Перш за ўсё прапануецца прыняць пастанову (мабыць, сапраўдную? так і паверым!) “в год, предшествующий юбилею”. Цікава, ці многа чаго можна паспець за год?! Хіба што абысціся без манументальнага ўвекавечвання!
“Але ўжо цяпер, – шчодра вяшчае тое Бюро, – неабходна даць канкрэтныя даручэнні адпаведным міністэрствам і ведамствам рэспублікі”.
Вось гэтыя “даручэнні”:
“1. В течение 1985 – 1987 гг. провести дополнительный поиск материалов и документов о Скорине в архивах и библиотеках СССР, ГДР, Польши, Чехословакии и других стран.
2. Госкомиздату БССР обеспечить переиздание оригинальных работ Ф. Скорины, а также лучших научных и научно-популярных трудов о его деятельности и творческом наследии. В 1985 – 1990 гг. издать альбом, буклет, посвященные Франциску Скорине.
3. Провести в 1988 – 1990 гг. республиканский конкурс на лучшее воплощение образа Франциска Скорины средствами искусства.
4. Белгоскино выпустить короткометражный фильм об истории белорусского книгопечатания, начатого Франциском Скориной.
5. Министерству местной промышленности БССР к 1990 году изготовить юбилейную медаль и другие памятные сувениры, а Министерству связи – издать в 1987 – 1990 гг. почтовые открытки, марки, конверты, подготовить юбилейный календарный штемпель.
6. Министерству культуры БССР до 1985 г. рассмотреть вопрос о создании в республике музея книги”.
І што ж у выніку гэтага “мудрого руководства и неустанной заботы” мы атрымалі?
Кнігу прадмоў і пасляслоўяў Юбіляра.
Некалькі выданняў пра Яго дзейнасць.
Адзін альбом і адзін буклет (!!!).
Адзін кароткаметражны фільмік-панегірык пра росквіт у БССР выдавецкай справы (!).
Адзін памятны медаль (!!!), некалькі безназоўных сувеніраў – мабыць, накшталт кніжных закладак.
Адну паштоўку (!!!).
Адну марку (!!!).
Адзін (!!!) канверт.
Вось і “непасрэдны” ўклад “партии и правительства” ва ўшанаванне генія Скарыны! А другая такая ж зручная магчымасць будзе толькі праз… 500 гадоў!
Пра конкурс я не забыў. Але ж мастакі будуць “увасабляць вобраз Ф.С. сродкамі мастацтва” незалежна ад якой бы там ні было пастановы. Нават, калі б забаранялі “ўвасабляць”! А забараняць яны ой як спрытна ўмеюць! Нават у гэтай пастанове-“запісцы” яны чорным па белым забаранілі, лічы, самае галоўнае. Яны не пасаромеліся гэты свой дакумент завяршыць вялізным абзацам-табу наступнага сэнсу:
“Отделы ЦК КПБ считали бы целесообразным воздержаться от:
– учреждения Государственной премии БССР имени Франциска Скорины в области истории и культуры, поскольку существующая в республике система Госпремий дает полный простор для поощрения достижений в этой области;
– присвоения имени Ф. Скорины улицам, школам, высшим и средним специальным учебным заведениям и др.”.
Здаецца, аддзелы раяць Бюро ЦК “устрымацца” і ад узвядзення помнікаў Юбіляру, паколькі ўжо адзін ёсць. Аддзелы “раяць”, Бюро прымае гэтую “параду” і ператварае яе ў загад.
Ну што ж, будзем “раіць” і мы! ЦК ж пусціў вялікую справу на самацёк. Ні разу не правяралася выкананне і гэтага жалю вартага мізеру. У нас гатовы грунтоўны праект праграмы ўшанавання свайго вялікага гуманіста.
19 красавіка 1988 года. Сустрэча з начальнікам Галоўліту БССР, з обер-цэнзарам Беларусі Аляксандрам Маркевічам. Дамоўленасць пра гэтае спатканне была ў нас яшчэ ў пачатку красавіка. Мэта “акцыі” – ад імя грамадскасці (Гісторыка-мемарыяльная камісія Беларускага Фонду Культуры) паставіць пытанне аб тэрміновай адмене забароны на творы беларускай літаратуры, накладзенай савецкай цэнзураю.
Мы сядзелі ў вялікім няўтульным яго кабінеце, у якім, відаць, ніколі нічога не мянялася, апрача самога гаспадара. Адлік гэтага “ніколі” трэба весці недзе з 1940-х гадоў, ад моманту засялення цэнзарамі гэтага будынка на вуліцы В.Валадарскага (чытай: Чэкісцкай1).
