімільна “Матчын дар”. Я дапамог бы наладзіць справу.
Замыкаць гэта ў Мінску - нельга. Юбілей вернутага народу яго песняра трэба правесці хаця б па лініі Таварыства аматараў кнігі - паўсюдна!
20 красавіка 1987 году. Усе пасхальныя дні правёў у Мінску прафесар Макмілін. Побач з Вераю Рыч гэта самы відны беларусазнаўца ў Англіі - літаратуразнаўца, крытык, перакладчык. Яны з Вераю Рыч зрабілі нямала дзеля распаўсюджвання ў Англіі беларускай літаратуры, ведаў пра Беларусь. Здавалася б, што такіх людзей трэба тут на руках насіць, заахвочваць. Але гэта можа быць у нармальных людзей, у нармальных краінах, а не тут.
Не можа быць, каб я не пісаў, як дзякуючы Алесю Бажко афіцыйная Беларусь, праўдзівей БССР, адвярнулася ад абодвух гэтых англічан. Бажко паназываў іх шпіёнамі - ні больш, ні менш.
I вось цяпер Макмілін у Мінску!!! I ад яго шарахаецца мясцовае літаратуразнаў- чае начальства. Зусім не выкарысталі ягоны побыт тут, каб правесці якое-небудзь карыснае мерапрыемства ў Акадэміі ці па-за яе сценамі, каб выказаць адзнакі ўдзячнасці англічаніну за яго службу беларускай літаратуры.
Афіцыйна да Макміліна прыставілі аднаго Леаніда Казыру - і дзеля навукі і дзеля атракцыі. Астатнія альбо не ведалі пра гэты “непажаданы(!)” візіт, аль- бо ўнікалі “шкодных” сустрэчаў. Добра яшчэ, што Л. Казыра з ім. Гэта далёка не найгоршы варыянт. Леанід нават прымаў самастойна некаторыя рашэнні, звязаныя з гэтай часовай сваёй місіяй. Напрыклад, ён арганізаваў у Iнстытуце літаратуры вузкую сустрэчу супрацоўнікаў з Макмілінам, на якой прысутнічала ўсяго толькі чалавек чатыры. Адзін з кіраўнікоў асудзіў гэту незапланаваную сустрэчу. Галя засталася задаволена першым сапраўдным выпрабаваннем сваіх ведаў у англійскай мове. Ёй пашанцавала даволі доўга гаварыць з англічанінам па-англійску! Яна, паводле прапановы Леаніда Казыры, прачытала яму некалькі сваіх перакладаў з Бёрнса.
Госць ухваліў Галіны веды англійскай мовы, задаволены быў яе паэтычнымі перакладамі. Пра гэта ён казаў Леаніду.
Галя гэтую сённяшнюю сустрэчу лічыць у сваім жыцці не з апошніх.
27 красавіка 1987 году. Віцебскі абласны краязнаўчы музей даслаў па пошце афіцыйную падзяку за ўручаную іх прадстаўніку пасмяротную маску Уладзіміра Караткевіча.
5 мая 1987 году. Дзень так званага савецкага друку. У выдавецтве МЛ вывесілі, як звычайна, вялізную, на некалькі метраў у даўжыню, насценгазету. Не “дзень друку” ўшанавалі там ёю, а 15-годдзе свайго выдавецтва. За пару дзён да гэтага намеснік сакратара партбюро Леанід Левановіч звярнуўся да мяне з просьбаю даць туды okolicznsciowy артыкул
- “асноўны матэрыял”, як ён сказаў (дамовіліся на дзве машынапісныя старонкі). Я просьбу прыняў як належыць. Сапраўды маё выступление там будзе дарэчы, улічваючы, што новы дырэктар, мабыць, яшчэ не паспеў нават засвоіць маршрут ад свайго дому да выдавецтва.
У матэрыяле ўсяго недзе на дзве машынапісныя старонкі я канспектыўна выклаў гісторыю нашага змагання з цэнзу- раю, павіншаваў калектыў з некаторымі поспехамі ў гэтай справе і наогул з адлігаю ў краіне. Аднак высветлілася, што гэтым я напалохаў тых, чыім “органам” з’яўляецца газета.
Той самы Леанід Кірэевіч учора намагаўся вырваць у мяне згоду на “невялікае скарачэнне” артыкула.
- У чым справа, Леанід Кірэевіч? - пытаю я.- Атрымалася больш дзвюх старонак, замнога, - выкручваецца ён.
- Сказаў бы прама, што струсілі, - кажу я.
- Ну, лічыце як хочаце. Мы тут параіліся і вырашылі, што пару абзацаў там ёсць небяспечных нам. Трэба скараціць, - умольна просіць Леанід Кірэевіч.
Я не дазволіў скарачаць, папрасіў вярнуць мне рукапіс.
- Хай мастакі намалююць на тым месцы якую блямбу, - сказаў я, кладучы трубку.
Сёння, будучы ў выдавецтве, я зірнуў на тую дадзыбао без “асноўнага матэрыяла”. Сапраўды без яго! А між тым у мяне была нават думка, што дадуць, як я напісаў, што хоць баяцца, але ж пасаромеюцца мяне правіць. Не пасаромеліся. У “Дзень савецкага друку” нельга парушаць дысцыпліну савецкага друку!
9 мая 1987 году. З раніцы - “Яма”. А 15-ай гадзіне паехаў з М. М. (Марыяй Міхайлаўнай, жонкай - рэд.) павіншаваць Г. С. (Галіну Сяргееўну, сястру - рэд.)
