- Ды ня тое й ты, Васiль, гаворыш, i я не к таму мову вяду. Прасi за нас Ваяводу. Кланяйся яму ў ногi. Ды абяцай за нас усiх, што верна й паслухмяна служыць будзем, аж пакуль супакой i дастатак запануюць над нашай зямелькай Хрысьцiянскай. Памылiлiся мы... каемся... Пабач, што ў "лацiнскага купца" на шыi было, - вочы Тура хiтра блiснулi, калi ён разьняў жменю. Тоненькiм струменьчыкам, памiж разтапыраных пальцаў, пабег срэбны ланцужок. Васiль, як зачараваны, глядзеў на паволi пусьцеючую далонь, аж пакуль на ёй не застаўся маленькi Праваслаўны Крыжык са славянскай вязьзю: "Спасi i сохранi"...
Васiль тройчы перахрысьцiўся й ўзяў крыжык. За iм перахрысьцiўся Тур i ўвесь сабраны натоўп...
* * *
Ужо было блiзка паўдня, калi аддзел коньнiкаў, на чале са старым Баем, парушаючы лясны супакой лязгатам зброi, спынiўся каля дуба.
- Бач! А вешальнiка-та ўжо й няма! - зьдзiвiўся Бай. - Вось адсюль нам i Ваяводу шукаць...
- Ня трэба яго шукаць - перабiў адзiн з коньнiкаў. - Вунь ён сам iдзе, дзякаваць Богу! Ды не адзiн.
Коньнiкi разам выхапiлi мячы й адсалютавалi падыходзячым. Сам Ваявода й спадарожнiчаўшыя яму Васiль Капыльскi, Кандрат Тур, i яшчэ дзясятак узброеных мужчын, пахмура адказалi на прывiтаньне.
- Цi мо ня рады, што так хутка? - вылупiў зьдзiўлена вочы Стары Бай.
- У Слуцак! - загадаў Фёдар цяжка ўлазячы ў сядло. - Васiль, клiч рэшту!
4. КРАКАЎ
Кракаў гудзеў, як суцэльны кiрмаш. Натоўпы людзей з гоманам i песьнямi сланялiся па вулiцах, гандляры, стоячы на парогах сваiх крамнiц цi шатроў, заклiкалi прахожых, выхваляючы свой тавар. З розных бакоў толькi й чуваць выкрыкi: "Дзiваны пэрсiдзкiя, найлепшай работы, у самаго Шаха такiх няма!..." "Мячы, сякеры, панцыры, - дамаскiя, нямецкiя, валоскiя, гатунку небывалага!..." "Сёдлы, збруi... Соль... Вiны... Сукно... Воск!.." - i над усiмi гэтымi галасамi, раўнамерны пералiў касьцельных званоў...
- Чысты Бабiлён, пся маць! - мармыча сабе пад нос запылены з ног да галавы рыцар, прадзiраючыся вярхом у Флёрыанскую браму праз увесь час наплываючыя хвалi натоўпу. Конь пад рыцарам кульгае на пярэднюю нагу.
- Каб цябе шляк трафiў, пся маць! - не вытрымлiвае яздок, калi стомлены конь, аступiўшыся, амаль не павалiўся на каленi. - Прадам, баранья скура, прадам. Ня будзь я Януш зь Езёрска, прадам!
Конь стомлена пырхае, выдзьмухваючы з ноздраў пыл. Навокал разлягаецца рогат, i нехта з натоўпу крычыць:
- Не туды! Не туды, пане Януш, завяртаеш! Мылаварня ў другi бок, давай пакажу...
- А ну, пакажы, пся маць, дзе ты тут? - грозна абарочваецца пан Януш.
Крыкун не паказваецца, але рогат разьлягаецца з новай сiлай. Пан Януш прышпорвае каня, i той воляй-няволяй прыбаўляе кроку.
Мiнулi касьцёл "Пана Збавiцеля", карчму "Трох Апосталаў" i выехалi на "Рынак", зь яго вялiзным касьцёлам "Панны Марыi". Дабраўшыся нарэшце да карчмы "Пад Замкем", пан Януш дыхнуў вальней - адсюль да Вавеля[1] рукой падаць, ды й натоўп тут радзейшы. Выцягнуўшы баклагу, пан Януш зрабiў некалькi добрых глыткоў, абцёр далоняю даўгiя вусы й, ня злазячы зь сядла, пакланiўся вежам Вавеля (а ну як глядзiць хто-небудзь), i рушыў рысцой далей. Бедная жывёлiна, хракаючы селязёнкай й прыпадаючы на падбiтую нагу (бо адарвалася падкова, i, хаця пан Януш вёз яе ў торбе, ад гэтага не было лякчэй), прыпусьцiла да Каралеўскага Замку, спадзяючыся хоць i не на доўгi, але ўсё-ж адпачынак.
