- Дык што-ж, Ваявода, прапануеш? - пачуўся строгi голас Вiтаўта.
- Я прапаную паклiкаць пасла Польшчы й спытаць у яго, што значаць непрыязныя й нядобрасуседзкiя паводзiны Караля. Калi ён нам нiчога пацяшаючага ня скажа, то... - Ваявода спынiўся й абвёў позiркам сваiх слухачоў. Адны ўважлiва слухалi канца прамовы, другiя крывiлiся ад незадавальненьня, а трэцiя, толькi з павагi да ўважлiва слухаўшага Вiтаўта, стрымлiвалi крыкi незадавальненьня. Шумiлiнскi Войт Пётра Ларывонавiч ледзь стрымлiваўся, каб ня кiнуцца зь мячом на Ваяводу. Але Фёдар, перакананы ў сваёй праваце, гучна закончыў. - Трэба выслаць пасла ў Кракаў. Толькi тады, калi гэта нам нiчога ня дасьць, мы будзем у праве ўзяцца за зброю.
Iзноў настала цiшыня. Маўчалi ўражаныя неспадзяванай прапановай.
Раптам ускочыў Войт Велiкалукскi. Паказваючы на Фёдара пальцам, ён хрыплым ад шалу голасам закрычаў:
- Ваявода! Ты альбо баягуз, альбо здраднiк! Iнакш тваёй прапановы вытлумачыць нельга! Ганьба!... Ганьба!... I ты яшчэ маеш нахабства насiць залатыя шпоры? Ганьба!...
Ваявода Фёдар у сваю чаргу падскочыў i, схапiўшы баявую рукавiцу, са злосьцю кiнуў яе Скабелю. Рукавiца з грукатам пакацiлася па каменнай падлозе пад ногi атарапелага й адразу спужанага Войта. Скабель добра ведаў спрыт i ўменьне, зь якiм Ваявода ўпраўляецца са зброяй. I таму ён адразу пашкадаваў аб сваей гарачнасьцi, але нiчога ня зробiш - слова не верабей, выляцела - i назад ня зловiш. Ён з паказным гонарам падняў рукавiцу на кончык мяча й, працягваючы яе Фёдару, прамовiў:
- Я прыймаю твой выклiк, Ваявода! Хай Бог разсудзiць, хто з нас мае рацыю.
- Я хачу бачыць цябе заўтра! - адказаў Фёдар. - Там, дзе адбываюцца паедынкi: на Воўчай Паляне!
- Згода!...
Умяшаньне Вiтаўта спынiла гэтую гутарку. Незадаволеным тонам ён заўважыў:
- Дагаворыцiся потым! А Вялiкi Гэрольд зробiць усё, што для гэтага трэба... Зараз вернемся да справы! Хто яшчэ хоча што-небудзь сказаць?
Маўчаўшы дасюль Князь Жыгiмонт Карыбут зь мейсца прамовiў:
- Польшча прычынiла нам шмат зла й стараецца рабiць яго далей. Але гэта ня значыць, што мы зараз-жа павiнны яе правучыць. Не! Усяму свой час. Ваявода Грозаўскi мае рацыю, заклiкаючы да асьцярожнасьцi. I я, са свайго боку, падтрымваю яго. Нават болей, я ўважаю выгадным для нас пайсьцi на некаторыя ўступкi, калi Кароль гэтага зажадае. Да пары трэба захаваць з Польшчай мiр. Яна не такi ўжо страшны сусед, як камусьцi гэтага хацелася-бы. Ёсьць суседзi й пажахлiвей! Iх трэба сьцерагчыся, а Польшчу мы заўсёды ўправiмся прысьмiрыць!
Гэты выступ Жыгiмонта зрабiў сваё. Князя ведалi як разумнага й адважнага мужа. I бальшыня прысутных прызнала й пагадзiлася зь неабходным. Не зважаючы на адзiнкавыя галасы пратэсту, вырашылi выслухаць польскага пасла. Вiтаўт даў сваю згоду, i за паслом было паслана.
Праз кароткi час Маршал урачыста абвесьцiў:
- Пасол Польскi Станiслаў, Ваявода Крэўскi!
Пасол у суправодзе невялiкага але пышнага пачоту, горда падняўшы галаву, увайшоў у залю.
Вочы Вiтаўта злосна блiснулi - ён яшчэ не забыўся, што гэты самы Станiслаў быў нядаўна ягоным турэмшчыкам.
Кiрым Бей, стаяўшы за крэслам Фёдара, уздрыгнуў i нешта хуценька ды ўпэўнена зашаптаў яму на вуха, паказваючы вачамi на ўвайшоўшага. Фёдар у адказ толькi крыва ўсьмiхнуўся й упiўся вачамi ў пасла.
