А ў Лодзі Сам Пантыфікат гаварыў пра гэтую маю Святую Настаўніцу. Ён гаварыў яшчэ і пра цудоўную жанчыну Ванду Мальчэўскую, партрэцік якой з маленства захоўваю ў сябе з часоў шчаслівай блізкасці з Незабыўнай Матухнай Марыяй Уршуляй.
15 чэрвеня 1987 году. У адным з красавіцкіх нумароў “ТгуЬипу ludu” нядаўна я прачытаў, што цяпер адзначаецца 75-я гадавіна сербска-лужыцкай “Дамавіны”.
Пасля таго, як я пазнаёміўся з паэзіяй гэтага невялічкага славянскага народу, што спрадвеку жыве ў Германіі, пасля знаёмства з некаторымі яго прадстаўнікамі, мне ўжо ён не быў абыякавы. Хоць з некаторым спазненнем, я ўсё-такі паслаў сёння віншаванне ў Будышын - дырэктару выдавецтва “Domovina” Мэрціну Бэнадзе, цудоўнаму чалавеку, выдатнаму выдаўцу.
Дзякуючы днямі сказаным цёплым бацькоўскім словам Яна Паўла II у адрас кашубаў, я адразу ж прыгадаў лужычанаў, калегу Мэрціна, іх знамя- нальную гадавіну. I ў выніку паслаў туды ліст. Хацеў было так і напісаць, чаму нарадзілася ў мяне такая ідэя. Аднак падумаў, што, не ведаючы рэлігіі Мэрціна, не варта пакуль спасылацца на гэтага найвышэйшага іерарха Каталіцкай Царк- вы, каб не выклікаць, не дай Бог, непатрэбнай рэакцыі. Мэрцін жа можа быць і некатолік.
18 чэрвеня 1987 году. 75-годдзе Пятра Бітэля. Віншаваць яго ад СП ездзілі толькі Вячаслаў Рагойша і я. Ды фотакарэспандэнт Каляда.
Вёска, некалі мястэчка, Вішнева. Тут многія гады жыве юбіляр, тут яму і наладзілі свята. Наладзіў перш за ўсё райкам партыі - той якраз “дабрадзей”, які ў свой час люта цкаваў яго.Столькі было прамоваў і ніхто і слова не вымавіў пра тое шматгадовае цкаванне. Толькі адна маладая жанчына сказала, што “А магло б быць кніг у Пятра !ванавіча і больш”. Затое ўсе без выключэння дакучліва прыгадвалі ягоны ўзрост, не саромеючыся рабілі акцэнт на тым, што “ззаду засталося ўсё жыццё, наперадзе - трошачкі”. Адзін нават нечага пажадаў “на тыя дні, што яшчэ адпушчаны” яму.
Можна здагадацца, што ў гэтыя хвіліны тварылася на душы ў юбіляра, якія карціны прасоўваліся перад яго вачамі. Ён не мог не бачыць сярод іх і абразкоў, як мучыўся і “хітраваў” ён у лагеры, каб нелегальна займацца літаратурнымі словамі, як 30 гадоў не можа выдаць добры свой пераклад на беларускую мову шэдэўра Адама Міцкевіча “Пан Тадэвуш”, як наогул яго адмаўляліся друкаваць, як не давалі яму магчымасці працаваць згодна з атрыманай прафесіяй, як пакаралі яго амаль пажыццёвым забыццём. Колькі ж мінула юбілеяў, якіх “не заўважалі”. А гэта вось першы толькі. Горкі гэта юбілей! Мы сядзелі побач - ён і я. Так захацеў ён: “Каб не вы, не было б і гэтага майго юбілею”, - сказаў ён. “Каб вы былі, быў бы надрукаваны і “мой” “Пан Тадэвуш”, - дадаў, перавёўшы дыханне.
Рассталіся мы сумна.
