Нарэшце, Акіян аддаў яму яго Анадыямену (так называецца, дарэчы, увесь твор). Ён хіліцца над ёю, непрытомнаю, шэпча ў адчаі, што яна быццам бы “аддала яму (Акіяну) ўсё дазвання”. Але “што ж ты пакінула мне? - пытае. I раптам:
Варухнуліся веі - і ззянне,
Бы вада праз густое трысцё.
- Ах, дзівача, табе - існаванне.
Зямное маё жыццё.
Пазаўчора, у суботу, калі напісаны быў гэты твор, мы мянялі ў доме кветкі. На змену пажухлым букетам бэзу і півоняў М. М. прывезла з дачы ахапак касачоў, стакротак, язміну і... дэкаратыўнай цыбулі. Учора ж ад “Шчадрынцаў” паступіў пекны букет ружаў. Ага, а ў пярэднім пакоі стаяць у вазе галінкі ўнікальнай смарагдавай мяккае елкі.
Я падумаў і нават сказаў М. М., што варта было б без усякіх намёкаў, а шчыра прэзентаваць хоць адзін букет Галі. За “Анадыямену”! Паводле метаду “амерыканкі” - хай выбірае (раз пазбавіла нас прыемнасці ведаць, чакаць і рыхтавацца). I яна, збянтэжылася, выбрала. Не ружы, а касачы.
Сёння мы з мамай паднеслі сваёй Галінцы сапраўдны сувенір - вялізны букет казачна цудоўных касачоў. Тыя, што ёй тады спадабаліся, - жоўтыя сярэдняй развітасці ці велічыні. А гэтыя - як і не з таго сямейства кветкі. Даўжынёю недзе каля метра. Ставячы ў вялізную крыштальную вазу, мы нямала іх падразалі. Рэдкай велічыні самі кветкі. Як кажуць, “размах крылаў” - пялёсткаў іх - добрых дваццаць сантыметраў. Але перш за ўсё багаценная каляровая гама. Ну, скажам, сіні не такі ўжо рэдкі колер у гэтых кветак. Важна яшчэ, якія адценні. У нашым выпадку - незвычайна мяккія, тонкія. Прадстаўлены тут і больш рэдкі “касачоўскі” колер - ружовы. I ніяк не можа не здзівіць і не ўзрадаваць любога аматара кветак карычневы колер касачоў! Цёмны, ледзь не чорны!..
Галя - вельмі шчаслівая. А разам з ёю і ўсе мы.
Але ж гэта яшчэ не ўсё. Нам невыказна пашанцавала. Мы не толькі дасталі рэдкай прыгажосці букет, а і забяспечылі сябе пасадачным матэрыялам менавіта гэтых самых элітных раслінаў! Пачынаючы з наступнага году, мы кожны сезон будзем мець гэты цуд і ў сваім агародзе і ў сваёй кватэры!
23 чэрвеня 1987 году. Кватэра нашая не толькі расцвіла пекнымі касачамі. Цёмны яе інтэр’ер пасвятлеў ад прынесеных Iрынкаю партрэтаў маладога Язэпа Пушчы і ягонай жонкі. Гэта фынка збірае, дзе толькі можа, экспанаты для выстаўкі, якую рыхтуе іх музейнае аб’яднанне. Сёння яе ласкава прыняла Станіслава Шпакоўская-Плашчынская. Многа расказвала пра свайго Язэпа, пра яго амаль трыццацігадовы адрыў ад Радзімы - “хапун” паглынуў яго яшчэ ў 1931-м годзе і адпусціў назад толькі ў 1958-м!
Апроч партрэта, унесены ў дом першыя кнігі гэтага паэта, адзін ліст, некалькі іншых аўтографаў. Унесены і трывожны дух тых генацыдных часоў...
...Часта жонкі кідалі сваіх мужоў - “антысаветчыкаў”. Зрабіла гэта і жонка Уладзіміра Жылкі. Зрабіла жорстка, бесчалавечна: палітычны вязень Жылка ў гэты час змагаўся са сваёй смяротнай хваробаю.
Яшчэ перад арыштам Жылкі ён, ці яны з жонкаю, адвезлі маленькую да- чушку да бацькоў - у Мінску не было дзе з ёю жыць. Валодзю неўзабаве схапілі. “Вольная” жонка становіцца палюбоўніцаю энкавэдыста, канаючага мужа пазбаўляе нават маральнай падтрымкі.
