Калi б я здолеў адрамантаваць i спусцiць на ваду гэту шлюпку, я змог бы без асаблiвай цяжкасцi дабрацца да Бразiлii. Але для такой работы адной пары рук было мала. Мне няцяжка было зразумець, што аднаму мне зрушыць гэту шлюпку з месца гэтак жа немагчыма, як, скажам, зрушыць з месца маю выспу. I ўсё роўна я вырашыў паспрабаваць. Я накiраваўся ў лес, насек тоўстых жэрдак, якiя павiнны былi служыць мне рычагамi, вычасаў з чурбакоў два каткi i ўсё гэта перацягнуў да шлюпкi.
"Каб толькi мне здолець перавярнуць яе на дно, - казаў я сабе, - а адрамантаваць яе - справа няцяжкая. Атрымаецца такая выдатная лодка, што на ёй смела можна будзе рушыць у мора".
I я не пашкадаваў сiлы на гэту бескарысную работу.
Я патрацiў на яе тры цi чатыры тыднi. Мала таго: калi я, нарэшце, зразумеў, што ў мяне не хопiць сiлы зрушыць такое цяжкае судна, у мяне ўзнiк новы план. Я ўзяўся адкiдаць пясок ад аднаго борта лодкi, разлiчваючы, што, калi лодка пазбавiцца пункту апоры, яна сама перавернецца i стане на дно; адначасова я падкладаў пад яе аскабалкi дрэва, каб, перавярнуўшыся, яна стала менавiта туды, куды было мне патрэбна.
Лодка сапраўды стала на дно, але гэта зусiм не наблiзiла мяне да мае мэты: я ўсё роўна не мог спусцiць яе на ваду. Я нават не мог падвесцi пад яе рычагi i нарэшце быў вымушаны адмовiцца ад свае задумы. Але гэта няўдача не адбiла ў мяне ахвоты зрабiць яшчэ спробу дабрацца да мацярыка. Наадварот, калi я ўбачыў, што ў мяне зусiм няма нiякай магчымасцi адплыць ад абрыдлага берага, маё жаданне пусцiцца ў акiян не толькi не аслабела, а, наадварот, зрабiлася яшчэ мацнейшае.
Нарэшце мне прыйшло ў галаву: а цi не паспрабаваць мне самому зрабiць лодку або, яшчэ лепш, пiрогу, накшталт тых, якiя робяць у тутэйшых шырынях туземцы?
"Каб зрабiць пiрогу, - разважаў я, - не патрэбна амаль нiякiх прылад, таму што яе выдоўбваюць з суцэльнага ствала дрэва; такую работу адолее i адзiн чалавек".
Адным словам, зрабiць пiрогу, здавалася мне, не толькi магчыма, але нават i вельмi лёгка, i думка пра гэту работу была для мяне вельмi прыемная. З вялiкiм задавальненнем думаў я пра тое, што мне будзе лягчэй нават чым дзiкунам справiцца з гэтай справай.
Я не задаваў сабе пытання, як я спушчу сваю пiрогу на ваду, калi яна будзе гатова, а мiж тым гэта перашкода была куды больш iстотная, чым недахоп iнструмента.
Я з такiм захапленнем марыў пра маё будучае падарожжа, што нi на секунду не спыняўся на гэтым пытаннi, хоць было зусiм вiдавочна, што куды лягчэй правесцi лодку сорак пяць мiляў морам, чым цягнуць яе сорак пяць ярдаў па зямлi, якая аддзяляе яе ад мора.
Адным словам, у гэтай гiсторыi з пiрогай я паводзiў сябе такiм дзiваком, якога толькi можа разыграць чалавек пры поўным розуме.
Я цешыўся сваёй выдумкай, нават не паспрабаваўшы ўзважыць, а цi хопiць у мяне сiлы, каб здзейснiць яе.
Нельга сказаць, каб думка пра спуск пiрогi на ваду не прыходзiла мне ў галаву - не, яна прыходзiла, але я не даваў ёй ходу, заглушаючы яе кожны раз недарэчным довадам: "Спачатку зробiм лодку, а там падумаем ужо, як яе спусцiць. Не можа быць, каб я нiчога не прыдумаў!"
Вядома ж, усё гэта было вар'яцтва! Але мая распаленая мара аказалася мацней за ўсякiя развагi, i я, доўга не думаючы, узяўся за сякеру. Я ссек цудоўны кедр, якi меў пяць футаў дзесяць дзюймаў у папярэчнiку ўнiзе ля камля, а ўверсе, на вышынi дваццацi двух футаў, - чатыры футы адзiнаццаць дзюймаў; затым ствол паступова танчэў i, нарэшце, разгалiноўваўся.
Можна ўявiць сабе, як лёгка было мне звалiць гэта велiзарнае дрэва!
