Я зноў на Замкавай. У запасе больш за дзве гадзiны да цягнiка. У Менску буду каля адзiнаццатай. Уваходжу ў касцёл св. Ганны. Як я люблю гэты касцёл. Ён адчыняе ўва мне ўсю маю генетычнную памяць. Я быццам заглыблялася ў iм ва ўсе закуткi гiсторыi, перажытага, трагедый i радасцяў. Нiбы я была сама гiсторыяй гэтай зямлi, часткаю людскiх лёсаў, якiя накладваюцца на маё марнае, нiкчэмнае жыццё. Малюся, уткнуўшыся тварам у далонi. На далонях яшчэ пах прэзерватыва. Не ведаю, смяяцца цi плакаць. Мяшаецца ўва мне дзiкасць маёй натуры з разбуджанай настальгiяй па ўпарадкаваным жыццi. (Якога nota bene не выношу). I як тут зразумець сябе самую.
Выходжу з касцёла. Каля помнiка Мiцкевiчу дзве дзяўчыны за мальбертамi пэцкаюць палатно, надаючы вобразнасць гарадскiм краявiдам.
Рашыла выпiць добрай кавы. Падымаю ацяжэлае цела на гару завулкамi з боку Зарэчча да касцёла айцоў Аўгусцiнцаў. Заварочваю на вулiцу Бокшта, уздоўж тоўстага цаглянага мура - направа i вяртаюся св. Казiмiрам у стары горад. Мiнаю пажылога мужчыну. Вiдаць, замежнiк, якi з дзiцячай радасцю спрабуе схапiць у аб'ектыў свайго апарата выдатна асветленую залацiстую званiцу касцёла св. Казiмiра. А ў мужыка чэпкае вока! Сапраўды, выгляд цудоўны. Архiтэктура, якая дае адчуванне велiчы як яе творцаў так i тых, што хоць бы на хвiлiну спрабуюць затрывалiць яе ў памяцi.
З вулiцы св. Казiмiра я выйшла на пляцык перад фiлармонiяй. У ашклёнай кавяраньцы, прылепленай да сцяны старой камянiцы, знаходжу выдатны вiдок на ўваход да Вострабрамскай, арка з вулiцай уздоўж будынка фiлармонii, выхад на вулiцу Вялiкую (Дыджоi) з уваходам у браму ў камянiцы, на падворку якое зацiшны гатэлiк "Grybas". Заказваю каву, заходжу на хвiлiну ў сутарэнне ў туалет. Калi вяртаюся, за маiм столiку сядзiць той самы пажылы мужчына, якога спаткала, калi ён фатаграфаваў капулу св. Казiмiра. Мая сумка вiсiць на крэсле, дык я падыходжу зняць яе i перасесцi.
Мужчына ўстае i па-ангельску перапрашаецца, што заняў маё месца. Сам перасядзе. Мы стаiм так з хвiлiну якую ў перапросiнах i раптам выбухаем смехам, рашаем сесцi i хай будзе, як ёсць. Мужчына прадстаўляецца. Iмя Марцiн. Амерыканскi жыд. Яго радня паходзiць з Вiльнi. Многiя з раднi загiнулi ў час вайны ў недалёкiх Панарах. Але ён не спынецца на падрабязнасцях. Бегла тлумачыць, што мае тут крыху iнтэрасу. Прадстаўляе як юрыст некалькi амерыканскiх фiрмаў у Вiльнi i ў Рызе. Мае даручаную працу i час ад часу прылятае сюды з Амерыкi. Жыве ў гатэлi насупраць, у "Грыбасе". Стары жыдоўскi дом купца Фейгельзона мае добрую аўру.