Ну вось ён, Замак. Вялiкi й грозны. Брамы зачынены, але мост спушчаны. На вежы Каралеўская Харугва.
Пан Януш спынiўся й моўчкi чакае перад брамай, нiбы не адважваецца ўступiць пад своды гэтай Цьвярдынi. Выпiтае вiно пачынае йграць у жылах i галаве, каторая ад доўгай дарогi й бязсоньняў вельмi аслабла.
Навокал, памаленьку зьбiраецца натоўп. Дык i як-жа йнакш - каля зачыненае брамы Каралеўскае Сядзiбы спынiўся запылены й змучаны Рыцар. Не пастукаўся, не пратрубiў у рог, а вось проста стаў i глядзiць...
У натоўпе пайшлi здагадкi, гутаркi:
- Гэта, напэўна, якiсь Рыцар-валацуга. Правiнiўся дзе-небудзь, а цяпер да Караля прыехаў ласкi прасiць...
- Напэўна не! - чуецца другi голас. - Гэта пасланец ад Князя Вiтаўта, прыехаў прасiць Яго Каралеўскую Мiласьць, каб ня гневаўся за няўдачу на Ворскле, бо Яго Каралеўская Мосьць не хацеў вайны з татарамi, а Князь Вi...
- А можа ён за дапамогай прыехаў?
- Ня дасьць Наш Кароль Князю Вiтаўту дапамогi. Гневаецца на яго, што Лiтву Хрысьцiць ня хоча.
- Гэтак пасланцы Княжыя ня езьдзяць. Пачоту-ж нiякага няма.
- Зусiм не ад Вiтаўта ён, а ад Князя Януша Мазавецкага, аб вайне з Крыжакамi весткi прывёз, я сама чула, як ён...
- Мана! З Крыжакамi вечны мiр падпiсаны. Тут у Вавелi iхных Камандораў[2] поўна, i ў белых плашчах, i ў чырвоных! Якая-ж тут вайна?..
- У чырвоных плашчах то не Крыжакi, то Тэмплiеры...[3]
- Адно лiха! I тыя й тыя на плашчы крыжы панашывалi, а Пана Бога забылiся, гневу Яго не баяцца...
Натоўп увесь час узрастаў, i ў меру гэтага ўзрастаў гул галасоў. Але нарэшце адчынiлася фортка ў Браме, i Лiтоўскi лучнiк гукнуў адтуль:
- Цiха! Яго Мосьць Кароль Польскi й Вялiкi Князь Лiтоўскi Ягайла ймшы слухае!
Галасы прыцiхлi. Людзi адступiлi на некалькi крокаў назад. Лучнiк зiрнуў на замерлага пана Януша. А пан Януш, тым часам, ня чуў i ня бачыў нiчога наўкола. Думкi, як маланкi, праляталi ў яго галаве: "I чаму гэта трэба было Вяльможнаму пану Станiславу, пся маць, якраз мяне выправiць да Кракава? Ну што як Кароль ня ў добрым настроi, дык замест залатога ланцуга, абяцанага панам Станiславам, ды "падаруе" жалезны. Весткi-ж не вясёлыя... А калi ён яшчэ ў горшым настроi, дык i зусiм кату гатоў аддаць... Не, ня ў добры час мяне ў Кракаў прынесла, не на дарма гэтая праклятая падкова, пся маць, адарвалася... А Кароль Лiтовец, хоць i хрышчаны, але-ж кроў мае Лiтоўскую, пся маць. Зь iм жарты кепскiя... Напэўна, лепей будзе ў другi раз прыехаць... - пан Януш раптам падняў вочы на фортку, празь якую ўсё яшчэ глядзеў зьдзiўлены паводзiнамi Рыцара, лучнiк. - Э-э-э, не надарма Кароль сёньня выставiў аж па чатыры барадатых Лiцьвiна каля брамаў. Напэўна, на пана Януша чакаюць, пся маць... Ды iх тут i не чатыры: вунь яшчэ чатыры праз форткi выглядаюць, i ўсе як адзiн падобныя..."
