Язон у цара Калхiды
На досвiтку арганаўты прачнулiся i пачалi раiцца, што iм рабiць. Асцярожны Язон парашыў: усiм заставацца на караблi i чакаць, а самому з сынамi Фрыкса i яшчэ двума арганаўтамi iсцi ў палац Ээта - разведаць: цi не згодзiцца цар добраахвотна аддаць руно. I вось Язон разам з сынамi Фрыкса, з Тэламонам i Аўгiясам выправiўся да цара Калхiды Ээта. Па дарозе ў горад яны трапiлi ў вялiкi сад, дзе на кожным дрэве вiсеў на ланцугу мярцвяк, укручаны ў шкуру вала. Яны жахнулiся. Але гэта быў звычайны калхiдскi могiльнiк - так хавалi колхi сваiх мужчын, жанчын жа яны закопвалi ў зямлю.
Калi арганаўты ўвайшлi ў горад, густы туман апусцiўся на зямлю, так што за тры крокi нельга было распазнаць сустрэчнага. Гэта заступнiца Гера схавала ад вачэй колхаў прышэльцаў, каб яны без перашкод дайшлi да палаца Ээта. Тут туман развеяўся, i яны ўбачылi царскi палац з высокiмi вежамi, з шырокiмi варотамi, якiя вялi ў вялiкi чатырохкутны двор. У кутках яго бiлi чатыры фантаны. З аднаго струменем лiлося малако, з другога - вiно, з трэцяга - духмяны кветачны алей, з чацвёртага - сцюдзёная празрыстая вада. Пасярэдзiне быў вiнаграднiк. Двор акружалi чатыры палацы. У самым вялiкiм i прыгожым жыў Ээт са сваёй жонкай, а ў астатнiх трох - яго сын Апсiрт i дочкi Халкiопа i Медэя.
Зачараваныя гэтай прыгажосцю i багаццем, Язон i яго таварышы спынiлiся каля аднаго з палацаў i моўчкi азiралiся па баках. У гэты час адчынiлiся высокiя дзверы, i ў двор выйшла дзяўчына ў доўгiм чорным адзеннi. Гэта была Медэя, малодшая дачка Ээта. Убачыўшы незнаёмцаў каля сваiх дзвярэй, яна спалохалася i закрычала. На крык выбегла з палаца яе сястра Халкiопа, жонка забiтага Фрыкса. Сыны Фрыкса кiнулiся да мацi, i яна з плачам абняла iх. Яны расказалi Халкiопе, чаму вярнулiся ў Калхiду, i паказалi ёй на сваiх спадарожнiкаў. Язон прывiтаў Халкiопу i папрасiў, каб яна памагла iм. Медэя стаяла збоку i не ўдзельнiчала ў размове, але яе чорныя вочы не адрывалiся ад твару Язона, i тайная пяшчота да гэтага чужога чалавека раптам ахапiла яе з незразумелаю сiлай.
Мiж тым цар, даведаўшыся, што прыехалi ўнукi i з iмi нейкiя чужаземцы, прыслаў слугу паклiкаць усiх да сябе.
Са страхам увайшлi арганаўты ў вялiкi палац, не ведаючы, што iх чакае.
У вялiкай прыгожай зале за сталом на пазалочаным крэсле, пакрытым звярынай шкурай, сядзеў цар Калхiды i абедаў. Ён сустрэў арганаўтаў няветлiва, ледзь кiўнуў галавой i сказаў:
- Будзьце гасцямi, калi прыйшлi. - I, нахмурыўшыся, спытаў у старэйшага сына Фрыкса: - Што прымусiла вас вярнуцца?
Юнак расказаў пра караблекрушэнне i пра тое, як яго i братоў выратавалi арганаўты, якiя плылi ў Калхiду.
- Чаго? - было кароткае пытанне.
Сын Фрыкса збянтэжыўся, паказаў на Язона i назваў яго iмя:
- Цар Iолка загадаў яму раздабыць залатое руно, якое пакiнуў у цябе мой бацька.
