Цяпер я ўжо быў спрактыкаваны. Праўда, на гэты раз я збудаваў лодку амаль за паўмiлi ад вады, таму што блiжэй не знайшоў адпаведнага дрэва, але я быў упэўнены, што здолею спусцiць яе на ваду, бо бачыў, што справа, якую задумаў, гэтым разам была мне па сiле, i цвёрда вырашыў давесцi яе да канца. Амаль два гады пайшло ў мяне на збудаванне лодкi. Мне так страшэнна хацелася атрымаць нарэшце магчымасць плаваць па моры, што я не шкадаваў нiякае працы.
Трэба, аднак, заўважыць, што будаваў я гэту новую пiрогу зусiм не для таго, каб пакiнуць сваю выспу. З гэтай марай я даўно ўжо развiтаўся. Лодка была такая малая, што не было чаго i думаць пераплысцi на ёй сорак цi болей мiль, якiя ляжалi памiж маёй выспаю i мацярыком.
Цяпер у мяне была больш сцiплая мэта: аб'ехаць вакол выспы - i толькi. Я ўжо аднойчы пабываў на супрацьлеглым беразе, i адкрыццi, якiя я там зрабiў, так зацiкавiлi мяне, што мне яшчэ тады захацелася агледзець усё ўзбярэжжа, якое мяне акружала.
I вось цяпер, калi ў мяне з'явiлася лодка, я вырашыў, чаго б гэта нi каштавала, аб'ехаць сваю выспу морам. Перш чым рушыў у дарогу, я старанна падрыхтаваўся да свайго падарожжа. Я змайстраваў для свае лодкi невялiчкую мачту i пашыў такi ж невялiчкi ветразь з кавалкаў парусiны, якой у мяне было яшчэ дастаткова ў запасе.
Калi лодка была аснашчана, я выпрабаваў яе ход i ўпэўнiўся, што пад ветразем яна iдзе даволi прыстойна. Тады я прыбудаваў на карме i на носе невялiчкiя скрынкi, каб захаваць ад дажджу i хваль правiзiю, зарады i iншыя неабходныя мне рэчы, якiя я буду браць з сабой у дарогу. Для стрэльбы я выдзеўбаў у дне лодкi вузкi жолаб.
Затым я ўмацаваў раскрыты парасон, нахiлiўшы яго так, каб ён быў якраз над маёй галавой i баранiў мяне ад сонца ўсё роўна як стрэшка.
Дагэтуль час ад часу я рабiў невялiкiя прагулкi морам, але нiколi не заходзiў далёка ад свае бухты. Цяпер жа, калi я меў намер агледзець межы свае маленькае дзяржавы i падрыхтаваў сваё судна для далёкага плавання, я занёс на яго палову казiнай тушы, глiняны гаршчок падсмажанага рысу i ячменныя праснакi, якiя я ўжо сам пёк.
6 лiстапада я накiраваўся ў дарогу.
Праездзiў я куды больш, чым разлiчваў. Справа ў тым, што хоць мая выспа i была сама па сабе невялiкая, але калi я павярнуў да ўсходняй часткi яе ўзбярэжжа, перада мной узнiкла непрадбачаная перашкода. У гэтым месцы ад берага адыходзiць вузкая града скал; iншыя з iх тырчаць з вады, iншыя схаваны ў вадзе. Града заходзiць мiль на шэсць у адкрытае мора, а далей, за скаламi, яшчэ мiлi на паўтары цягнецца пясчаная водмель. Такiм чынам, каб абагнуць гэту касу, давялося даволi далёка ад'ехаць ад берага. Гэта было вельмi небяспечна.
Я хацеў нават павярнуць назад, таму што не мог з дакладнасцю вызначыць, як далёка мне давядзецца прайсцi ў адкрытым моры, пакуль я абагну граду падводных скал, i баяўся рызыкаваць. I, апрача таго, я не ведаў, цi здолею павярнуць назад. Таму я кiнуў якар (перад тым як адправiцца ў дарогу, я змайстраваў сабе нешта накшталт якара з абломка жалезнага крука, якi я знайшоў на караблi), узяў стрэльбу i сышоў на бераг. Убачыўшы непадалёку даволi высокую горку, я ўзлез на яе, змераў на вока даўжыню скалiстай грады, якая адсюль была добра вiдаць, i вырашыў рызыкнуць.
Але не паспеў я дабрацца да гэтай грады, як апынуўся на страшнай глыбiнi i следам затым трапiў у магутны струмень марскога цячэння. Мяне закруцiла, як у шлюзе вадзянога млына, падхапiла i панесла. Пра тое, каб павярнуць да берага цi звярнуць убок, не было чаго нават i думаць. Усё, што я мог зрабiць, гэта трымацца каля самага краю цячэння i старацца не трапiць у сярэдзiну.
Мiж тым мяне зносiла ўсё далей i далей. Калi б быў хоць невялiкi ветрык, тады б я здолеў узняць ветразь. Але на моры стаяў поўны штыль. Я працаваў вёсламi з усяе сiлы, аднак справiцца з цячэннем не мог i ўжо развiтваўся з жыццём. Я ведаў, што праз некалькi мiляў тое цячэнне, куды я трапiў, сальецца з другiм цячэннем, якое абгiнала выспу, i што, калi да таго часу я не здолею звярнуць убок, я беззваротна загiну.
