Геру
праф. Ёханаану Лёйхтэнтрагеру
Hebrew Univercity
Jerusalem
Israel
17 сакавiка 1980
Шаноўны гер калега!
Хто б мог падумаць, што з Вашых першых кароткiх заўваг што да фрагмента пра так званага Вечнага Жыда з маёй кнiгi "Самыя вядомыя iудэа-хрысцiянскiя мiфы ў святле прыродазнаўчага i гiстарычнага пазнання" можа развiцца такое цiкавае i iнструктыўнае карэспандаванне, за якiм з неаслабнай увагай будзе сачыць i мой калектыў. Я заўсёды трымаўся таго погляду, што навукоўцы нават тады, калi яны светапоглядна моцна дыферэнцыраваныя, могуць паразумецца адзiн з адным у вобласцi сваiх распрацовак, i з Вашага апошняга пiсьма я з задавальненнем убачыў, што тут нам удалося крышачку пахiснуць Вашу пазiцыю.
Вы, у кожным разе, згодныя, што персiдскi цар Агасфер не iдэнтычны Вашаму сябру, уладальнiку шавецкай крамы; гэта, прынамсi, скрэслiвае добрых 400 гадоў з жыцця апошняга. Як што далей вынiкае з рукапiсу 9QRes, якому Вы надаяце такую вагу, у сувязi з "Настаўнiкам справядлiвасцi" i "Князем цэлай абшчыны" гаворка iдзе пра дзве чалавечыя iстоты, а не пра шматкроць паўторанага альбо вечнага духа. Вы з поўным правам указваеце, паважаны гер калега, на рэалiзм адной часткi цытаванага Вамi верша. Тым не меней мы мусiм канстатаваць, што ўсё астатняе напiсана ў такой звышвысокай форме, што акрамя аднаго месца наўрад цi прасвечваюцца якiя-небудзь рэальныя факты. Вiдавочна ў абшчыне Кумран верылi, як, зрэшты, Вы i самi згадваеце, у двух месiй, i аўтары цытаванага Вамi рукапiсу паведамляюць, як яны памiж сабою спрачаюцца. Лiтаральны змест спрэчкi, на шчасце, перададзены вельмi натуральна, i ўсё ў ёй стасуецца з вельмi натуральнымi рэчамi. Мы трымаемся думкi, што абодва нiбыта месii альбо проста былi мазурыкi, якiя, скарыстаўшыся прымхлiвымi iнстынктамi членаў абшчыны, працавалi рука ў руку, альбо, што перад фактам абсалютна правiльна ацэньваных Вамi iстэрычных настрояў у прамежку часу памiж 1 ст. i 2 ст. паводле нашага летазлiчэння, найпраўдападобней былi параноiкi. Тое, што махляры часта сварылiся, зразумела; але ж таксама i параноiкi, з якiх кожны лiчыць сябе вялiкiм, будзь тое Напалеонам альбо месiяй, таксама часта спрачаюцца i павiнны быць па магчымасцi iзаляваныя.
За параною, прынамсi, у "Князя абшчыны", далей гавораць i яго выразна акрэсленыя ваенна-рэлiгiйныя шалы. Паколькi дух гэтай адзначанай 9QRes асобы таксама, як i Агасфер, неўмiручы, я даручыў двум маiм супрацоўнiкам пашукаць у Бiблii, апокрыфах i iншых пiсаннях падобнага роду выказванняў iншых габрэйскiх персаналiяў. Iх мы, як толькi наша праца дасягне пэўнага пункту, ахвотна прадаставiм у Ваша распараджэнне; магчыма, i Вы маглi б са скарбнiцы Вашых ведаў даць нам адпаведныя iнфармацыi.
Чакаю Вашага адказу i па-сяброўску вiтаю Вас
Адданы Вам
(праф. д-р Dr.h.c.)