- Выдумкi! - грымнуў у адказ Ээт. - Я вас бачу наскрозь, дзецi элiнскага беглага царэвiча! Вы знайшлi сабе абаронцу сярод сваiх родзiчаў i вярнулiся, каб адабраць у мяне царства! Вы прывялi сюды гэтых воiнаў i пасадзiлi за мой стол, як гасцей, каб я не мог забiць iх! Прэч адсюль, пакуль вы жывыя, пакуль я не загадаў схапiць вас усiх да аднаго!
Запальчывы Тэламон усхапiўся са свайго месца i закрычаў:
- Не смей зневажаць нас, варвар*!
* Варвар - варварамi старажытныя грэкi i рымляне называлi ўсiх чужаземцаў.
Але Язон спынiў яго дужаю рукою, выйшаў з-за стала i сказаў цару спакойна:
- Мы праплылi тры моры, мiнулi шмат краiн. Нас прасiлi застацца жыць на Лемнасе; мы перамаглi бебрыкаў; мы знiшчылi велiканаў з Мядзведжай гары. Калi б нам патрэбна была зямля, навошта нам было плыць так далёка? Не хвалюйся, нам не патрэбна тваё царства. Мы прыплылi сюды па залатое руно. Але мы не жабракi i не разбойнiкi. Мы ўмеем трымаць зброю ў руках i гатовы паслужыць табе за руно. Калi ў цябе ёсць ворагi, пашлi нас бiцца з iмi. Клянуся, мы зможам заваяваць залатое руно.
Цар задумлiва слухаў Язона. Ён прыкiдваў: схапiць Язона сiлай зараз жа цi загубiць хiтрасцю?
Потым сказаў:
- Сваiх ворагаў я забiваю сам, мне не патрэбна дапамога чужаземцаў. Я зусiм не даражу залатым руном i мог бы падарыць яго табе, ды баюся гэтым падарункам варвара пакрыўдзiць смелых падарожнiкаў. Я дам табе магчымасць зарабiць руно. У мяне ёсць два прыгожыя i магутныя валы - мне падарыў iх божы майстар Гефест, i ёсць пустое поле, дзе нiчога не расце. Запражы маiх валоў, узары гэтае поле, засей яго, i, калi поле зарунее, ты атрымаеш тое, што табе належыць.
Язон здзiвiўся такому простаму даручэнню i падумаў, цi няма тут якога каварства.
Ээт усмiхнуўся:
- Бачу я, ты лiчыш гэту работу простай i ганебнай для сябе. Дарэмна! Гэтая работа вельмi цяжкая, не кожны выканае яе. Я не ведаю, герой, цi хопiць у цябе сiлы справiцца з ёю.
I ён так паглядзеў на Язона, што арганаўт задрыжаў i зразумеў, што работа не такая простая, як яму здалося спачатку.
- Iдзi цяпер на свой карабель, - гаварыў далей Ээт, - раскажы таварышам, якi мiласцiвы да вас цар Калхiды. Заўтра ранiцай прыходзь на той бераг, на поле Арэса. Валы пасуцца там каля ракi. Я прыеду i прывязу табе насенне.
Язон развiтаўся з царом, i арганаўты пайшлi. Калi яны праходзiлi па двары, Язона спынiла старая - служанка Медэi:
- Мая гаспадыня просiць цябе прыйсцi зараз у храм Гекаты. Яна будзе чакаць цябе там. Спяшайся, бо жыццё тваё i тваiх таварышаў у небяспецы.
Язон загадаў Тэламону i Аўгiясу вярнуцца на карабель i чакаць яго там, а сам узяў за праваднiка сына Фрыкса i падаўся ў храм Гекаты.
Чараўнiца Медэя
Храм Гекаты, багiнi зданяў i жахаў, знаходзiўся за горадам, у гаi на пагорку. Там стаяла статуя, якая мела тры твары - у знак таго, што багiнi падуладны неба, зямля i падземнае царства.
У гаi бадзялiся сабакi, прысвечаныя Гекаце, жаласна бляялi ў траве чорныя ягняты, падрыхтаваныя для ахвяраў багiнi.