А мiж тым я не бачыў нiякай магчымасцi звярнуць.
Выратавання не было: мяне чакала верная смерць - i не ў марскiх хвалях, таму што мора было спакойнае, а з голаду. Праўда, на беразе я знайшоў чарапаху, такую вялiкую, што ледзь здолеў падняць яе, каб узяць з сабой у лодку. Быў у мяне таксама добры запас прэснай вады - прыхапiў свой самы большы глiняны збан. Але што гэта азначала для няшчаснай iстоты, якая трапiла ў бязмежны акiян, дзе можна праплыць тысячу мiляў i не ўбачыць нават прыкмет зямлi!
Пра сваю пустэльную, закiнутую выспу я ўспамiнаў цяпер як пра зямны рай, i адзiным маiм цяпер жаданнем было вярнуцца ў гэты рай. Я аддана прасцiраў да яго рукi.
- О мая пустыня! Ты падаравала мне шчасце! - усклiкваў я. - Мне ўжо нiколi цябе не пабачыць. О, што цяпер будзе са мною? Куды занясуць мяне бязлiтасныя хвалi? Якi ж няўдзячны я быў, калi наракаў на сваю адзiноту i праклiнаў гэтую цудоўную выспу!
Цяпер ён для мяне быў такi дарагi i мiлы, i мне было горка думаць, што я павiнен ужо навек развiтацца з надзеяй яго ўбачыць зноў.
Мяне несла i несла ў бясконцую водную далячынь. Але хоць я i адчуваў смяротны страх i адчай, я ўсё ж не паддаваўся гэтым пачуццям i веславаў з усяе сiлы, стараючыся скiраваць лодку на поўнач, каб перасекчы цячэнне i абагнуць рыфы.
Раптам апоўднi пацягнуў ветрык. Гэта мяне падбадзёрыла.
Але ўявiце сабе маю радасць, калi ветрык пачаў хутка свяжэць i праз паўгадзiны зрабiўся ўжо добрым ветрам!
Да гэтага часу мяне адагнала ўжо далёка ад маёй выспы. I каб выпадкова ў тую пару ўзняўся туман, мне быў бы канец!
У мяне не было компаса, i калi б я згубiў з вачэй сваю выспу, я не ведаў бы, куды кiраваць шлях. Але, на маё шчасце, быў сонечны дзень i нiшто не прадказала туману.
Я паставiў мачту, узняў ветразь i пачаў кiраваць на поўнач, каб выбiцца з цячэння.
Як толькi мая лодка павярнула з ветрам i пайшла насуперак цячэнню, я заўважыў у iм змену: вада зрабiлася куды святлейшая. Я зразумеў, што цячэнне па нейкай прычыне пачынае слабець, тады як раней, калi яно было хуткае, вада ўвесь час была ўскаламучаная. I сапраўды, хутка я ўбачыў справа ад сябе на ўсходзе скалы (iх можна было адрознiць здалёку па белай пене хваль, што бурлiла вакол кожнай з iх). Вось гэтыя скалы i запавольвалi цячэнне, перапыняючы яму шлях.
Неўзабаве я ўпэўнiўся, што яны не толькi запавольваюць цячэнне, а яшчэ i разбiваюць яго на два струменi, з якiх галоўны толькi крыху адхiляецца на поўдзень, пакiдаючы скалы злева, а другi крута паварочвае назад i накiроўваецца на паўночны захад.
Толькi той, хто з вопыту ведае, што значыць атрымаць памiлаванне, стоячы на эшафоце, цi выратавацца ад бандытаў у тую апошнюю хвiлiну, калi нож прыстаўлены да горла, толькi той зразумее маю радасць пры гэтым адкрыццi.
Маё сэрца бiлася ад радасцi, калi я накiраваў сваю лодку ў адваротны струмень, што цёк назад, падставiў ветразь спадарожнаму ветру, якi яшчэ больш пасвяжэў, i весела паплыў да выспы.
Каля васьмi гадзiн вечара я падплыў да берага i, нагледзеўшы зручнае месца, прычалiў.
Немагчыма апiсаць тую радасць, якая перапаўняла мяне, калi я адчуў пад сабою цвёрдую зямлю!
Якiм мiлым здалося мне кожнае дрэўца маёй цудоўнай выспы! З гарачай пяшчотай глядзеў я на гэтыя ўзвышшы i далiны, якiя толькi ўчора яшчэ выклiкалi сум i тугу ў маiм сэрцы. Як я быў рады, што зноў убачу свае палi i гаi, сваю пячору i свайго адданага сабаку, сваiх коз! Якой прыгожай здалася мне дарога ад берага да майго будана.
Быў ужо вечар, калi я дабраўся да свайго ляснога лецiшча. Я пералез цераз плот, лёг у цень i, адчуваючы страшэнную стому, неўзабаве заснуў.