Недзе пасля вайны ўжо ў адным з крымскіх санаторыяў з X. Мальцінскім і У. Мехавым пазнаёмілася нейкая асоба, якая сябе назвала “жонкаю беларускага пісьменніка Жылкі”. Была, вядома, узнагароджана шматдзённай курортнай увагай з боку гэтых кавалераў. Iхняя новая знаёмая ні разу ніколі і не заікнулася перад імі наконт сваёй дачкі, наконт сваёй сям’і. А высветлілася, што яна - жонка таго самага энкавэдыста. Жыве ў “белакаменнай”.
Хутка да Плашчынскіх, як да Жылкавых сяброў, яшчэ пры жыцці Язэпа, прыйшла маладая жанчына, папрасіла дазволу пазнаёміцца з імі, бо яна Жылкава дачка. Тут яна, вядома, дазналася, што бацька яе памёр вязнем, а маці недзе працвітае ў “другім Рыме”.
Бедалага хутка пасля гэтага пісьмова звязалася з Мальцінскім, каб удакладніць важныя для яе звесткі, аднак Хаім Iзмайлавіч катэгарычна ёй не адказаў. Не захацеў адказваць, - як сам прызнаўся Плашчынскай. “Следапыт” Iрынка збіраецца нешта рабіць і ў гэтай справе.
Сярод фынчыных трафеяў бачу праспект “Белорусский поэт Язэп Пуща в нашем крае”, г. Муром, 1982 г.”. Аздоблены вялікім партрэтам, над ім рубрыка “К 60-летию СССР”. У выхадных звестках: Ж08606, Т. 500, Муромская гор. Типография”. Выдаў “Презид. Мур. райорг-и общ-ва книголюбов и Ценра- лиз. библиотеч. система Муром. р-на». У праспекце яшчэ фотаздымкі сям’і Плашчынскіх і вокладак трох кніг Я. Пушчы. Аўтар тэксту В. Богатов цёпла расказвае аб нашым пісьменніку як аб дырэктару Чаадаеўскай СШ, пра яго “безрадостное детство”: “жил впроголодь, ходил в обносках, пас скот, работал в поле”. “Если бы не грянула В. О. революция и не открыла перед такими, как он, широкие двери в светлую жизнь”, так і надалей гібеў бы Язэп. Ёсць пра тое, як ён вучыўся ў “великого русского поэта Сергея Есенина”. Няма толькі таго, як ён трапіў у гэты край! Няма ні слоўца, ні намёку! Во, як навучыла савецкая родная дзяржава пісаць праўду, усю праўду і толькі праўду!
26 чэрвеня 1987 году. Нізка паэтычных твораў Алеся Разанава, што апуб- лікавана сёння ў штотыднёвіку “Літаратура і мастацтва” - знамянальная падзея ў гісторыі беларускай літаратуры і ў першую чаргу паэзіі. Гэта свята нашай паэзіі, свята суветнай літаратуры.
Гэтыя творы сведчаць пра нараджэнне вялікага чалавечага паэта, паэта- прарока. Аднак гэта здарылася не раптоўна, не проста сёння. Ва ўсіх Але- севых кнігах можна знайсці пасевы генія. Цяпер яны прараслі, закаласавалі. Закаласаваліся “Палётам стралы”, “Сынамі Iова”, “Кратамі”, “Дзічкаю” “Выйсцем у бязвыйсці”, “Відушчым каменем”.
Ёсць, вядома, свая гісторыя ў кожнага з гэтых новых твораў. Напрыклад, “Сыны !ова” ўжо даўно “ходзяць” па рэдактарскіх сталах розных выданняў, так і не трапіўшы раней у друк.
Пасля такога ўзлёту нашага духу ўжо нельга больш рыфмаваць баналь- шчыну!
Я не назваў яшчэ адзін твор, што надрукаваны паміж выдатным, эпахальна значным для беларусаў маналогам “Краты” і “Дзічкаю”. Гэта мініяцюра “!ван Гуговіч”, добры сам па сабе празаічны абразок, але ж ён выбіваецца з гэтага святога збору.
Сёння нехта з нашай дружнае чацвёркі да партрэта Алеся Разанава, што даўно ўжо выстаўлены ў нас за шклом кніжнай паліцы, паставіў новы букет кветак. Цяпер сталі тут чырвоныя турэцкія гваздзікі. Дагэтуль былі белыя півоні...
30 чэрвеня 1987 году. З суботы на нядзелю (27-28.06) дзяўчаты з’ездзілі на “Купалле”. Вярнуўшыся, расказвалі дзівосы.
Там быў здзейснены новы патрыятычны подзвіг беларускай моладзі, што намагаецца падтрымліваць фальклорна-этнаграфічныя традыцыі бацькоў. Гэта з аднаго боку.