Зiгфрыд Байфус
Iнстытут нав. атэiзму
Берлiн, сталiца ГДР
РАЗЬДЗЕЛ АДЗIНАЦЦАТЫ
У якiм удаецца зазiрнуць у прыгожую душу Паўля фон Айцэна, а певень на вежы кiрхi тры разы крычыць у доказ таго, што Агасфэр ёсьць той, хто ён ёсьць
Лiст, якi доктар Лютэр сунуў у руку юнаму Айцэну, адрасаваны галоўнаму пастару Эпiнусу ў саборы сьв. Пятра ў горадзе Гамбургу, добра заклеены й прыпячатаны асабiстай пячаткай Лэтэра. Але Айцэну пячэ пiсьмо ў кiшэнi, i чым далей ён ад'язджае, тым гарачэй. Да Рослава на Эльбе ён яшчэ трывае, расказваючы спадарожнiку пра сваю ранiшнюю казань; ён яшчэ выдатна трымае ўсё ў памяцi, як жыды, поўныя гардынi, пыхi й нявер'я, жывуць сярод нас, i ня з працы, а з махлярства, пры гэтым з тых, з каго яны дзяруць, а менавiта з гояў, яшчэ й зьдзекуюцца й праклiнаюць iх; i пра тое, што паводле права зь iмi трэба было б зрабiць. Але ўжо ў Цэрбсьце, Ангальцкiм, сядаючы на каня пасьля неспакойнай ночы, ён ў нясьцерпе кажа Лёйхтэнтрагеру:
- Скажы мне, Гансе, якая ў чалавека самая-самая дарагая даброць, якое ён павiнен трымацца, нягледзячы на ўсе спакусы?
Лёйхтэнтрагер пачэсвае гарбок, мабыць набраўся-такi блох на цэрбсцкiм начлезе, i сузiрае ландшафт, зялёныя дрэвы, у якiх так весела грае гульлiвае сьвятло, палеткi навокал, усе дагледжаныя, дабраславёная мясцовасьць, толькi людзi не выглядаюць на дабраславёных, якiм добра жывецца на сьвеце; у прыстойнай дзяржве з прыстойнымi носьбiтамi гонару, там народ водзяць на кароткай шворцы.
- Самая дарагая даброць людская? - кажа ён, хоць ужо добра ведае, куды хiлiць сябар; ён ужо чакаў, з таго часу, як той расказаў яму, якi разьвiтальны дарунак атрымаў ад добрага доктара Марцiнуса. Таму цяпер гаворыць у той самай годнаснай манеры, якую начапiў на сябе i Айцэн, набыўшы магiстарскую годнасьць: - Самая дарагая чалавечая даброць, Паўль, гэта давер, якiм цябе асяняе нехта iншы й каго ты не павiнен расчараваць без пахiбы тваёй несьмяротнай душы.
Айцэн чакаў пачуць нешта такое, хоць i спадзяваўся, што чалавек, падобны на яго сябра, пасобiць яму зламаць пячатку.
- А менавiта ж, а ў самы акурат, - уздыхае, - бо й куды ж мы зайшлi б, каб ня нашыя гонар i вернасьць; сьвет, сёньня такi сапсаваны, ператварыўся б у гадзючнiк, у гнязьдзiшча ўсякай нечысьцi.
Але калi яны ўязджаюць у Магдэбург, раскошны бiскупскi горад, дзе пераначуюць у доме гера саборнага прапаведнiка Мiхаэлiса, Айцэна зноў разьбiрае.
Геру саборнаму прапаведнiку вельмi прыемна даць кватэру юнаму confrater, сабрату, у яго тры незамужнiя дачкi, адна за адну худзейшая i ўсе разам як усё роўна назначаны ў будучыя пастарыхi; i ён прыступае да куплi кульгавага суправоднiка, адразу пачынае лiсьлiвiць пра дзельных дзеў, аж у тых вушы агнём гараць. За вячэрай, якую любоўнымi рукамi ўшыкавала фраў саборная пастарыха з трыма юнымi асiстэнткамi, Лёйхтэнтрагер падрабязна й шырока паведамляе пра магутную казань, якую сказаў яго сябар Айцэн у Вiтэнбэргу ў пысутнасьцi доктара Лютэра й Мэланхтона; пры гэтым пад абрусам ягоныя пальцы пагладжваюць кашчавыя каленi то Лiзбэт, сярэдняй, то худзюшчыя сьцёгны Юты, малодшай сястры. Старэйшая, Агнэс на iмя, з пэўным сумыслам упляцавалася поплеч юнага Айцэна й вымушана абыходзiцца без тагоных пагладак i шчыкаў.
