– Дзе яна іх крадзе?
– Па вёсках. За сто кіламетраў лятае.
– Хлусіш, – не паверыў Віцька, а Эдзік тым часам ужо вязаў да лапкі птушкі тоўстую нітку.
Праз хвіліну сарачанё сядзела на суку, не варушылася, бы чучала.
Эдзік адлічыў дваццаць крокаў ад сука ў бок Віцькі.
– Во, лінія агню тут, – ён наском кеда разварушыў ігліцу, адкрыўшы чорную тлустую зямлю. – Страляй першы!
Віцька не спяшаўся. Доўга прыцэльваўся, нарэшце стрэліў. Каменьчык праляцеў побач з сарачанём, якое сцялося ўсё, нават доўгую дзюбу схавала недзе на грудзях, прыпала да сука, быццам хацела зрасціся з дрэвам.
Другі, трэці, чацвёрты стрэл – усё міма. Сарачанё бы нехта загаварыў, каменьчыкі цокалі ў сук, праляталі так блізка, што прыўздымалі пер’е птушаняці, а тое сядзела нерухома, бы нічога не адбывалася.
Нарэшце Віцька патрапіў – проста ў галаву. Нават гук быў такі незвычайны, што адразу здагадаешся – пацэліў каменьчык у жывое: “плясь”. Ад гэтага гуку ў самога Віцькі нешта пляснула ўсярэдзіне. Ён амаль фізічна адчуў, што птушаня стала раптоўна мёртвым, што знікла невядома дзе жыццё. Не моцны гук, маленькі каменьчык, а вынік – аглушальны, беззваротны...
Птушаня кульнулася ўніз, бы нырнула, павісла на нітцы. На момант раскінуліся сутаргава крылы, распушыўся маладым пер’ем хвост. А потым усё апала, сарачанё ператварылася ў шматок нерухомага пер’я.
– У, гадзіна, здохла хутка, – вылаяўся-пашкадаваў Эдзік і выпусціў яшчэ каменьчык з рагаткі ў бок птушаняці.
Трапіў, мёртвая птушка завагалася на нітцы.
– От, трэба было адразу яго падвесіць! – ляпнуў сябе па ілбе Эдзік. – Яно б трапяталася, вагалася, цікавей было б біць па такой мішэні.
– І так добра, – кісла махнуў рукой Віцька. – Пайшлі ўжо дахаты.
– Чаго ты зазбіраўся? Давай яшчэ паблукаем, мо на сойку патрапім. Ведаеш, якое ў яе пер’е прыгожае? Такое чучала будзе!
– Ты ж казаў, што спірту няма, не атрымаецца. Пайшлі, мне трэба свайму сарачаняці клетку зрабіць да вечара, – стаяў на сваім Віцька.
– Свайму, свайму! Чаго ты яго прысвоіў? Я сарок пачуў!
– А я за імі лазіў! І ты свайго, першага, застрэліў. Гэта мой! – рашуча стаяў на сваім Віцька, і Эдзік уступіў:
– Ну, добра, пайшлі, дай толькі хлеба з агурком, апетыт пасля палявання разгуляўся...
Калі выйшлі з лесу і зарослая амаль палоска дарогі пабегла напрасткі праз луг да сінеючай далёка адсюль вёскі, Эдзік пачаў разважліва:
– Калі па-сапраўднаму, па справядлівасці, па-сяброўску, то ты мне павінен гэтае сарачанё аддаць. Так, я сваё застрэліў, потым мы яшчэ па аднаму. Гэта тваё, што нясеш. А вось рагатка з чые гумы зроблена? Ведаеш, колькі я грошай за гэты бінт аддаў? Ого! А табе не пашкадаваў, рэзаў ты, колькі хацеў. І яшчэ адрэзаць дам, мне не шкада. А ты вось жмінда...
– Чаму гэта я жмінда?
– Бо нічога мне за гуму не даў. Я то не пытаў, думаў, ты сам здагадаешся. Паложана ў паляўнічых на першым паляванні аддзякаваць таму, хто нешта паляўнічаму даў. Ну, мо ён порах пазычаў ці стрэльбу... То павінен нешта прынесці... А потым, слухай, Віцька, сарачанё ў цябе вырасце, яно ж ва ўсёй вёсцы куранят падушыць і да цябе прынясе. Уяўляеш, што будзе! А я б у горад яго завёз, там курэй няма. А на канікулах бы прывозіў... Аддасі сарачанё? Ну, сябар ты мне ці не?