Быў жа і другі бок, бок афіцыйны, савецкі, які супрацьстаяў магутнай на- роднай плыні.
Першыя былі ўзброеныя кветкамі, рытуальнымі вянкамі. Другія, так ска- заць, этнографы ў цывільным, - фотаапаратамі ў руках, на шыях і грудзях, дыктафонамі за пазухамі і, напэўна, кастэтамі, а можа, і пісталетамі ў кішэнях і падпахамі - на ўсякі выпадак.
Кожнага ўдзельніка, што выходзіў наперад для нейкае дзеі, фатаграфавалі з дзясятка фотаапаратаў, з усіх магчымых і нават маламагчымых бакоў. Вядома, для дасье.
Цяпер на ўсіх гэтых смельчакоў будзе дасье! А на каго ўжо ёсць - папоўніцца новымі звесткамі. Не паслухалі прадстаўнікоў улады, не пакінулі гэтыя самыя Строчыцы.
Перад уездам жа ў гэтую вёску купальцаў сустракаў “лятучы гарнізон” міліцыі на дзвюх машынах, у поўнай форме. Міліцыя сапраўды ўгаворвала ўсіх, хто пад’язджаў сюды з Мінска і іншых месцаў, “прасілі” вярнуцца назад. Калі гэта не дапамагло, пачалі правакаваць хлопцаў на “парушэнне грамадскага парадку”. Хлопцы не падымалі кідаемыя імі пальчаткі. Тады гэтыя, крыкнуўшы: “Вы еще пожалеете!”, раз’ехаліся. Але на змену ім, як з-пад зямлі, з’явілася процьма тых з фотаапаратамі, дыктафонамі і проста з аднымі толькі вушамі і вачамі, ды, можа, з касетамі.
Купалле ўдалося на славу, хоць і дождж імжыў. Галя свае ўражанні ад яго выказала ў новым вершы, які так і назвала: “Купалле”.
А сёння, паведаміла фынка, недзе ў нейкай афіцыйнай камсамольскай уста- нове будуць аналізаваць і ацэньваць гэтае свята, зыходзячы са сваіх крытэрыяў. Гэтаму “разбору” папярэднічала “прафіліраванне” асобных настальгічных беларусаў у “кампетэнтным” органе. “Прафілявалі” іх з падпіскай “трымаць язык за зубамі”.
Пад “прафілактыку” трапілі тыя, хто падпісваў лісты М. Гарбачову аб ра- таванні беларускасці на Беларусі, хто патрабуе ратаваць Палессе, ратаваць Дзвіну і Падзвінне.
1 ліпеня 1987 году. Такая ўжо наша газета “Вячэрні Мінск”: мы яе атрымліваем не вечарам таго дня, за які яна выходзіць, а пасля дванаццатае гадзіны наступнага дня. І ўсё-такі мы яе выпісваем і чытаем. Хоць са спазненнем, а нейкая ўсе-такі “гарадская” інфармацыя ў ёй ёсць. І часам нават праўдзівая!
Вось у мяне ў руках “свежая”, учарашняя “Вячорка” (АТО 3295). “Калі будзе гарачая вада?” – пытаецца яна “вуснамі” свайго ўсяведнага Антона Вячоркіна. Аднак з двухсот радкоў тэксту, што прычэплены да гэтага пытання-загалоўка, адказу ніхто не знойдзе ні на пытанні пра тую ваду, што цячэ з кранаў, ні пра тую, што цячэ ў кватэры праз дзіравы дах і столі.
Наконт гэтай апошняй, дажджавой, вады жыхарам дому №160, што на вуліцы Убарэвіча, у ЖЭС №35 Заводскага раёну заўсёды адказваюць: “У нашым ЖЭС такіх дамоў 25. І ўсе адразу адрамантаваць мы не можам”.
Затое ў ЖЭС №58 Ленінскага раёну заўсёды абяцаюць: “Зробім у бліжэйшы час”. Абяцанкі ўсё даюцца, а тазікі вадою ўсё напаўняюцца і напаўняюцца…
Найгорш справы з уключэннем і адключэннем гарачае вады. З масы паведамленняў-скаргаў на конт гэтага мне “імпануе” вось такое, якое з’яўляецца тыповым і для майго прыстанку: “19 мая ў нас вывесілі аб’яву аб адключэнні гарачай вады з 2 па 29 чэрвеня. Аднак без усякага папярэджання адключылі ваду ўжо 21 мая. І мы ўпэўнены, што гарачае вады не будзе ўсё лета, як гэта было апошнія 4 гады запар”.