Гер саборны прапаведнiк ня ведае, чым ён мусiць больш уразiцца, цi тое красамоўствам свайго толькi што ўзьведзенага ў прапаведнiцкую чыннасьць сабрата, цi тое фабулёзнай памяцьцю гэтага дзiўнага спадарожнiка, i кажа яму:
- Вы, мабыць, вельмi пiльна слухалi, калi ўзгадваеце ўсё так дакладна. Дай Божа, каб у маёй абшчыне знайшлiся такiя, каму б так западалi мае словы зь нядзельнай казанi!
Гэта была не ягоная заслуга, адказвае Лёйхтэнтрагер i строiцца пад сьцiпленькага; з такой казаньню, з такой тэмаю, i выкладзенай у такiм духу, было такое адчуваньне, што слухаеш сапраўднага прарока, яно й ня дзiва, што кожнае слова, кажнюсенькае слоўца незабыўна ўелася ў памяць.
Юны магiстр падносiць да вуснаў i адпiвае глыток вiна й папярхаецца; ён ведае, што яго сябра Ганса зусiм нават i ня было ў саборы, калi ён бушаваў наконт прыбродаў-жыдоў. Дзева Агнэс ускоквае й паплясквае свайму застольнiку па сьпiне; вой, гэта ўсё з самымi добрымi намерамi, але ён яшчэ некалькi дзён будзе насiць на сабе плямкi, - сатру, сатру! - i жарцiк сябра, якi ў яго, абсьледаваўшы ўначы ўсе самыя датклiвыя месцы, выскаляючыся паведамляе, што тоненькiя пальчкi пацаляюць найлепей куды сьлед.
Але пазьней, як што ён ня можа заснуць, бо яму заходзiць пра блiзкую сьмерць бацькi куды больш, чым ён можа выказаць гэта, i таму, што ён адчувае, якi слабы й бездапаможны чалавек бяз Божай аслоны альбо магутнага сябра, пра што яму мог бы даць поўнае тлумачэньне лiст у кiшэнi, ён паварочваецца да Лёйхтэнтрагера й пытаецца:
- Ганс, га? Ты яшчэ ня сьпiш, Ганс?
Той нешта мармыча пра шмат вiна й пра кашчавых баб i адварочваецца.
Але Айцэн не даецца.
- Ганс, - кажа ён, - мне вельмi хацелася б ведаць, што напiсаў доктар Лютэр у тым пiсямку, якое ён даў мне.
- А не пераймайся, вазьмi ды прачытай, - раздражнёна буркае Лёйхтэнтрагер, быццам гэта такая дробязь - узяць i прачытаць.
Але якраз гэтага Айцэн i ня хоча рабiць, асаблiва цяпер, калi ўжо ён амаль пастар, добры пастух, якi павiнен iсьцi наперадзе хрысьцiян, даючы прыклад сумленнасьцi. Таму ён кажа:
- Ты ж усё так добра ведаеш, Ганс; можаш сказаць, хто якую задумаў карту, туз чарвовы цi старэйшы булковы валет, альбо, можа, жалудовая дзявятка, альбо ж ва ўсiм, у чым толькi можа быць абазнаны чалавек, у сьвятым трыадзiнстве альбо што плоць i кроў Хрыста a priori былi ў хлебе i ў вадзе, альбо пра добрых i лiхiх анёлаў.
- Усё правiльна, усё ў правiлах i норме, усё адпаведна, - кажа Лёйхтэнтрагер, бачачы, што так проста заснуць яму ня ўдасца, - гэта можаш ведаць i ты, калi сабе здор у чэрапе ўцiсьнеш.
