На “стол” – старыя дзверы, пастаўленыя на слупкі з цаглін і засланыя кляёнкай, якую з дому прынёс Віталь, Жэнька высыпала цукеркі, паставіла бутэльку з ліманадам. Потым падазвала Нэлу і стала выцягваць з пакета адзенне: сукенкі, бялізну, кофтачкі.
–– О, мы зараз жа пераапранемся ў чыстае! – Жэнька павяла Нэлу ў будан. – Ты будзеш такой прыгожай!
Пакуль Жэнька пераапранала Нэлу, Віталь раскрыў на стале, ссунуўшы ўбок цукеркі, чарцёж плыта.
– Сядайце, – і першы апусціўся на зямлю. – Так, мы меркавалі запоўніць пяць адсекаў, чатырыста бутэлек. Вас двое, значыць, будзем цяпер улічваць і плыт, трэба яшчэ... – ён хутка алоўкам збоку ад чарцяжа стаў пісаць лічбы – больш для Сяргея, чым для сябе. – Яшчэ сто кілаграмаў грузу, сто літраў вады. 30 бутэлек – 45 літраў, 60 бутэлек – 90 літраў і яшчэ 6 бутэлек – 9 літраў. Множым на два… Значыць, вам трэба 130 бутэлек сабраць для сябе толькі. І не хапае яшчэ ў нас 100 бутэлек. Не так проста будзе сабраць... І… мабыць, трэба будзе плыт большым рабіць. Устойлівейшы будзе.
– Мы ж рашылі – па хатах, – напомніў Сяргей.
– Помню... Так і будзем рабіць. За два дні кроў з носа трэба разабрацца з бутэлькамі. Потым – рыхтуем усё неабходнае.
– Трэба спіс скласці, – уставіў Віцька. – А то што-небудзь забудзем.
– Добра. Значыць, ты з Жэнькай і складзеш спіс. І пачынайце збіраць. А цяпер можна і паесці. – Віталь згарнуў план, пацягнуўся за цукеркамі.
– А вось і мы!
Урачысты голас Жэнькі прымусіў усіх павярнуцца.
Нэла была апранута ў блакітную майку, на якой быў намаляваны зайчык з ярка-чырвонай моркаўкай, і лёгкія штонікі, зялёныя, трошкі лінялыя ад частага мыцця. На галаве – невялікая ружовая з кветкамі панама.
Нэла ўсміхалася, гледзячы на хлопцаў, аглядала сябе, кранала рукамі сваё новае адзенне. Нечакана падбегла да Сяргея і ўпала на яго ногі, схавала твар на грудзях.
– Ну, што ты, дзівачка, – Сяргей узняў Нэлу, зазірнуў ёй у твар, ціхенька паціснуў ёй нос сваім пальцам. – Я табе казаў, што ўсё будзе добра? Казаў?
– Ыгы! – вырвалася радасна з горла дзяўчынкі.
– Вось табе і “ыгы”...
Нэла першы раз адказала не ківаннем галавы, а гукам, ды і не гукам – словам.
– Не “ыгы”, а “ага”. Паўтары, – сур’ёзна, каб схаваць сваё хваляванне, запатрабаваў Сяргей.
Нэла хітра заўсміхалася і закруціла галавой так смешна, што ўсе засмяяліся.
Бутэлькі па хатах пайшлі збіраць усе разам: узялі ў дзеда Васіля гаспадарчую двухколавую каляску і шумнай талакой – ад хаты да хаты. Ля будана вырасла цэлая пластыкавая гара. Самім не верылася, што столькі сабралі. Перамылі, прасушылі, напакавалі мяхі – адна справа была зроблена. Потым вырашылі зрабіць яшчэ адзін будан – каб складаць усё неабходнае, што ім спатрэбіцца на балоце. Бо толькі адна Жэнька гэтулькі ўсяго наказала: і вёдры, і каструлі, і каністры з вадой чыстай, і хлеб, і крупы…
Частка 17
Ужо звечарэла, калі сабраліся ў садзе дзеда Васіля. Той якраз закончыў вязаць апошнюю мятлу. Іх ужо каля двух дзесяткаў было складзена на двары. Дзед агледзеў хлопцаў, з усмешкай глянуў на Жэньку:
– Чуў я, як ты камандавала..