Калi Язон, пакiнуўшы свайго юнага спадарожнiка, зайшоў у гай Гекаты, Медэя выйшла яму насустрач i сказала:
- Я дачка Ээта, Медэя. Я служу Гекаце i ведаю шмат такога, чаго не ведаюць людзi. Я магу ажывiць забiтага i зрабiць старога маладым. Магу прынесцi ў дом няшчасце, наслаць страх i тугу на чалавека, пазбавiць яго спакою. Сам цар, мой бацька, баiцца мяне. Але табе я не жадаю зла. Слухай! Цар задаў табе страшную задачу. Валы, на якiх ты павiнен узараць поле, насенне для пасеву i само поле - не простыя. У валоў гэтых медныя ногi, агонь вылятае з пашчы - гэта валы бога Сонца. Шалёныя яны, i звычайнаму чалавеку не справiцца з iмi. Замест насення цар дасць табе зубы дракона. Калi ты пасееш iх на полi Арэса, там вырастуць воiны без лiку i заб'юць вас усiх.
Так гаварыла Медэя i пазiрала на Язона з жалем.
Язон апусцiў галаву:
- Ну што ж... Адступаць няма куды. Мяне чакае пагiбель. Але людзi не назавуць мяне баязлiўцам.
Медэя сказала:
- Я не хачу тваёй пагiбелi. Не ведаю чаму - мне шкада цябе, чужаземец! Мне хочацца выратаваць цябе!
- Тады памажы нам, калi ты можаш! - усклiкнуў Язон. - Памажы здабыць залатое руно, i я праслаўлю цябе па ўсёй Эладзе. За трыма марамi, далёка адсюль, мы будзем з удзячнасцю паўтараць тваё iмя.
Тады чараўнiца дала яму ракавiну з цёмнай маззю i сказала:
- Недалёка адсюль, у гарах, да скалы над морам прыкаваны тытан Праметэй. Ён выкраў у багоў iскру боскага агню i падарыў людзям. За гэта багi жорстка пакаралi яго. Кожны дзень прылятае арол i дзяўбе яго печань. Кроў капае з раны на скалу i на пясок каля мора. На пяску, палiтым крывёю Праметэя, вырастае дзiкая i страшная кветка. З чорнага кораня гэтай кветкi я здабыла чарадзейны сок i прыгатавала гэтую мазь. Вазьмi яе. Апоўначы апранiся ў чорнае, iдзi да ракi, пакупайся ў цiхай вадзе, а ранiцай натры гэтай маззю ўсё сваё цела, i яно зробiцца дужым i непаражальным, i агонь з пашчаў валоў не пашкодзiць табе. Змаж таксама ўсю сваю зброю - меч, i кап'ё, i шчыт. Гэта мазь дае сiлу на адзiн толькi дзень. Але ў цябе хопiць часу, каб выканаць усё, што патрабуе цар. Калi з зубоў дракона, якiя ты пасееш на полi, вырастуць узброеныя людзi, шпурнi адразу ж у iх каменем. Яны не ўбачаць, хто гэта зрабiў, падумаюць адзiн на аднаго, пачнуць бiцца мiж сабою - i ты зможаш адзiн пазабiваць iх усiх. Цяпер iдзi, жадаю табе ўдачы. Але калi ты возьмеш залатое руно, паедзеш адсюль i будзеш шчаслiва жыць на сваёй радзiме, не забывай мяне. Абяцай, што ты мяне не забудзеш!
Яна глядзела на Язона з любоўю i здалася яму ў гэту хвiлiну такой добрай i прыгожай, што ён пачаў прасiць яе:
- Паедзем са мною. Я вазьму цябе на "Арго", звязу ад твайго лiхога бацькi, i ты будзеш маёй жонкаю i царыцай у Iолку.
Медэя маўчала i круцiла галавою, хоць словы Язона i радавалi яе.
Доўга стаялi яны разам у гаi Гекаты i пазiралi адно на аднаго.
Сонца пачало хiлiцца да захаду, i Язону пара было вяртацца на карабель.
- Заўтра, калi цар аддасць мне залатое руно, я папрашу яго адпусцiць цябе са мною, - сказаў Язон.
I яны рассталiся.