- З ласкi Божае Караля Польскага й Вялiкага Князя Лiтоўскага Ягайлы Альгердавiча, пасланьнiк да двара Князя Вiтаўта Кейстутавiча, Ваявода Станiслаў з Крэва! - прадставiўся пасол. Ён упэўнена выставiў уперад правую нагу, бразнуўшы пры гэтым шпорай, i застыў у чаканьнi высьвятленьня прычыны такога надзвыйчайна пасьпешнага выклiку. Уся яго постаць дыхала гонарам i пыхай. I можна было падумаць, што стаiць не звычайны пасланьнiк, а сам Кароль, прыйшоўшы надзяляць ласкай цi няласкай.
Вялiзарным высiлкам волi Вiтаўт прымусiў сябе праглынуць гэтую абразу. Але затое, насуперак усiм правiдлам, устаноўленым цырыманiялам, ён вымiнуў усе належачыя ў такiх выпадках фармальнасьцi й абмен прывiтаньнямi. Чым выказаў сваю пагарду як да самаго пасла, дык i да таго, хто яго паслаў.
Наўмысьля выгодна развалiўшыся ў крэсьле й бавячыся з залатой бахрамой мяча, ён загутарыў зь лянiвым выглядам, але выклiкаючым тонам:
- Слухай, пасол Яго Мосьцi! Да нас дайшлi весткi, што наш дарагi Брат, а твой Ваявода Валадар, хоча пазабавiцца звонам зброi? Кажуць, што ён хоча пачуць, як грымiць зброя Лiтвы! Напэўна думае, што пайржавелi мячы ў похвах Лiтоўскiх Драбаў, што прытупiлiся сякеры й ня востраны дзiды? Ад таго часу як Яго Мосьць уйшоў у Польшчу, ён, вiдаць, забыўся, як крышыць панцыры лiтоўская булава... Як пралазiць праз краты забрала лiтоўская страла... Я думаю, што ён забыўся, бо кажуць людзi, нiбы зьбiрае ён свае Дружыны на нашых межах. Цi так гэта, Ваявода? I хай твой адказ будзе праўдзiвы! - на апошнiх словах голас Вiтаўта грымеў, як раскаты грому.
Па сьпiне Станiслава пабеглi мурашкi. Не ад страху, ён ня быў баязьлiвы. Але ён добра зразумеў адказнасьць хвiлiны, пагэтаму пастараўся адразу прыняць самы прыязны выгляд, а словам сваiм прыдаць як найболей шчырасьцi й сардэчнасьцi:
- Гаспадар! Ты сам добра ведаеш, што гэтыя весткi йлжывыя. Злыя языкi, варожыя табе, Княжа, i Яго Мосьцi Каралю, разпускаюць iх. Яснавельможны Кароль лiчыць за гонар мець такога Брата й суседа як ты, Княжа! Няма ў Лiтвы вярнейшага прыяцеля, чым мой Валадар. - Станiслаў пачцiва пакланiўся, баючыся вынiку гэтае нарады. - Ня вер, Княжа, злым плёткам!
- Лiчыць за гонар, кажаш?... Ну добра! Хай Крэўскi Замак будзе таму зарукай!
Пры гэтых словах Вiтаўта Ваявода Станiслаў засмучана апусьцiў вочы й, разьвёўшы рукамi, прамовiў:
- Забудзь, Княжа!... Не варта... Хто старое памяне, таму вока вон...
Пачаўшы было супакойвацца гнеў Вялiкага Князя ўспыхнуў з новай сiлай i залiў твар густой чырваньню. Стрымлiваючы сябе, ён зашаптаў, але так, што нават у самых аддаленых кутках залi было выразна чуваць:
- Бач як яно выходзiць! Калi Вiтаўт нешта крыўднае ўспомнiць, дык яму кажуць: "Не памiнай! Забудзь!" А калi Кароль успомнiць i зброяй бразгаць пачне, то гэта нiчога. А мо нават i добра... Так, Ваявода? Не?
- Што Ваша Высокасьць мае на ўвазе?... - Станiслаў ужо бачыў ва ўяўленьнi, як Лiтоўскiя Дружыны, на чале з гнеўным Вiтаўтам, руйнуюць Кракаў...
- Што маю на ўвазе? Шмат! Шмат, Ваявода! Аж зашмат!
- Ваша Высокасьць, я прасiў-бы...