Мне захацелася сустрэцца з айцом Уладзіславам Чарняўскім, адзіным на Беларусі беларускім ксяндзом. Вячаслаў жа не далей як сёння прачытаў у энцыклапедыі пра унікальныя роспісы Вішнеўскага касцёла і захацеў паглядзець на іх. I мы папрасілі юбіляра, добрага прыяцеля айца Уладзіслава, арганізаваць нам гэтую экскурсію.
Сёння свята Цела Божага і таму, нягледзячы на позні час - каля васьмі гадзінаў вечару - мы заспелі яшчэ ў касцёле імшу. Я заняў свабоднае месца на першай лаўцы. Мае спадарожнікі засталіся тоўпіцца на праходзе ледзь не на парозе. Праўда, пасля, мабыць, пазайздросціўшы мне, зрабілі тое, што і я. Так мы дачакаліся заканчэння набажэнства і прыходу да нас ксяндза Чарняўскага.
Я так доўга імкнуўся да гэтага чалавека, а сустрэўшыся з ім - расчараваўся. Не ўзрост яго мяне збянтэжыў - я ведаю даўно гэты ўзрост. Айцец Уладзіслаў проста бравіраваў перад намі сваёй антыпольскасцю. А я ж чатыры дні як мысленна пакінуў яе, маю дарагую Польшчу, дзе дух мой цэлы тыдзень лунаў каля майго любімага Папы! I духу майму было прыемна і ўтульна там сярод гэтага духоўна ўзвышанага і прыгожага народу, побач з яго вялікім сынам.
Ці мае рацыю а. Уладзіслаў? Мне нават цяжка ўявіць такое: “усе, як ён сцвярджае, апалячаныя прэлаты, дэканы і ксяндзы літаральна пераследуюць кс. Чарняўскага якраз за беларускасць. Затое яны патрабуюць ад сваіх парафіянаў, каб тыя “самі вучыліся польскай мове і вучылі ёй сваіх дзяцей”, бо ва ўсіх жа касцёлах гучыць толькі польская мова!
Вялебны айцец сказаў таксама, што ён падрыхтаваў некалькі маладых ксяндзоў-беларусаў, але ж і іх напаткаў ягоны лёс(!).
Я патрымаў у сваіх руках усе беларускія пераклады літургічных кніг, ажыцёўленыя айцом Уладзіславам на беларускую мову. На адным з іх стаяў дазвол “Nihil obsad” за подпісам ватыканскага прэлата ксяндза Кулака. Але ж гэта былі не кнігі, а рукапісы. Кнігамі так і ненаканавана было ім стаць. I тым не менш усе набажэнствы ідуць тут менавіта па гэтых тэкстах.
Некалі я бачыў прыгожы вялікі каляровы фотаздымак ксяндза Чарняўскага з Паўлам VI. У тыя часы меркавалася, што айцец Уладзіслаў будзе біскупам Беларускім. Да гэтага не дайшло. Перашкодзіла савецкая ўлада, якая пабаялася ствараць каталіцкую епархію, што так ці інакш будзе звязана са “страшным” Ватыканам. Цяпер я падумаў, ці тая гэта была кандыдатура на адзінага агуль- набеларускага біскупа? Добра, што ён за беларусізацыю каталіцтва на Беларусі.
Якраз гэтым шляхам і трэба ісці дзеля дабра і Касцёлу, і беларускасці. Але ж не раздзімаць варожасці да ўсяго польскага! Чарнасоценства ў рэлігіі, думаю, больш небяспечна, чым у палітыцы.
Развітаўшыся з а. Уладзіславам, я вырашыў сустрэцца з ім яшчэ tet-a-tet.
19 чэрвеня 1987 году. Лёня Д.-М. (Дранько-Майсюк - рэд.) заўтра едзе ў Польшчу. Забег да мяне, каб узяць ліст да Войцеха Жукроўскага. Да ліста я прыклаў не толькі выпраўленую мною сваю дырэктарскую візітку, але і “сваю” “Верную раку” Ст. Жэромскага.