Старая грувасткая мэбля, і той няшмат, голыя сцены – толькі з Леніным над галавою адзінага туташняга насельніка. Акрамя начальніцкага стала-гары ў вочы кідаецца яшчэ “букет” – адзінае ўпрыгожанне кабінета (партрэт правадыра не цягне на гэта). Ён стаіць у высокай керамічнай вазе на высокім танканогім квадратным століку і ўяўляе сабой некалькі доўгіх кляновых галін з мноствам жоўтых вялікіх лістоў на іх. Мажны гаспадар, відаць, толькі і прызнае ўсё прыкметнае, усё вялікае.
Ён доўга адцягваў мяне ад маёй місіі мноствам пытанняў пра маё здароўе (добра ведаючы, што сам з’яўляецца першапрычынай яго), парадамі, як лячыцца, расказамі пра колішні свой інфаркт (гэта, мабыць, каб аслабіць сваю віну перада мною).
За дзве гадзіны ў кабінет ніхто не зайшоў – напэўна, сакратарка атрымала загад не пушчаць.
Мне мала што пашэнціла выцягнуць з гэтага “мяккага”, “тактоўнага” чалавека. Вядома, я і не разлічваў на тое, што ён мне выкрые свае сакрэты, на якіх трымаецца гэтая служба, свае метады і “плён”. Ён і перад Цэка не раскрыецца! Хіба што перад “органамі”!
Мне важна было звярнуць яго ўвагу на тое, што шырокая грамадскасць заклапочана наяўнасцю забароненых твораў і, карыстаючыся дараванымі ёй “дэмакратыяй” і “галоснасцю”, хацела б скончыць з гэтай ненармальнай з’яваю. Думаю, што гэта мне ўдалося. А. Маркевіч мне сказаў, што па яго лініі забаронена 281 кніга. Усе яны захоўваюцца ў 4-х спецфондах – у Дзяржаўнай бібліятэцы БССР імя В. І. Леніна, у бібліятэках АН БССР, Белдзяржуніверсітэта, Міністэрства замежных спраў. Далей, паводле каманды з Масквы ў іх была таксама, як і ў Маскве, створана камісія па зняццю накладзенай некалі забароны на асобныя кнігі. У камісію ўваходзілі прадстаўнікі Дзяржвыда, Акадэміі Навук, Галоўліта і... у выніку 163 кнігі з 281 перададзены ўжо ў адкрытыя бібліятэчныя фонды. Эмігранцкай літаратурай займаюцца ў Маскве. Тут нават не ведаюць, хто такая Н. Арсеньнева.
Паўстае мноства пытанняў. Іх мусова трэба падняць і высветліць “галосна”, праз друк.
29 красавіка 1988 года. Актывістка дамкаму прынесла талоны на цукар. На май і чэрвень. Сказала, што будуць “выдаваць” па 1,5 кг на спажыўца. Незабыўныя дакументы гэтыя “талоны”. Надрукаваны на кепскай мяккай паперы. Каб не было, мабыць, падробкі іх (!?), зроблены “звышразумныя” захады: на кожны месяц друкавалася асобным колерам і штэмплявалася асобным штэмпелем. Май, як і павінен быць у камуністычнай прапагандзе – чырвоны, чэрвень – жаўтаваты. Майскі штэмпель – эліпс з тэкстам: “Управление торговли г. Минск. Центральный райпищеторг”. Чэрвеньскі выглядае прасцейшым – прамавугольнік. І “тэксту” на ім менш: “Центральный райпищеторг г. Минск”. “Центральный райпищеторг” на абодвух “серыях” набраны вялікімі літарамі. Усё астатняе – малымі. Памер гэтых “асігнацый” – 70 мм х 50 мм; рамка для “тэксту” – 55 мм х 40 мм.
Апісанне гэтых дакументаў стагоддзя будзе няпоўным, калі не сказаць пра сарамлівую дэзінфармацыю, закладзеную ў іх. І ў гэтых талонах і красавіцкіх таксама (здаецца, былі надрукаваны зялёным) не сказана, што гэта такое. Не напісана, што гэта карткі на цукар, як і не напісана, па колькі яго дадуць. Напісана толькі на вонкавым баку назва месяца і вялікімі літарамі праз увесь талон выведзена слова “Приглашение”.
Гэта называецца, схавалі свае “временные трудности” і ад “класавага ворага” і ад будучых пакаленняў!
Вядома, што нормы на цукар уведзены ў сувязі з тым, што пасля рэзкага абмежавання Гарбачовым выпуску і продажу гарэлкі яе сталі больш вырабляць самагонна. На самагонку пайшлі ледзь не ўсе дзяржаўныя запасы цукру! Талонамі ратуюць дзяржаву ад магчымых цукровых бунтаў.