- Ай, ужо цiсьнi ня цiсьнi, - скардзiцца юны магiстр, - нi лою нi шмальцу ня выцiсьнеш, нi скварак ня высмажыш.
- Дык перакiнься ў Лютэра, - кажа сябар ня стрымаўшыся, - ну што такога ён табе меў напiсаць да гера галоўнага пастара Эпiнуса? Што ты абiбок i гультай i Гiпакрыт, якi зьлiзвае думкi з вуснаў вышэйшага, каб прабiцца ў сьвет?
I гэтым Лёйхтэнтрагер зноў пацэлiў у самы акурат: бо яно якраз тое, у чым Айцэн сам сабе найбольш баяўся прызнацца; вельмi добра ведае ён гiсторыю пра тое другое пiсьмо, якое напiсаў цар Давiд свайму камандуючаму Ёаву й перадаў праз Урыю; толькi з той розьнiцай, што ў яго, Айцэна, няма прыгожай жанчыны, як Вiрсавiя ў Урыi, ён рулюе на дзеву Штэдэр, якая, на жаль, хоць i ня зусiм бязьмясая i пляскатая, як паненка Агнэс тут у Магдэбургу, але й ня мае нiчога такога ў сабе, каб за яе душылiся й прападалi.
- Магчыма, ён павiнен быў напiсаць гэта, - кажа далей Лёйхтэнтрагер, - але ён нiколi так ня зробiць; мы ж ведаем Лютэра, ты й я, ён не напiша нiчога такога, што можа паказаць людзям, што ён толькi зноў выпусьцiў у сьвет чарговага пабожнага пустагаловiка.
Гэта хоць i крыўдна, але разам з тым i суцяшае; таму Айцэн перапускае сябру ягонае выказваньне, затое скуголiць, просячы спагады, так умольна-жаласна, як гэта яно пакутлiва змушацца да коннай дарогi ў такой няпэўнасьцi, сорак зь лiшкам мiляў у дзень, i як яму палегчала б на сэрцы, нягледзячы на змрочныя прыгоды наперадзе, калi б ён ведаў дакладна, што напiсаў добры доктар Марцiнус.
- Запалi сьвечку, - кажа Лёйхтэнтрагер, - i дай мне сюды тое пiсьмо.
Айцэн доўга калупаецца з крэсiвам i трутам, пасьля запальвае сьвечку; трапяткое полымца толькi крыху асьвятляе пакой i адкрывае жудасную карцiну: юны магiстр i кульгавы гарбач, абодва ў начных лёлях, дзьве галавы схiлiлiся над паперынай, пры гэтым адзiн выцягнутай рукой выпiсвае колы над пячаткай, пакуль яна зь лёгкiм шчоўкам не адскоквае ўгору й пiсьмо быццам само зь сярэдзiны разгортваецца.
- Вось, - кажа Лёйхтэнтрагер, - чытай.
Айцэн, якому ад такога спосабу расьпячатваньня пiсьма робiцца несамавiта, тым ня меней чытае; аж такая прага да ведаў, калi заходзiцца пра ўласныя выгоды. Пазнае почырк, своеасаблiвыя кручкi й скароты, чарнiльныя пырскi, быццам па паперы прабеглiся два, калi ня больш, прусакi. Мiр i мiлата ў Хрысьце, пiсаў Лютэр, сумленны мой, дарагi браце.
I далей сьледуе: "... схiлiце прыхiльне вуха Ваша да дастаўцы гэтага пiсьма, юнага магiстра Паўлюса фон Айцэна. Бо ён той, родам з Вашага горада Гамбурга, хто быў руплiвы тут у Вiтэнбэргу ў высокай школе й зь вялiкiм посьпехам прыкладаўся да спасьцiжэньня вучэньня Божага, ён ужо праэкзаменаваны, красамоўны й старанны й цьвёрда кiруецца Словам i сваiмi начальствамi..."