Але якое ж было маё здзiўленне, калi мяне абудзiў нечы голас. Так, гэта быў чалавечы голас! Тут, на выспе, быў чалавек, i ён моцна крычаў сярод начы:
- Робiн! Робiн! Робiн Круза! Бедны Робiн Круза! Куды ты трапiў, Робiн Круза? Куды ты трапiў? Дзе ты быў?
Змучаны доўгiм веславаннем, я спаў такiм моцным сном, што не адразу здолеў абудзiцца, i мне доўгi час здавалася, што я чую гэты голас у сне.
Але крык настойлiва паўтараўся:
- Робiн Круза! Робiн Круза!
Нарэшце я прачнуўся i зразумеў, дзе я. Першым маiм пачуццём быў жахлiвы страх. Я ўсхапiўся, дзiка азiраючыся вакол, i раптам узняў галаву i ўбачыў на агароджы свайго папугая.
Вядома, я адразу ж здагадаўся, што гэта ён i выкрыкваў гэтыя словы: дакладна такiм жа жаласным голасам я сам часта казаў пры iм гэтыя словы, i ён добра iх завучыў. Сядзе, бывала, мне на палец, наблiзiць дзюбу да майго твару i пачынае паныла паўтараць: "Бедны Рабiнзон Круза! Дзе ты быў i куды ты трапiў?"
Але нават упэўнiўшыся, што гэта быў папугай, i, разумеючы, што, апрача папугая, тут няма каму быць, я яшчэ доўга не мог супакоiцца.
Я зусiм не разумеў, як ён, па-першае, трапiў на маё лецiшча, па-другое, чаму ён прыляцеў менавiта сюды, а не ў iншае месца.
Але таму, што ў мяне не было нiякага сумнення, што гэта ён, мой верны Попка, я паклiкаў яго i працягнуў яму руку. Гаманкая птушка адразу ж села мне на палец i паўтарыла зноў:
- Бедны Рабiнзон Круза! Куды ты трапiў?
Попка нiбыта радаваўся, што зноў бачыць мяне. Пакiдаючы будан, я пасадзiў яго на плячук i панёс з сабою.
Непрыемныя прыгоды маёй марской экспедыцыi надоўга адбiлi ў мяне ахвоту плаваць морам, i многа дзён успамiнаў я пра тую небяспеку, якая пагражала мне, калi мяне несла ў акiян.
Вядома, добра было б мець лодку на гэтым баку выспы, блiжэй да майго дома, але як прывесцi яе адтуль, дзе я пакiнуў яе? Абагнуць маю выспу з усходу толькi ад аднае думкi пра гэта ў мяне сцiскалася сэрца i стыла кроў. Што там робiцца, на другiм баку выспы, я не меў нiякага ўяўлення. А што, калi цячэнне i з таго боку гэтакае ж iмклiвае, як i з гэтага? Хiба не можа яно шпурнуць мяне на ўзбярэжныя скалы з той жа сiлай, з якою другое цячэнне зносiла мяне ў адкрытае мора? Адным словам, хоць на пабудову гэтай лодкi i спуск яе на ваду я паклаў i нямала сiлы, аднак я вырашыў, што ўсё ж лепей застацца без лодкi, чым рызыкаваць праз яе жыццём.
Трэба сказаць, што цяпер я ўжо добра налаўчыўся ва ўсiх ручных работах, якiх патрабавалi ўмовы майго жыцця. Калi я адразу апынуўся на выспе, я не ўмеў трымаць сякеры ў руках, а цяпер, пры выпадку, я мог бы палiчыцца неблагiм цесляром, асаблiва калi ўзяць у разлiк тыя абставiны, што ў мяне было зусiм мала iнструментаў.
Я i ў ганчарнай справе (зусiм нечакана!) зрабiў прыкметны крок наперад: наладзiў станок з кругам, якi круцiўся. Таму работа мая стала i больш хуткай i лепшай: цяпер замест нязграбных вырабаў, на якiя не хацелася глядзець, у мяне атрымлiваўся зусiм прыстойны посуд даволi правiльнай формы.
Але нiколi я, здаецца, так не радаваўся i не ганарыўся сваiм вынаходнiцтвам, як у той дзень, калi мне ўдалося зрабiць люльку. Вядома, мая люлька мела першабытны выгляд - са звычайнай абпаленай глiны, як i ўсе мае ганчарныя вырабы, i атрымалася яна не вельмi прыгожая. Але яна была дастаткова моцная i добра прапускала дым, а галоўнае - гэта была ўсё-такi люлька, пра якую я столькi марыў, таму што прывык курыць з вельмi даўняга часу. На нашым караблi былi люлькi, але, перавозячы адтуль рэчы, я не ведаў, што на выспе расце тытунь, i вырашыў, што не варта iх браць.
Да гэтага часу я заўважыў, што мае запасы пораху пачынаюць прыкметна змяншацца. Гэта надзвычай устрывожыла i засмуцiла мяне, таму што новага не было дзе ўзяць. Што ж я рабiць буду, калi ў мяне выйдзе ўвесь порах? Як я тады буду паляваць на коз i птушак? Няўжо да канца сваiх дзён я застануся без мясной стравы?