Між тым учора мне паведамілі, што выпрабаваная выратавальніца савецкага дзяржаўнага бюджэту – гарэлка – з першых дзён гэтага мая паўсюдна вяртаецца зноў на сваё ганаровае месца. І ў ранейшых аб’ёмах!
Вось цана сацыялістычнага “гаспадарання”, таварыш Гарбачоў! Няўжо ты яшчэ верыш у эфектыўнасць гэтага эканамічнага гвалту?
8 мая 1988 года, пярэдадзень Дня Перамогі, перамогі над гітлераўскім фашызмам у 1945 годзе. Вельмі шкада, што адначасна тады ж не быў пакараны і сталінскі фашызм. Яны адзін аднаго вартыя. Нават гэты другі чалавецтву, асабліва той яго частцы, якой накінута назва CССР, прынёс гора больш чым першы, заходні варыянт людаедства. Дзякуючы М. С. Гарбачову, змаганне з гэтай страшэннай з’яваю мы перанеслі цяпер у сродкі масавай інфармацыі. І не толькі аплакваем свае ахвяры, але ж даем па зубах адкрытым сталіністам, а галоўнае – выкарчоўваем гэту плынь. У выніку мы амаль цалкам павярнулі грамадскую думку ў натуральнае рэчышча. Лепш сказаць не павярнулі, а ўзгадавалі, нарадзілі грамадскую думку. Яе ж дагэтуль зусім не было: можна было думаць толькі “па-партыйнаму”. А ўсё, што не стасавалася з гэтым крэтынізмам, публічна асуджалася і знішчалася.
Вядома, інакш таталітарызм не быў бы таталітарызмам. Нам таксама не падабаюцца контратакі рэаніматараў сталінізму накшталт таго самага “Майн кампф’а” Ніны Андрэевай. Аднак мы не падхопім іх прыклад забароны іншадумства. Хай сабе выказваюцца, пакуль не пачнуць гучна прапагандаваць і зноў прымяняць на практыцы гвалт. Мы ж таксама толькі выказваемся. Выказваемся і забараняем тэрор. Нават у адносінах да тых, хто тэрарызаваў нас усе папярэднія гады.
Сёння, напрыклад, я прачытаў апублікаваны ў сёлетнім красавіцкім “Огоньку” фрагмент успамінаў Георгія Жжонава пра яго лагернае жыццё. Гэта яскравы дакумент…
3 чэрвеня 1988 года. Трэці дзень знаходжуся ў бальніцы. У той самай, т.зв. рэспубліканскай. І паверх той самы, і нават палата тая – 406. Праўда, насельнікі новыя – застаў двойчы Героя Савецкага Саюза Кузняцова Мікалая Аляксеевіча, палкоўніка ў адстаўцы і поўнага кавалера ордэна Славы – Красючэнку Фёдара Паўлавіча. Гэты, значыць, не палкоўнік, але таксама вайсковы пенсіянер. Абодва пенсіянеры “саюзнага значэння”. Гэта з-за ўзнагарод. Атрымліваюць, як яны пахваліліся, “добра” – першы 300, другі 250 рублёў у месяц. Праз хвілін якіх-небудзь дзесяць “палкоўнік” паскардзіўся, што мог бы быць і генералам. Але ж не дагадзіў генерал-палкоўніку Іллюшэнку, і той ануляваў прадстаўленне.
Я пацікавіўся наконт прычыны і пачуў наступнае.
– Гарэў Кіеў. Прыбягае да мяне Іллюшэнка і: “Маць-перамаць, ты чаму сядзіш і любуешся пажарам?!”
– А я таксама матам “выказаўся”, сказаў: “Чакаю вашае каманды. Як жа я без каманды буду прымаць рашэнне?” Вось з тых пор ён мяне і неўзлюбіў.
Вось які перада мной “палкоўнік”! Малайчына Іллюшэнка! Прынамсі, тады…
Гэты “палкоўнік” учора выпісаўся. Прыйшоў на яго месца другі хворы – Герой Савецкага Саюза, палкоўнік у адстаўцы (ці ў запасе) Зотаў В. А.
Да яго хутка прыйшла жонка. “А дзе “Звязда”, – пытае ён у жонкі. Я падумаў, што ў іх там газета “Звязда”. Сёння яе не чытаў і таму спытаў: “Гэта ў вас “Красная звезда” ці “Звязда”? Ён: “Якая яшчэ “Звязда”?” Я: “Як, вы і не ведаеце, што ў нас ёсць газета “Звязда”?” Ён: “Ведаю. Нават ведаю, што яна друкуецца па-беларуску. Але ж мы тут пра залатую, геройскую “звязду”.