Пазнаёміўшыся з маёй палёністыкаю, Лёня выказаў жаданне вучыцца ў мяне польскай мове. Я даў згоду. Калі просьба будзе ім некалі паўтораная, пачну заняткі! Была б падвойная карысць - яму і мне. Чаму - “падвойная”? Два памножыць яшчэ мінімум на два - на непазбежную карысць ад гэтае акцыі для культураў і польскай, і беларускай.
Лёня едзе з нейкай скамплектаванай у Маскве пісьменніцкай групаю. На чале яе - Юрый Сураўцаў. З беларусаў уключылі яшчэ і Святлану Алексіевіч.
Праз “Trybune ludu” я даведаўся пра эмісію ў Польшчы знакаў паштовай аплаты, прысвечаных візіту Яна Паўла II. Папрасіў Лёню прывезці мне што- небудзь з гэтай “papieskiej emisji”. Паабяцаў. Шкада толькі, што ён не філатэліст, а значыць, і цяжка яму будзе разабрацца ў філатэлістычных тонкасцях.
Аднак найвялікшае шкадаванне варта выказаць з прычыны таго, што сам я ў гэты светлы папскі час не там. Дый не толькі ў гэты! Дый не толькі там!
20 чэрвеня 1987 году. Два дні таму ў газеце “Советская культура” з’явіўся ар- тыкул Андрэя Чаркізава (А. Черкизов) пад назваю “Пра сапраўдныя каштоўнасці і ўяўных ворагаў” (О подлинных ценностях и мнимых врагах”). Гэта зноў пра так званыя гісторыка-патрыятычныя аб’яднанні накшталт “Память” - у Маскве і Навасібірску, “Отечество” - у Свярдлоўску, “Спасение” - у Ленінградзе.
Думаю, што цяпер ужо няма сумнення ў чарнасоценным характары дзейнасці і намераў гэтых ультра-патрыятычных руска-шавінісцкіх арганізацыяў. Малойчыкі з гэтых арганізацыяў празмерна заклапочаныя нібыта наяўнасцю ў СССР нейкай “сіянісцка-масонскай змовы”.
Цікава, што гасцямі і ўлюбёнымі лектарамі гэтых экстрэмісцкіх арганізацыяў, прынамсі навасібірскай і маскоўскай “Памяці”, з’яўляюцца такія таксама “арыгінальныя” людзі, як Е. Яўсееў, У. Бягун і А. Раманенка. Гэта аўтары публікацыяў - “канцэпцыяў” таго “загавару”, што палохаюць, дэзарыентуюць і раз’юшваюць блізкіх сабе па духу чытачоў і слухачоў.
Газета паведамляе, што, напрыклад, кнігу нашага земляка Уладзіміра Бягуна “Паўзучая контррэвалюцыя” ў 1975 годзе практычна цалкам перадрукаваў у сваім афіцыйным выданні лонданскі інстытут яўрэйскіх праблемаў Сусветнага яўрэйскага кангрэсу. “Атрымліваецца, - кажа А. Чаркізаў, - што такая праца стала выгаднай Захаду?”
Дакаціўся Бягун! А колькі разоў я шчыра казаў яму пра маё адмоўнае стаўленне да яго пісаніны, да яго лектарскай дзейнасці. Я не раз кідаў яму ў твар абвінавачанні, што ён ставіць знак роўнасці паміж яўрэйствам, іудаізмам і сіянізмам. Крыўдаваў, спрачаўся нават тады, калі я яму давёў гэта на той самай ягонай “кнізе”.
Трэба даведацца ў М. Гроднева, як пачувае сябе гэты “герой” дня.
21 чэрвеня 1987 году. Два гады “бушуе” па СССР дух пераменаў. Гэтыя словы не бяру ў іранічнае двухкоссе, бо сапраўды гэты дух адчуваю. Перш за ўсё ў пасмялелым друку. I бадай што больш нідзе.
Сёння выбары ў “мясцовыя Саветы народных дэпутатаў і народных суддзяў раённых (гарадскіх) народных судоў БССР”. Так менавіта белай “вывараткаю” па чырвонаму тлу і напісана ў паштоўцы-напамінку з лозунгам “Усе на выбары”.