– Ат, імі не пакамандуй, то яны з кавалкам хлеба на астравы пабягуць.
– Малайчына, правільна думаеш… Ну, частуйцеся яблыкамі.
Елі яблыкі.
– Васіль Яўменавіч, а старшыня калгаса на самым поўным сур’ёзе збіраецца рабіць перазахаванне тых загінуўшых партызан, – казала Жэнька. – Маці расказвала, што ў раён паедзе старшыня сельсавета, каб... ну, нейкі там дазвол атрымаць...
– Сур’ёзны чалавек, сур’ёзна і за справу ўзяўся, – адказаў дзед Васіль. – Нам цяпер галоўнае – магілу знайсці, каб не падвесці чалавека. А найперш зямлянку. Як там, Віцька, напісана было?
Віцька крыху ўзняў галаву, прыкрыў вочы і стаў казаць, быццам чытаў з ліста:
– “…К вечару сябры ўсё адно ляжалі з тэмпературай. Нашаму раненаму стала таксама вельмі дрэнна. Раніцай ён не прачнуўся. Я пахаваў яго недалёка ад зямлянкі. Там была нейкая яміна, выварацень. Прама ў яме распаліў касцёр, каб растала зямля..”
– Недалёка, значыць… А што там яшчэ пра магілу?
– Ён наклаў зверху камянеў, якія вы выкопвалі, калі рабілі зямлянку.
– Так… Ты запомніў так добра, – паглядзеў з павагай дзед на Віцьку.
– А гэтыя лісты ў мяне перад вачыма ўжо каторы дзень, – ціха адказаў Віцька. – Я ніяк не адыду. Як падумаю пра ўсё, што мы ведаем…
– Ну, ты пакуль не думай, – супакоіў дзед Васіль Віцьку. – Я ж казаў – трапім на востраў, будзем бачыць, што казаць, аб чым маўчаць.
Віталь задуменна паглядзеў на старога:
– Васіль Яўменавіч, а мне здаецца, што вы нешта ведаеце.
– Не, хлопча, я не ведаю нічога больш за вас. Я … думаю крыху. Ды потым разам падумаем. Пакуль думаць аб іншым трэба. Нешта я сумнявацца пачаў. Тады ж хлапчуком быў, зіма, ды яшчэ шэсцьдзесят гадоў прайшло. Які там цяпер той востраў...
– А прыкмета была якая? – пацікавіўся Віталь.
– Ды хто тады аб прыкметах думаў...
– Ну, няхай бы пад якім дубам вялікім пахавалі, дубы ж па 500 гадоў растуць...
– Э-э, хлопча, там зямлю дзяўблі, чым маглі, а ты хацеў, каб пад дубам... Чым было карэнні перабіць? Сякеры ж не было...
– А чым жа вы яму выкапалі?
– Было дзве рыдлёўкі малыя. Раскладвалі касцёр, чакалі тумана ранішняга, палілі... Падтавала зямля – выкідвалі.
– Ну, па камянях магілу знойдзем! – запэўніў усіх Віталь.
– Знойдзем... – ціха адказаў дзед Васіль.
З вуліцы пачуўся шум аўтамабіля. Ды і не аднаго. Завішчалі знаёмыя тармазы.
– Ну, во, Рыгоравіч сам па мётлы прыехаў, – устаў дзед Васіль і глядзеў на заходзячых у сад, якіх вяла баба Адарка. Паўскоквалі з травы і астатнія.
– Бач, якая шышка стаў, людзі да яго, як да прэзідэнта, ездзяць, – выгаворвала незласліва баба.
Да дзеда Васіля падышоў старшыня калгаса. З ім – старшыня сельсавета Іван Кузьміч Баброў, па-вясковаму – Бабёр, мужчына мажны, лысаваты, з вялікім жыватом і заўсёды чырвоным тварам. Дыхаў ён цяжка, з прысвістам.