Дваццаць дзён я сек толькi адзiн ствол, заходзячы то з аднаго, то з другога боку, ды яшчэ чатырнаццаць дзён мне спатрэбiлася, каб ацерабiць галiны. Цэлы месяц часаў я сваю калоду, намагаючыся вычасаць хоць нешта падобнае на кiль, таму што без кiля пiрога не здолела б трымацца на вадзе прама. А тры месяцы пайшло яшчэ на тое, каб выдаўбаць яе знутры. На гэты раз я абышоўся без агню: усю гэту непамерную работу я зрабiў малатком i долатам. Нарэшце ў мяне атрымалася цудоўная пiрога, якая смела магла падняць чалавек дваццаць пяць, а гэта значыць i мяне з усiм маiм грузам.
Я быў у захапленнi ад цуда свае працы: нiколi ў жыццi я не бачыў такое вялiкай лодкi з цэлага дрэва. Затое ж i каштавала яна мне дорага! Колькi разоў давялося мне, знемагаючы ад стомы, прыкласцiся да гэтага дрэва сякерай!
Аднак, як бы там нi было, палова справы была зроблена. Заставалася толькi спусцiць лодку на ваду, i я не сумняваюся, што, калi б гэта мне ўдалося, я накiраваўся б у самае вар'яцкае i самае адчайнае з усiх марскiх падарожжаў, якiя калi-небудзь распачыналiся на зямным шары. Але ўсе мае намаганнi спусцiць яе на ваду аказалiся марныя: мая пiрога засталася там, дзе была!
Ад лесу, дзе я збудаваў сваю лодку, да вады было не больш за сто ярдаў, але лес стаяў у катлавiне, а бераг быў высокi, абрывiсты. Гэта была першая перашкода.
Праўда, я адважна вырашыў яе знiшчыць: трэба было зняць усю лiшнюю зямлю такiм чынам, каб ад лесу да берага ўтварыўся пакаты нахiл. Страшна ўспомнiць, колькi сiлы ўклаў я ў гэту працу, але хто пашкадуе свае апошнiя сiлы, калi гаворка iдзе пра тое, каб дабiцца волi!
Такiм чынам першая перашкода была знiшчана: дарога для лодкi гатова. Але гэта не дало вынiкаў: колькi я нi бiўся, я не мог зрушыць з месца маю пiрогу, як раней не мог зрушыць карабельную шлюпку.
Тады я змераў адлегласць, якая аддзяляла пiрогу ад мора, i вырашыў выкапаць канал: калi нельга было правесцi лодку да вады, тады заставалася ваду прывесцi да лодкi. I я пачаў быў ужо капаць, але калi прыкiнуў у думках патрэбную глыбiню i шырыню маючага быць канала, калi падлiчыў, за якi прыкладна час здолее зрабiць такую работу адзiн чалавек, то выявiлася, што, каб давесцi яе да канца, мне спатрэбiцца не меней дзесяцi - дванаццацi год.
Нiчога не зробiш, сцiснуўшы зубы, давялося адмовiцца i ад гэтай задумы.
Я быў бясконца засмучаны, аднак тут жа разважыў, што брацца за справу, не разлiчыўшы папярэдне, колькi часу i працы на яе спатрэбiцца, не ўзважыўшы, цi хопiць у цябе сiлы скончыць яе, - неразумна.
За гэтым бязглуздым заняткам сустрэла мяне чацвёртая гадавiна майго жыцця на выспе.
Да гэтага часу большасць рэчаў, якiя я ўзяў на караблi, або зусiм у мяне ўжо знасiлася, або канчала свой век. Карабельныя харчовыя запасы таксама былi ўжо на астатку.
Адразу ж за чарнiлам у мяне скончыўся запас хлеба, дакладней не хлеба, а карабельных сухароў. Я эканомiў iх як толькi мог. За апошнiя паўтара года я з'ядаў у дзень не болей аднаго сухара. I ўсё роўна да таго часу, калi я сабраў са свайго поля ўжо столькi збожжа, што яго можна было ўжываць i ў ежу, я амаль год не спытваў i крошкi хлеба.
Адзежа мая да гэтага часу канчаткова знасiлася. У мяне былi толькi кашулi ў клетку (каля трох тузiн), якiя я знайшоў у куфэрках матросаў. Iх я насiў асаблiва ашчадлiва; на маёй выспе вельмi часта было так горача, што даводзiлася хадзiць у адной кашулi, i не ведаю, што б я рабiў, каб у мяне не было гэтага запасу.
Вядома, у гэтым клiмаце я здолеў бы хадзiць i голы. Але, калi на мне была адзежа, я лягчэй пераносiў спякоту. Ад пякучых промняў трапiчнага сонца на скуры заставалiся пухiры, кашуля ж баранiла яе ад сонца, i, апрача таго, мяне ахалоджваў рух паветра памiж кашуляй i целам. Не мог я таксама звыкнуць хадзiць на сонцы з голай галавой; кожны раз, як толькi я выходзiў без шапкi, у мяне пачынала балець галава.
Патрэбна было найлепш выкарыстаць тыя запасы адзежы, якiя ў мяне яшчэ заставалiся.
Перш за ўсё мне патрэбна была куртка; усе, якiя ў мяне былi дагэтуль, я знасiў. Таму я вырашыў паспрабаваць перашыць на курткi матроскiя бушлаты, якiя ўсё яшчэ ляжалi ў мяне без патрэбы. У такiх бушлатах матросы стаяць зiмовымi начамi на вахце.