Вярнуўшыся дамоў, застаў на стале новую для мяне рэлігійную літаратуру: Вялікодныя (1987 г.) пасланні Патрыярха Пімена і мітрапаліта Філарэта і першы нумар (1986 г.) штомесячнага бюлетэню Маскоўскай Патрыярхіі “Московский Церковный Вестник”.
Гэтае выданне стварае даволі прыемнае ўражанне - як сваім афармленнем, так і зместам. Шыкоўная мелаваная 240-грамовая (!?) папера, каляровы афсет, добрая вёрстка, добры друк. На васьмі яго старонках змешчана 23 фотаілюстрацыі, у тым ліку 9 шматкаляровых.
Выпуск прысвечаны 1000-годдзю Хрышчэння Русі. Адпаведна гэтаму і аформ- лены яго загаловак. Адкрываецца нумар партрэтам Св. Патрыярха Маскоўскага і ўсяе Русі і ягоным зваротам да чытачоў у сувязі з пачаткам выхаду гэтага, новага, выдання (на шасці мовах!).
Выданне носіць ярка падкрэслены экуменічны характар. Амаль усе матэрыялы адказваюць гэтай вялікай святой задачы. Але адзін з іх я чытаю з прыкрасцю. Гэта - “Адноўленае адзінства” А. Макарава, - прысвечаны 400-годдзю скаса- вання Брэсцкай уніі.
Мяне шакіруюць прыведзеныя тут словы Мітрапаліта Кіеўскага і Галіцкага Філарэта, Патрыяршага Экзарха Украіны. Ён, у прыватнасці, сказаў: “Брэсц- кая унія ставіла перад сабою яшчэ адну задачу: пазбавіць украінскі і беларускі народы, якія часова трапілі пад уладу іншаземных і іншаверных захопнікаў, іх дзедаўскай веры, парваць духоўную сувязь з адзінавернымі адзінакроўнымі братамі, што жылі ва ўмовах палітычнай свабоды, знішчыць усякую волю да барацьбы за нацыянальную незалежнасць” і г. д.!
Іншыя матэрылы выдання:
Адкрыццё Інфармацыйнага цэнтра Маскоўскай Патрыярхіі; Канферэнцыя ў Кіеве (Міжнародная, навуковая, прысвечаная 1000-годдзю); Рэлігіі свету - за новы маральны парадак у свеце; Альтэрнатыва страху. Аўтар архіепіскап Валакаламскі Піцірым; Сустрэча прадстаўнікоў Рускай Праваслаўнай Царквы і Нацыянальнага Савета Цэркваў Хрыста ЗША (3. VII. 1986); Семінар цэркваў у Савецкім Саюзе (аўтар дзіякан Ігар Эканомцаў); Да дня малітвы пра мір (адказ мітрапаліта Мінскага і Беларускага Філарэта на ліст старшыні Сакратарыята па садзейнічанні хрысціянскаму адзінству кардынала Яна Вілебрандса Св. Па- трыярху Пімену (II-1986); Маскоўская Харальная Сінагога; Будысты за мір; З жыцця Евангельскіх хрысціянаў-баптыстаў СССР; Хрысціяне Вялікабрытаніі і Ірландыі ў СССР; Новае жыццё старажытнай абіцелі. - М. Аляксандраў (пра рэстаўрацыю Данілаўскага манастыра); Да Ігумена зямлі Рускай (пра заснавальніка Троіца-Сергіевай Лаўры Сергія Раданежсккага, XIV ст.
Бюлетэнь надрукаваны ў снежні 1986 г. у Эксперыментальнай друкарні ВНИИКПП.
На 1-й яго старонцы дадзены і кароткі змест наступнага нумару. Ён таксама будзе не менш цікавы (Ленінградскія духоўныя школы; Рабін А. Шаевіч пра іудзейскую абшчыну ў Маскве; Пра Мусульманскую мірную канферэнцыю ў Баку).
10 мая 1987 году. Усё адпаведна:
5 мая (1987 г.), так званы “дзень друку” - мяне пазбаўляюць права выступіць у выдавецкай насценай газеце (!) з кароткім аглядам 15-гадовага шляху “Ма- стацкай літаратуры”. Самі ж мне заказвалі артыкул, а пасля, атрымаўшы яго, перапалохаліся яго “вастрыні”.
7 мая, так званы “дзень радыё” - Ірынцы паведамілі, што падрыхтаваная ёю радыёперадача пра палескую гаворку пад пагрозаю: у радыёкамітэце “згубілася” запісаная ёю плёнка(!). Ірынка як на бяду захварэла. Перадача патрэбная і нават стаіць у плане выпуска наступнага тыдня. Што рабіць? Выручыла сімпатычная Галя, якая і далучыла Ірынку да радыё (прывезла 6-кілаграмовы “Рэпарцёр” і перазапіс рабіўся ў нас дома).
9 мая, Дзень перамогі. На дзвярах нашага дому павесілі аб’яву: з 11 мая па 6 чэрвеня ў доме не будзе гарачае вады. Нашыя ветэраны ўжо абураюцца: “За што ваявалі! Праз месяц-другі і пазбаўляюць вады на дзесяць-пятнаццаць дзён, а цяпер - на месяц!”
10 мая. Толькі цяпер мне паведамілі, што днямі знялі з нумара матэрыял Ніла Гілевіча: “ЛіМ” збіраўся перадрукаваць з “ЛГ” яго выступление на апошнім Пленуме СП СССР.