Выпiваем каву. Я крыху расказваю яму пра сябе. Пра свае журналiсцкiя страсцi i пра пошукi свабоды, да якой з Менска так блiзка, а яна тым часам як бы i недаступная. I таму даводзiцца нам, беларусам, наязджаць сюды, каб падобна Фаме-недавярку дакрануцца i ўпэўнiцца, што так яно i ёсць напраўду. Скарачаю размову, дапiваючы каву i паглядаючы на гадзiннiк. Тлумачу, што праз сорак хвiлiн мой цягнiк. Марцiн заахвочвае мяне яшчэ, каб я заглянула з iм у браму дома насупраць. Згаджаюся. Ён паказвае мне чорную гранiтную дошку з надпiсам па-расейску i па-жыдоўску. Дом купца Фейгельзона. Выходзiм на вулiцу ў бок Вострай Брамы. Ён пытаецца, цi можна яму правесцi мяне да вакзала. Я ўсмiхаюся, дазваляючы. Ён вельмi сiмпатычны. Я прыглядваюся да ягонага твару ў прамянях надвячорнага сонца. Бадай што, яму гадоў пад шэсцьдзесят. Але не адчуваецца. Невысокi, хударлявы, дагледжаны. Мабыць, у Амерыцы гэта стандарт, у нас у Менску мужчына ў такiм веку абуджае сама большае спачуванне. А ён ужо пачынае мне да спадобы прыпадаць. Адчуўшы недасканаласць маёй ангельскай, стараецца гаварыць павольна, падбiраючы зразумелыя мне словы. Мы праходзiм пад вострабрамскай каплiцай, i ён, далiкатна беручы мяне за далонь, пытаецца, цi каталiчка я. Расказваю яму, як у семнаццаць гадоў я ўцякла з дому, каб з'ездзiць у Нясвiж i ахрысцiцца. Сама так рашыла. Цяпер не ведаю да канца, якога роду быў той выбар. Цi рэлiгii, цi нацыi, цi проста свабоды ад таго замкнутага савецкага свету, у якiм мне штораз рабiлася ўсё больш задушлiва.
Яму гэта спадабалася. Ён расказаў мне, як адышоў ад рэлiгiйных традыцый сваiх бацькоў. Выхоўваўся на рабiна ў Нью-Йорку. Адкiнуў рэлiгiю, традыцыi. I нiколi не шкадаваў за свой выбар. Стаўся спраўным юрыстам. I яму добра вядзецца. Ён заможны, мае цудоўных дзяцей, нават адну ўнучку. Сапраўдны жыдоўскi кайф ад спраўджанага лёсу i жыцця. Але толькi калi прыехаў у Вiльню першага разу восем гадоў таму назад, адчуў, як глыбока засела ў iм усё жыдоўскае i як цяжка забыцца на продкавую спадчыну. Не, нiколi не адчуваў нiякай вiны. Ён задаволены сваiм жыццёвым выбарам. I Пан Бог нiколi не абыходзiў яго сваiмi даброцямi, даючы здароўе, дзве жонкi, маёмасць, поспех i дастатак. Толькi прыехаўшы ў Вiльню, адчуў нейкiя павевы свабоды. Дзiўная гэта свабода, вецер якое вее з магiлаў продкаў, ад старых камянiц, барваў i пахаў горада, якi называлi Паўночным Ерусалiмам.
Расказваючы, Марцiн вельмi глыбока глядзеў мне ў вочы, як бы правяраючы, цi паспяваю я за iм. Не так за мовай i сказанымi словамi, як за думкай, за бегам перажыванняў, пачуццяў i тых хваляў эмоцыяў, якiя яго так шчасна i гарманiчна парываюць. Мая сiмпатыя да яго расла з хвiлiны на хвiлiну.
Мы загаварылiся, а цягнiк ужо меўся ад'ехаць. Я махнула рукою з удаванай пакорай - а, паеду начным. Буду ў Менску пад ранiцу. Няма праблем. Марцiн быў рады з такога павароту справы. Мы рашылi пайсцi ўбок сiнагогi. Ён паказаў мне будынак, нiбы гэта была бацькава камянiца. Не, ягоны бацька не меў тут нiякай камянiцы. Проста хадзiў сюды малiцца. Хоць Марцiн i не ўпэўнены ў гэтым. Бацька асiрацiў яго, калi Марцiну споўнiлася семнаццаць. Пахаванне бацькi было акурат у дзень яго народзiнаў. Памяць пра Вiльню бацька, аднак, здолеў яму прышчапiць настолькi моцна, што, прыехаўшы сюды першы раз, адчуў, што нiбыта ведаў усе гэтыя вулачкi. Вiльня - гэта атмасфера горада, дзякуючы якой людзi робяцца яго часцiнай, як бы дадаткам да краявiду. Ягоныя сустрэчы з сучаснымi жыдамi пацьвярджаюць у iм горкую рэфлексiю, што многiя спрабуюць дапiсацца да гiсторыi, бачачы ў гэтым неблагi бiзнес. Жыд - гэта