У сваю кватэру мы атрымалі чатыры такія “запрашэнні” - на кожнага з нас. Мне добра запомніліся такія яшчэ з 1939 году. Розніца паміж тымі і гэтымі ўсё- такі ёсць: тады яны друкаваліся на шчыльнай тоўстай паперы, а можна сказаць і на тонкім кардоне, як добрыя савецкія паштоўкі, я цяпер - на тонкай паперы. Відаць, краіна ў гэтых адносінах яшчэ бяднейшая стала!
I вось цяпер, у самы разгул савецкай дэмакратыі, “выбары” амаль паўсюдна адбываюцца як і тады - з адным кандыдатам на адно дэпутацкае месца. Які сорам! Ніхто цяпер і не лічыць гэты спектакль за выбары. На іх можна ўжо і не хадзіць, але ж твой “голас” абавязкова павінен быць там. Як гэта робіцца? А вельмі проста: ідзе і галасуе за ўсіх сваіх нехта адзін з сям’і, ці адзін з камуналкі, пад’езду, дома і да т. п. Пакуль мы спалі М. М. схадзіла і за ўсіх (!) “прагала- савала” (?). Кажа, што, як і заўсёды, як і ўсім энтузіястам-“выбаршчыкам”, ёй з задавальненнем выдалі на ўсіх бюлетэні, якія яна оптам і апусціла ў урну, не паглядзеўшы, за каго і куды “галасуе”.
Вось якой якасці нашы галасы аддаюцца за савецкую ўладу! Актыўны пасіў!..
Як і заўсёды раней, на выбарчым участку “давалі” дэфіцыты. М. М. бачыла там зялёныя кубінскія апельсіны і раман Віктара Астаф’ева “Цар-рыба”...
22 чэрвеня 1987 году. Вось чаму Галя ледзь не цэлы тыдзень была з павы- шанаю тэмпературай, абыякаваю да ўсяго і да ўсіх! А, можа, і не бачыла, і не заўважала нічога і нікога вакол сябе? Яна, як цяпер я зразумеў, “даношвала” ў сабе чарговы паэтычны твор. “Нарадзіла” - і адразу вярнулася ў жыццё.
Твор - самы большы з усіх яе ранейшых, недзе каля сарака пераважна ча- тырохрадковых строф. Шэсць невялічкіх раздзельчыкаў і ўступ. Спачатку уступ меў нават сваю самастойную назву - “Паэтычная хвароба”. Вельмі характэрна! Відаць, спярша аўтарцы думалася, што складаецца твор, як і ранейшыя. Але ўжо дадзеная яму назва сведчыць, што “роды” былі незвычайнымі. I праўда! Афармленне белавіка не прынесла супакаення. Стваральная “паэтычная хвароба” шугала яшчэ некалькі дзён.
Стан паэткі можна вызначыць па першых ужо радках, дзе яна скардзіцца, што “прывід казкі... смокча сілы з душы без літасці...” і пытае сама сябе: “О, якую б замову вынайсці,/ Каб растала рухомая муць,/ Каб дазволіла ў квет зазірнуць?”
Мы хутка ўбачым, што замова такая знойдзена, паэтка зазірнула ў “квет” той шчымлівай казкі і ўбачанае перадала нам. Вось некалькі радкоў з тых лісткоў, што я застаў на сваім стале каля пішучай машынкі:
Вецер дужае, хвалі ўздымаюцца,
I блукаюць па небе агні.
Слухай, пан Акіян, досыць бавіцца,
Каханую мне вярні!
Ці замала сплаціў табе смутку я?
Быць пакорлівым сіл не стае.
Ты ж загубіш яе, танюткую,
Ты ж, няўрымслівы, зломіш яе -
Галінку маю міндалёвую...
Хіба ў моры квітнець міндалю?..
Хіба змогуць пялёстачкі кволыя