- I не патрабуеш прасiць! - перабiў Вiтаўт. - Я сам табе прыпомню! Толькi маленькую частку!... Памятаеш, калi я замест таго каб ехаць у Кракаў, на хрэсьбiны, павёў Дружыну на ўзбунтаваўшыся Бранск? Памятаеш, калi я адмовiўся парушыць старыну Лiтоўскую й ня даў нiшчыць Праваслаўе? Калi я ня даў багатых банiфацыяў[13] Каталiцкiм Кляштарам?... Цi ня бразгаў тады Кароль зброяй!? Цi не напамiнаў ён мне ўсё гэта пры кожнай нагодзе й нават без нагоды? Чаму-ж ты яму тады не сказаў, што за гэта "вока вон"?
- Ваша Высокасьць перабольшвае! Кароль ужо даўно прабачыў усе гэтыя правiны, i нiколi аб iх не ўспамiнае!
- Вось ты кажаш: "прабачыў". А хто ў яго прасiў прабачэньня?... У кожным разе ня я! Можа з вас хто? - i Вiтаўт зьвярнуўся да Нарады.
Суровае маўчаньне было яму адказам.
- Ваша Высокасьць злаўжывае цярпеньнем i дабратой Яго Каралеўскае Мосьцi... - абразiўся Станiслаў.
- Чуеце, што ён кажа?! - ускочыў Вiтаўт. - Я злаўжываю! Я, каторы сурова й пiльна даглядаю, каб усе дамовы выконвалiся сумленна й непарушна. Цi думеш ты, Ваявода, аб тым, што гаворыш? Твой Валадар злаўжывае нашым цярпеньнем! I цярпеньню прыходзiць канец! Сьцеражыцеся тады!...
- Ваша Высокасьць! Я ведаю, што я кажу! I адказваю за сказанае! Па першае: Кожнае слова Вашай Высокасьцi гучыць як абраза майму Валадару - Каралю Польскаму! Па другое: Ваша Высокасьць не дагледзiлi, што дагавор аб свабодзе руху падданых Кароны Польскай на землях Лiтоўскiх парушаны! I стала парушаецца! Каталiцтва ў Лiтве перасьледуецца й гонiцца горш за паганства! Жыцьцё й маёмасьць Лiтоўцаў-Каталiкоў знаходзiцца ўвесь час у небязьпецы! Цi ня гэта, Ваша Высокасьць называе суровым i пiльным даглядам за выконваньнем дагавароў?... Але Кароль добры. Ён церпiць i молiцца!
Вiтаўт доўга маўчаў, пiльна ўглядаючыся ў вочы Станiслава. Нарэшце ён загаварыў - ня так сурова, як перад тым, але насьмешлiва:
- Ваявода, ты сам ведаеш, што хлусiш. Ведаю я, куды ты гнеш. З хворай галавы на здаровую зьвярнуць хочаш? Ня выйдзе! Бо б'е банда апрышак ня толькi Каталiкоў i Палякаў, а й Лiтоўцаў i Праваслаўных! Доказам гэтаму могуць быць Мацей Вадзянiк, перавожчык з Прыпяцi, зь сям'ёю. Пасёлак Чапрукi, спалены разам з жыхарамi. Стары гусьляр Макар Сьляпы й яго павадыр, забiтыя недалёка Вiцебску. Праўда, хлапчука знайсьцi не ўдалося... I шмат, шмат iншых... Але ведай, Ваявода, што пасьля гэтае нарады нядоўга ўжо будуць гуляць апрышкi!
Станiслаў адчуў, што навальнiца прайшла: Вiтаўт зьмякчыўся, а раз так, то й апасацца болей няма чаго. Ён крыва ўсьмiхнуўся й, неяк нязграбна пакланiўшыся, папрасiў:
- Вялiкi Княжа, дазволь мне пайсьцi. Я сёньня вельмi стамiўся...
- Можаш iсьцi сабе! Усё, што нам было трэба, мы пачулi.
Пасьля таго як Пасол выйшаў, нарада хутка наблiзiлася да канца. Вырашана адправiць свайго Пасла ў Кракаў. Выбар Вiтаўта й згода прысутных палi на iнiцыятара гэтай задумы - Ваяводу Фёдара Грозаўскага, калi ён будзе жывы й здаровы пасьля паядынку з Войтам Скабелём.
- А цяпер, вырашым каго пашлём на пошукi гэтай банды апрышак, - сказаў Вiтаўт. - Можа, ёсьць ахвотнiкi?
Нiхто з прысутных не абазваўся, бо лiчылi, што мала гонару, а яшчэ менш задавальненьня ў "шуканьнi ветру ў полi".
- Значыць, ахвотнiкаў няма? - запытаў iзноў Вiтаўт. - Ну што-ж, прыйдзецца кагосьцi вызначыць. Дык вось! На пошукi пайдзе сотнiк Васiль з Капыля, палку Ваяводы Грозаўскага! Ваявода, клiч яго сюды!