Характэрная рыса гэтага сацыялізму: як толькі нешта сапсавалася, дык гэта ўжо на доўгія гады. А псуецца тут амаль усё і амаль бясконца.
2 ліпеня 1987 году. Вярнуўся Лёня (Леанід Дранько-Майсюк – рэд.) з Польшчы. Вечар правёў у нашай сям’і. Усім нам надзвычай было прыемна з гэтым разумным, сімпатычным, мілым маладым інтэлігентам. Адчуваю, што ён таксама пайшоў ад нас задаволены.
Натую, каб не страціць такую немалаважную звестку, якая прыгадалася мне цяпер.
У канцы мая “ідэолагі” з ЦК КП Беларусі сфабрыкавалі запіску “наверх” пад прыкладнаю назваю “Аб неадкладных мерах па паляпшэнні кіраўніцтва маладзёжнымі аматарскімі аб’яднаннямі ў рэспубліцы”. Дакумент шматслоўны, каля 8-мі старонак машынапіснага, вядома ж, рускамоўнага тэксту.
Якіх толькі папрокаў у адрас моладзі не кідаюць гэтыя чужыя ёй дзядзькі! І што яна настварала падазроных экстрэмісцкіх груп тыпу “рокеры”, “волнисты”, “металісты”, “панкі”, “фанаты”. Асабліва гэта палохае сваімі маштабамі ў такіх гарадах, як Гомель, Гродна, Магілёў, Мінск, Орша.
Некаторыя ж з гэтых гарадоў дапусцілі яшчэ больш небяспечныя маладзёжныя аб’яднанні – палітычнага характару. Тут маецца на ўвазе “нацыянальны” ці нават страшны “нацыяналістычны” ухіл. Маланкі “дзядзькаў” шпурляюцца ў Мінскую “Талаку” і яе гомельскую цёзку, у гродзенскую “Паходню”. Аўтары гэтага афіцыйнага даносу вельмі незадаволены праведзеным гэтымі арганізацыямі водным ралі па Дзвіне 29 красавіка г.г. Гэта была, як мне вядома, выдатная патрыятычная акцыя, накіраваная на тое, каб узняць беларускае і латышскае насельніцтва супраць затаплення вялікіх плошчаў пад вадасховішчам праектуемай ГЭС.
Аўтары ж гэтага дакументу скуголяць, што натхніцелі ралі мелі на мэце распаліць нацыяналістычныя настроі сярод моладзі. Ёсць у запісцы вельмі непрыемны “партыі і ўраду” факт. Яго назвалі, каб, сказіўшы, апраўдацца: 7 красавіка прадстаўнікі савецкай улады забілі 26-гадовага гімнаста з Гродненскага фізічна-аздараўленчага камбіната – А. І. Каржылава. Заднім чыслом цяпер на яго навешваюць нейкія злачынствы. Матыў забойства – “попытка к бегству” (!!!). Далей нават паведамляецца, што магілёўскія “металісты” 24.IV і гомельскія “металісты” 15.V (дзень нараджэння забітага) правялі “Дзень помсты за бязвінна загінуўшага героя”. Прадугледжваецца ў сувязі з усім гэтым шэраг падкупальных, драконаўскіх, лазутна-шпіёнскіх і нават штрэйкбрэхераўскіх мер. Усё згадзіцца дзеля выратавання “марксісцка-ленінскай ідэалогіі”.
5 ліпеня 1987 году. Доўга шукаў прычыны свайго нечаканага ўзбуджэння, хвалявання. Аж нарэшце разабраўся, у чым справа. Гэта з радыёдынаміка няспынна даносяцца да маіх вушэй нейкія грубыя выкрыкі. Прыслухаўся і чую – нейкі дэбіл лае рэлігію, веру ў Бога, асабліва не шкадуе сліны на каталіцкую царкву і яе іерархаў. Падыходжу бліжэй. Якраз гэты чырвоны гебельс накінуўся на Яго Святасць Яна Паўла ІІ, пасля на польскае духавенства. Пропаведзі многіх названых ім ксяндзоў параўнаў з гебельсавай прапагандай.
– Мабыць, ён, – кажа Галя, – пачуў, што ты яго назваў гебельсам і ў такім стылі вырашыў адпомсціць табе.
І цяпер я пераканаўся ў слушнасці маёй ацэнкі гэтага шаленца. У канцы перадачы паведамілі, што выступаў кандыдат філасофскіх (чытай: “малпіных”) навук нейкі Казімір Канстанцінавіч Койда (?).