не нацыянальнасць, гэта прафесiя. Жартуе, тут жа дадаючы, што гэтак сама ж, мабыць, i з iншымi нацыямi. Сяго-таго я сказала б i пра немцаў з Казахстана цi палякаў у нас у Беларусi. Без анiякiх на тое заслугаў i паняверак прыпiсваюць сабе iншы лёс. Ставяць у лесе манекены цi статыстаў на прадстаўленне старцам, спрагненым вяртання сваёй маладосцi. Ён прызнаў маю рацыю i тут жа давай тлумачыць, што сам сюды наязджае з рэальнымi iнтарэсамi, што ён нiякi не магiльны партрэт сваiх продкаў. Я перапрасiлася за занадта моцнае параўнанне. Пасля чаго ён у мяне перапрасiўся, i мы, можна сказаць, пачалi выдурнiвацца ўзаемным какецтвам, калi Марцiн запрасiў схадзiць на неблагое пiва ў джаз-клуб непадалёк ад дамiнiканскага сабора. Павяло на сутонне. Ён узяў маю сумку. Я не пярэчыла. Узяў маю далонь. Не пратэставала. Было ў iм столькi цяпла, што я не мела сiлы ставiць якую б там нi было заслону, якая магла б мяне абаранiць ад неспадзяванай атакi невядомых мне жывёлаў з боку чужога пажылога мужчыны. Я адчувала, што гэта не я, а ён мае перавагу ў нашай гульнi. Я згаджалася на ўсё, iнтуiтыўна не прымаючы нiякай небяспекi.
У клубе мы пасядзелi тры-чатыры гадзiны. Выпiлi мора пiва. Выкурылi масу папяросаў, i я нагаманiлася, часам перакрыкваючы настырны саксафон маладога летувiскага музыкi, якi высiльваўся перакласцi амерыканскiя стандарты на мяккую, свiстучую мову летувiскiх балтаў.
Калi я зарыентавалася, што падпiрае час, мы заспяшалiся праз горад ў бок вакзала, не хацелася браць таксi. Дамчалiся да вулiцы Нямецкай, i тут мне прыспiчыла - далося-такi тое пiва. Дзе тут забягач? У кавярню. Туды, дзе пазнаёмiлiся. Позна. Жвавым подбегам шыбуем у бок Вострабрамскай. Кавярня ўжо зачынена. Марцiн прапануе заскочыць да яго ў гатэлiк. Iншага выйцся няма. Iдзём да яго. I ўжо седзячы на ўнiтазе, поўная свабоднай палёгкi, пачынаю ўпадаць у шчаснасны морак сваiх жаданняў. У ваннай пах ягонай касметыкi. Добрая марачная касметыка. Абапал клазетнай ракавiны параскiданы "Wall Street Journal". На падлозе - бялiзна. Прыемнае бязладдзе пахне стабiльнасцю i заможнасцю. Апускаюся ў змрочную i вiльготную памяць самых прыемных хвiлiнаў з мужчынамi, якiх мела. Сяджу на ракавiне i не карцiць мне выходзiць. Марцiн ветлiвенька стукаецца ў дзверы i пытаецца, а цi добра я пачуваюся, а цi нiчога мне не далягае.
Калi я выйшла, ён налiў чарговую шклянку пiва i запрасiў уладжвацца ў фатэлi каля вялiкай лямпы на падлозе. Абое заўважылi ў сабе агонь, якi знерухомiў нас i паволi растапiў.
Я не пратэставала, калi ён пацалаваў мне ў далоню. Спярша далiкатна, вакол запясця, пасля адкрытую. Закалыханая цёплымi дакрананнямi ягоных губоў, я глыбей апускалася ў фатэль. Беглi хвiлiны, мiнуты, я гладзiла яго лысаватую галаву, твар, шыю. Ён вадзiў языком па маёй далонi, вiльготна пранiкаючы памiж пальцы. Нарастаючая прыемнасць падказала мне ўстаць. Мы пачалi цалавацца. Моцна, жарасна, пры вiрлiвай лямпе на стале, абапiраючыся на дзверы, сцяну, натыкаючыся на канапу, падаючы на ложак. Слабеючы i калышучыся ў абдымках, папераменна ляжалi, кранаючыся целамi. Ён не рашаўся раздзяваць мяне. А я пасля столькага пiва раптам адчула санлiвасць, даброць. Запала ў кароткую дрымоту. Колькi гэта магло доўжыцца. Пяць хвiлiн, паўгадзiны. Падняла галаву, адзетая лежачы на ложку. Ува мне было i цяпер узбуджэнне, але разлянiўленае, соннае. Марцiн сядзеў каля стала. Далiкатнае, жоўтае святло лямпы выцiнала ў пакоi кавалак замкнёнай прасторы, у якой я бачыла толькi яго галаву, далонi, кнiгу i нататнiк. Ён штохвiлi адрываўся ад чытання, хапаўся за пяро i запiсваў нешта ў нататнiку.