- Эх, пся маць, не туды трапiў! - наўмысьля гучна выгукнуў пан Януш i рашуча завярнуў ня менш зьдзiўленага каня, чым натоўп i Лiтоўскi лучнiк. Але затое цяпер конь ведаў напэўна, куды йсьцi, бо бываў там ужо ня раз: карчма "Пад Кляшторам" на паўдзённай ускраiне Кракава, недалёка ад Францысканскага Кляштара, дзе такi вясёлы й разгульны Прыёр[4] айцец Барталамей...
* * *
Камандор Ордэну Мечаносцаў, Фрыдрых фон Кройцэнбэрг, з задавальненьнем пацiраў рукi, ходзячы вялiкiмi крокамi па пакою. Яго Мiланскiя латы з багатай залатой насечкай цьмяна паблiсквалi пры сьвятле жарка гарашчага камiну. Вiсячая з правага боку мiзэрыкордыя[5], аздобленая самацветамi й дыямантамi, выпырсквала снапы рознакаляровых праменьняў, каторыя, здавалася, танулi ў бязколерных вачах суровага i пахмурага Тэмплiера, зябка хутаўшагася ў чырвоны суконны плашч, хаця ў пакоi было даволi горача. Водблiскi ад гарашчых у камiне дроў прабягалi па чырвонаму сукну, як крывавыя хвалi. Ад гэтых хваль, вочы Камандора Кройцэнбэрга загаралiся яшчэ большай радасьцю. Яму здавалася, што ён ужо бачыць як на яве зьдзейсьненьне сваiх задумаў. Калi ўсё будзе па задуманаму, то дарога ў Капiтулу[6] а можа, i ў Магiстры[7], забяспечаная. Пакуль-што ўсё йшло так, як i павiнна было, i надарма гэты асьцярожны ды вечна нечым незадаволены Тэмплiер хныкае. Усё прадугледжана й прадумана яшчэ ў Мальборку[8]. Ненадарма-ж сам Магiстар Конрад вiтаў Камандора з надзвычайнымi здольнасьцямi й прарочыў яму вялiкую будучыню. Усё будзе добра!
- Камандор, - прамовiў як-бы нехаця Тэмплiер - а на мой пагляд, Вам яшчэ рана цешыцца.
- Чаму рана? Глядзiце, дарагi браце, цi ня йдзе ўсё так, як я прадугледзiў? Найцяжэйшая частка майго пляну ўжо выкананая, а рэшту давесьцi да канца ўжо вельмi латва!
- Не сьпяшайцеся, Камандор... Вашымi вуснамi гаворыць маладосьць...
- Чаму не сьпяшаць? Я Вам iзноў паўтараю, што першая частка, i ў дадатак найцяжэйшая, ужо выкананая: Князь Вiтаўт зьвязаўся з Татарамi, даў iм бой i абясьсiлеў. Цi-ж гэта ня посьпех?
- Згодны - уздыхнуўшы, пагадзiўся Тэмплiер.
- Для гэтага ня шкода было ахвяраваць сотню нашых Рыцараў[9], як знак нашае "дабрасуседзкае прыязьнi". Яны загiнулi, але гэтым павялiчылi славу й магутнасьць Вялiкага Ордэну Мяча, цi Крыжа - як хочаце!
- Лепей сказаць, можа быць, павялiчылi - паправiў Тэмплiер.
- Цяпер, засталося выканаць другую частку майго пляну - вёў далей Кройцэнбэрг, як-бы не заўважыўшы папраўкi. - А яе выканаць, будзе вельмi лёкка, бо Кароль Ягайла прагавiты да ўлады й не прамiне гэтакай нагоды накласьцi сваю руку на ўладаньнi Князя Вiтаўта.
- Вялiкага Князя, Камандор! - перабiў нецярплiва Тэмплiер.
- Усёроўна, Вялiкага цi малога. Цяпер Кароль мацнейшы за Лiтву, аб гэтым пастараўся Тымур Кульгавы! Князь Вiтаўт не чапаў Ягайлу, хаця й быў шмат мацнейшы, бо датрымваў слова свайго бацькi. Дурная шляхетнасьць! Але Кароль зачэпiць, аб гэтым пастараюся я!
- Вы забываецеся, што вы не паляк, Камандор.
- I не патрабую iм быць. У мяне ёсьць уплывовыя людзi мiж палякамi, дый мiж лiтоўцамi здраднiкаў не бракуе. Золата адчыняе шмат якiя дзьверы.