– На! – Віцька прыпыніўся, дастаў з-за пазухі птушаня. – Мне не шкада, толькі не забівай. Хай гэтае жыве.
– Хай жыве! – Эдзік схапіў сарачанё, яно устрапянулася і ушчыкнула чорнай дзюбкай скуру рукі. – Кусаешся? Я назаву цябе “Кусака”, будзеш у мяне на ланцугу сядзець... А сарок можна гаварыць навучыць, ведаеш, Віцька?
– Брэшаш, – абыякава адказаў Віцька. – Многа ты гаворыш.
– Сам брэшаш! – пакрыўдзіўся Эдзік. – Я навучу...
Птушаня Эдзік нёс у руках, ён ішоў крыху ззаду Віцькі. Сарачанё раптам голасна закрычала. Віцька азірнуўся, птушаня адчайна білася ў руках яго сябра.
– Чаго яно?
– Чорт яго ведае! Ціха ты! – Эдзік моцна пстрыкнуў па галаве птушаняці, тое смешна закруціла галавой, але сціхла. – Гэта яно адчула, што ў лес не вернецца, развітваецца з гняздом. “Кусака”, у горадзе жыць будзеш, там цікавей.
– А чым ты яго карміць будзеш?
– Яны ўсёядныя, што ні дай, праглынуць. Чаго яно трапечацца, бы здурэла? – Эдзік перавярнуў сарачаня на спіну і прысвіснуў: – У яго лапа зламана! Здохне.
– Як зламана? Цэлыя былі лапкі... – Віцька пакратаў на самай справе пераламаную проста папалам тоненькую чорную лапку. – Ты зламаў? – спытаў са скрухай у Эдзіка.
– Дурань, навошта мне ламаць? Гэта во як затрапяталася, то паламала...само…
Нейкі час ішлі моўчкі.
– Здохне сарачанё! – як бы з жалем загаварыў Эдзік. – Абавязкова здохне. Гангрэна пойдзе, будзе зажыва гнісці. Мучыцца будзе птушка.
Віцька маўчаў.
– Трэба зжаліцца над жывым, – прадоўжыў Эдзік. – Лепш адразу памерці, чым мучыцца. Ты як лічыш?
– Забівай, я ж табе яго аддаў, – панура адмахнуўся Віцька.
– Ну, калі ты вырашыў забіваць, то я прывяду прысуд у выкананне!
Эдзік апусціў сарачанё на дарогу.
Яно павалілася напачатку набок, але потым устала, на адну здаровую лапку і на кароткі тоненькі стрыжанёк другой. Да гэтага стрыжанька неяк збоку нязграбна чаплялася зламаная другая лапка. Сарачанё задрала галаву, высока ўзнялося, напружынілася, абаперлася на хвост і голасна закрычала.
– О, з жыццём развітваецца. Ну, агонь! – Эдзік прысеў, прыцэліўся і пусціў каменьчык з рагаткі.
Папаў у грудку птушаняці. Тое кульнулася цераз галаву, але з незразумелай упартасцю зноў стала ў тую ж позу – задраўшы галаву, шырока разявіўшы дзюбу. І зноў закрычала – скрыпучым, непрыемным голасам.
Эдзік зноў трапіў у грудку. Зноў сарачанё ўстала, яшчэ шырэй, здаецца, разявіла дзюбу і крычала яшчэ гучней.
– Чаго ты здзекуешся? – павярнуўся да сябра Віцька. – Стрэліў бы раз, а то крычыць птушка...
– Заткнуць глотку! – сам сабе скамандаваў Эдзік, падышоў блізка, нахіліўся і стрэліў.
– О, гадаўка, каменьчык праглынула! Я ж прама ў горла трапіў.
Гэта было праўда, бо сарачанё, крычаўшае амаль безупынна, на момант нібыта папярхнулася, а цяпер толькі ўскрыквала кароткім, асіплым нейкім, прыдушаным крыкам.