Паглядзеў на мяне, правяраючы, цi сплю я. Я ўсмiхнулася. Ён устаў, падышоў да ложка, падсеў, беручы маю далонь. Мне падабалася яго далiкатнасць. Калi мы зноў пацалавалiся, я ўжо была гатовая на большае, чым да таго. Расшпiлiла яму кашулю i, лежачы на засланым ложку, гладзiла яго валасатыя грудзi. Ён падвёў далонь мне пад блузку, расшпiлiў станiк i дабраўся да напятых саскоў. Далей ужо пайшло хутчэй. Раптам, самi здзiўленыя развiццём падзеяў, мы ўбачылi свае голыя целы. Я працягнула руку да сумкi па прэзерватывы. Дастала ўпакоўку i, калi пачала адкрываць яе, гледзячы на ягоны ўзбуджаны чэлес, раптам абое выбухнулi смехам. У маёй далонi замест прэзерватыва была вялiкая круглая таблетка аспiрыну.
Смех ужо не пакiдаў нас да канца. Пацешнае здарэнне змянiла сур'ёзнасць сiтуацыi, надаўшы ёй дадатковага шарму. Гэта не быў секс. Гэта не былi зносiны мужчыны i жанчыны. Гэта была сустрэча даўнiх прыяцеляў, якiя сваiмi целамi апавядаюць пра ўсе матэрыяльныя i духоўныя лёсы, якiя раздзяляюць прастору i час.
Вярнулася ў Менск другога дня з пачуццём споўненасцi. Чаканая прыгода з'явiлася сама насуперак маiм планам i калькуляцыям, а яе памеры далi мне яшчэ больш сiлы i павагi да таго роду свабоды, якой немагчыма запланаваць i прадугледзець.
XII
Не ведаю, калi, але я сапраўды закахалася ў яе. I анi блiзка не ад сексуальнай пацягi. Секс быў калi не дадаткам, дык усё-такi недзе на ўзбоччы. Iмпанавала мне яе незалежнасць, упэўненасць у сабе. Выбiрала я ў ёй асобу цвёрдую, хоць i бачыла яе няўпэўненасць, комплексы i слабасцi. Апроч таго яна духоўным гартам i як бы з разбегу - галавою наперад - не трацiла ў гэтым брутальным свеце нiякiх рысаў далiкатнай i ўражлiвай iстоты. Яе прыгажосць была пацверджаннем гэтай змяшанасцi рэчаў i з'яў. Дробны смуглы твар, далiкатная скура, лагодныя рысы вуснаў, носа i абрысы вачэй. У вачах цеплыня, аптымiзм, радасць i зычлiвасць да свету навокал.
Прыглядваючыся да яе вачэй, я быццам падала ў студню, у глыбiню яе неакiлзанай натурыстасцi. Як ахiнутая чыстай крынiцай, поўнай жыўнаснай сiлы i неабмежаванай свабоды. Брала мяне такое пачуццё, якое даецца кожнаму закаханаму, калi ён уздольнiцца гадзiнамi ўзiрацца ў твар i ў вочы каханага.
XIII
каханне
вывяраю яго
як падкiданне крышталёвага шарыка
каб не схапiць лiшне моцна
i не раздушыць
ад мяне да цябе
ашаламляльна поўны пералёт
ад мяне да цябе
а ў тым пералёце спасцiгаеш раптам
буфер паветра
подых космасу
як жа цудоўна мякка
вяртаецца шар
убiваючыся
у клуб майго цела
гэта як распусканне
у прасторы i паветры
у космасе тваёй душы
без страху
вяртанне шара як нараджэнне
можна сябе загубiць
у поўным нутры
вiльготнай бяспекi
чарговы подзьмух ужо без кахання
i пакуты
толькi ў зачараванасць i радасць
вяртаемся так да сябе падкiдаючы крышталёвы шарык
з мяне з табою ад цябе да мяне
бясконцае перапаўненне каханнем