I вось я ўзяўся за кравецтва! Кажучы шчыра, я быў даволi-такi няўдалы кравец, але, як там нi кажы, дзве цi тры курткi я ўсё ж сяк-так агораў.
На мой разлiк, iх павiнна было хапiць мне надоўга.
Пра першую ж маю спробу пашыць сабе штаны лепш i не казаць: скончылася яна сорамам i няўдачай.
Аднак неўзабаве пасля таго я вынайшаў новы спосаб апранацца i з таго часу не меў недахопу ў адзежы.
Справа ў тым, што ў мяне захавалiся шкуры ўсiх жывёл, на якiх я паляваў. Кожную шкуру я высушваў на сонцы, расцягнуўшы яе на жэрдках. Толькi спачатку я, не маючы практыкi, вельмi доўга трымаў iх на сонцы, i таму першыя шкуры былi такiя каляныя, што iх нельга было выкарыстаць. Затое астатнiя былi выдатныя. З iх я i пашыў перш за ўсё сабе вялiкую шапку поўсцю наверх, каб яна не баялася дажджу. Футравая шапка была такая ўдалая, што я вырашыў з такога ж матэрыялу змайстраваць сабе яшчэ i поўны гарнiтур, гэта значыць штаны i куртку. Штаны я пашыў кароткiя, да каленяў, i вельмi прасторныя; куртку таксама зрабiў вольную, таму што i тое i другое патрэбна было мне не так для цеплынi, як для таго, каб баранiцца ад сонца.
Мой крой i шытво, кажучы шчыра, не варты былi добрага слова. Цясляр я быў нiякi, а кравец - i яшчэ горшы. I тым не менш, мая адзежа, пашытая ўласнаручна, служыла мне як не трэба лепш, асаблiва калi мне здаралася выходзiць з дому ў дождж: уся вада сцякала па доўгай поўсцi, i я заставаўся зусiм сухi.
Пасля курткi i штаноў я надумаўся змайстраваць сабе парасон.
Я бачыў, як робяць парасоны ў Бразiлii. Там гарачыня такая страшэнная, што без парасона нельга абысцiся. А на маёй выспе было не халадней, наадварот, бадай, нават яшчэ гарачэй, таму што ён блiжэй да экватара. Хавацца ад гарачынi я не мог, большую частку свайго часу я праводзiў пад адкрытым небам. Неабходнасць прымушала мяне выходзiць з дому ў рознае надвор'е, а часам i падоўгу блукаць пад дажджом i сонцам. Адным словам, без парасона я быў як без рук.
Доўга я калупаўся i многа часу адабрала ў мяне гэта работа, перш чым здолеў змайстраваць нешта крыху падобнае на парасон. Разы два цi тры, калi я думаў, што ўжо дасягнуў мэты, у мяне атрымлiвалася такое непадабенства, што даводзiлася зноў пачынаць усё спачатку. Але ў рэшце рэшт я ўсё ж дабiўся свайго i зрабiў даволi прыстойны парасон. Справа ў тым, што я хацеў, каб ён раскрываўся i закрываўся, - у гэтым вось i была ўся загваздка. Вядома, зрабiць яго нерухомым было вельмi лёгка, але тады давялося б насiць яго заўсёды раскрытым, а гэта было нязручна. Як я ўжо сказаў, я адолеў i гэту цяжкасць, i мой парасон адкрываўся i закрываўся. Я нацягнуў на яго казiныя шкуры поўсцю наверх: дажджавая вада сцякала па поўсцi, як па нахiленай страсе, i самыя гарачыя сонечныя промнi не маглi пранiкнуць скрозь мой парасон.
З гэтым парасонам я не баяўся нiякага дажджу i не пакутаваў ад сонца нават у самае гарачае надвор'е.
Калi ён быў мне не патрэбны, я складваў яго i нёс пад пахай.
Так я i жыў на сваёй выспе, спакойны i задаволены.
РАЗДЗЕЛ ПЯТНАЦЦАТЫ
Рабiнзон будуе другую лодку, меншых памераў, i спрабуе аб'ехаць вакол выспы.
Мiнула яшчэ пяць гадоў, i за гэты час, як я памятаю, не адбылося нiчога асаблiвага.
Жыццё маё iшло па-ранейшаму - цiха i спакойна, жыў я на старым месцы, i па-ранейшаму ўвесь мой час быў у працы i на паляваннi.
Цяпер у мяне было ўжо столькi збожжа, што майго ўраджаю хапала мне на цэлы год; вiнаграду таксама было ўдосталь. Але з гэтай прычыны мне даводзiлася працаваць у лесе i ў полi яшчэ больш, чым раней.
Аднак галоўным маiм клопатам было збудаванне новай лодкi. На гэты раз я не толькi зрабiў лодку, але i спусцiў яе на ваду: я вывеў яе ў бухтачку па вузкiм канале, якi мне давялося выкапаць на працягу паўмiлi.